Pomysł wzniesienia na Śląsku centralnej, ogólnodostępnej synagogi dla całej gminy żydowskiej wniósł jeszcze w 1790 r. minister Śląska hrabia Karl von Hoym. Poparły go władze w Berlinie i zażądały likwidacji licznych rozproszonych we Wrocławiu domów modlitwy.
Początkowo plan został zablokowany przez ortodoksyjnych Żydów, jednak ostatecznie gmina zakupiła działkę i zleciła wykonanie projektu wybitnemu architektowi Karlowi Ferdinandowi Langhansowi, autorowi m.in. Sukiennic, Starej Giełdy czy dzisiejszej Opery Wrocławskiej.
TOMASZ PIETRZYK
Na posesji przy ul. św. Antoniego 35 stała wcześniej gospoda Pod Białym Bocianem, po której synagoga prawdopodobnie przejęła przyszłą nazwę. Wnętrze neoklasycystycznej świątyni ozdobił żydowski malarz Raphael Biow.
Pierwsze modlitwy wypełniły ściany nowej synagogi 10 kwietnia 1829 roku, 13 dni przed oficjalną ceremonią otwarcia.
Początkowo synagoga funkcjonowała jako prywatny dom modlitw, od 1847 roku natomiast już jako oficjalne miejsce kultu liberalnej, rosnącej w siłę i znaczenie, części gminy.
Ćwierć wieku później zakończyła się budowa nowej synagogi, zwanej Synagogą Na Wygonie, która stała się centrum liberalnego judaizmu we Wrocławiu. Dlatego później nazywano Synagogę Pod Białym Bocianem 'starą' - mówi Jerzy Kichler z zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu. - Określenia zaczęto używać w latach 60. XX wieku
Fotopolska.eu
Synagoga Pod Białym Bocianem została przejęta przez konserwatywnych Żydów i pozostała w ich rękach aż do 1943 roku. Z ich inicjatywy przebudowano bożnicę - religijne wymogi rozdzielenia płci podczas nabożeństw wymusiły dobudowanie klatek schodowych (żelbetowych, neromańskich), prowadzących na galerie dla kobiet.
Gmina liczyła wówczas około 22 tys. członków i była trzecią co do wielkości wspólnotą żydowską na terenie ówczesnych Niemiec.
Nowoczesność dotarła do Synagogi Pod Białym Bocianem w setne urodziny - 1929 roku odnowiono elewację i wnętrze, zainstalowano centralne ogrzewanie i elektryczne oświetlenie. W centralnej części wybudowano bimę, czyli otoczone balustradą podwyższenie, z którego odczytuje się Torę i prowadzi modły.
Podczas 'nocy kryształowej' z 9 na 10 listopada 1938 roku, gdy wrocławskie ulice pokryły się grubą warstwą szkła z rozbitych wystaw, doszczętnie spłonęła Nowa Synagoga.
Pod Białym Bocianem nie podzieliła jej losu, głównie ze względu na bliskie sąsiedztwo innych budynków. Za to hitlerowskie bojówki zdewastowały jej wnętrze oraz porwały na strzępy znajdujące się w niej zwoje Tory. Następnie Hitlerowcy wykorzystywali synagogę jako warsztat samochodowy oraz magazyny zrabowanego mienia żydowskiego. Oryginalne wyposażenie zniszczono lub rozkradziono.
Po 1943 roku dziedziniec stał się wrocławskim Umschlagplatzem - miejscem zbiórek Żydów deportowanych do obozów zagłady. Wywożono ich z Dworca Nadodrze. Wrocław dotknęły czystki, Żydzi zniknęli z miasta. Szacuje się, że połowa społeczności została wymordowana w obozach koncentracyjnych.
MIECZYSŁAW MICHALAK
Uroczyste odsłonięcie tablicy poświęconej wywózce Żydów z Wrocławia w czasie wojny na Dworcu Nadodrze
Po II wojnie światowej Dolny Śląsk był największym polskim skupiskiem Żydów ocalonych przed zagładą, a wrocławska synagoga ponownie trafiła w ręce gminy żydowskiej. W latach 60. zaczęły się prześladowania Żydów, nieznani sprawcy notorycznie wybijali szyby bożnicy, która ulegała stopniowemu zniszczeniu. Została zamknięta w 1966 roku przez komunistyczne władze.
Po wydarzeniach marca '68 i emigracji znacznej części społeczności, życie żydowskie praktycznie zamarło, a synagoga została zdewastowana. Przez niemal trzy dekady przechodziła z rąk do rąk, a podejmowane próby adaptacji budynku doprowadziły do jego jeszcze większej dewastacji. W międzyczasie strawiły ją pożary. Kolejny, prywatny właściciel przyczynił się jeszcze bardziej do pogorszenia stanu budynku.
materiały z wystawy '190 lat Synagogi Pod Białym Bocianem'
Dzięki staraniom przedstawicieli odrodzonej gminy żydowskiej, bożnica wróciła w ich ręce 1996 roku. - Odzyskanie synagogi było koszmarem. Kosztowało nas wiele stresu - wspomina Jerzy Kichler. - W latach 90. synagoga znajdowała się w prywatnych rękach. Negocjacje trwały lata, w tym czasie budynek niszczał, a inwestor co spotkanie podbijał cenę.
Jeszcze we wrześniu 1995 roku w zrujnowanej synagodze odbyło się pierwsze nabożeństwo z okazji święta Rosz ha-Szana, w którym udział wzięło około 400 osób. Gmina od razu przystąpiła do prac remontowych.
Pierwsze prace, finansowane m.in. przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej były skupione na odbudowie dachu, a plany renowacji bazowały na archiwalnych zdjęciach. Podczas odbudowy usunięto zewnętrzne klatki schodowe, przywrócono malowaną dekorację empor i odtworzono ramy okienne i witraże.
Zwieńczeniem odbudowy była uroczysta modlitwa 9 listopada 1998 roku we wnętrzu synagogi z udziałem ówczesnego premiera Jerzego Buzka i przedstawicieli duchowieństwa kościołów chrześcijańskich, m.in. z kardynałem Henrykiem Gulbinowiczem.
- Padły wówczas słowa o tym, że świątynia odradza się jak feniks z popiołów, a wraz z nią życie żydowskie w Polsce - wspomina Kichler.
TOMASZ PIETRZYK
W 2005 roku powołano Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej, wtedy też odnowiono południową fasadę synagogi, odrestaurowano Aron ha-Kodesz (szafę ołtarzową, gdzie przechowuje się Torę), osuszono też piwnice. Prowadzono dalszą renowację Synagogi Pod Białym Bocianem i dziedzińca przed nią.
TOMASZ PIETRZYK
10 lat później, po długim remoncie, otwarta została Mała Synagoga, czyli szul.
MIECZYSŁAW MICHALAK
Odtworzono ornamentalne malowidła w kasetonowym stropie, odremontowano zabytkową stolarkę, zamontowano witraż.
TOMASZ PIETRZYK
Do sali modlitw powrócił też Ner tamid - wieczne światło - srebrna lampa ozdobiona głowami jeleni. Sala modlitw jest niewielka, ma 50 miejsc siedzących. Tutaj odbywają się nabożeństwa.
TOMASZ PIETRZYK
W październiku ubiegłego roku oficjalnie otwarto wyremontowaną łaźnię rytualną (mykwę) oraz podziemia synagogi.
TOMASZ PIETRZYK
Wrocławska mykwa jest jednym z nielicznych i najstarszych tego typu obiektów - była elementem rozbudowy na potrzeby ortodoksyjnej części Gminy Żydowskiej we Wrocławiu.
materiały prasowe
Obecnie mykwa jest jedynym miejscem na świecie łączącym funkcje rytualne z wystawienniczymi.
TOMASZ PIETRZYK
Kichler: - Dzisiaj gmina liczy około 150 rodzin we Wrocławiu i 150 na Dolnym Śląsku, a co najmniej drugie tyle przychodzi na modlitwy i święta.
Synagoga Pod Białym Bocianem pełni wiele funkcji - jest to nie tylko miejscem praktyk religijnych, ale również ośrodkiem kultury żydowskiej, w którym odbywają się liczne wystawy, koncerty, wernisaże, występy teatralne, warsztaty oraz spotkania.
Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta
- Przystępując do odbudowy, musieliśmy postawić sobie trzy zasadnicze pytania: dla kogo to robimy, za czyje pieniądze oraz jak zdołamy ją utrzymać ze źródeł własnych. Rekonstrukcja synagogi nie była celem samym w sobie. Chodziło o odbudowę życia żydowskiego w Polsce - mówi Jerzy Kichler. - Prowadzimy tu codzienne życie, nie tylko od święta. Synagoga jest pełna życia. Jestem spokojny o jej przyszłość.
TOMASZ PIETRZYK
Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej prowadzi Bente Kahan i fundacja jej imienia. Jej głównym celem jest przybliżanie szerszej publiczności żydowskiej kultury i historii.
Norweska pieśniarka i aktorka żydowskiego pochodzenia tchnęła artystycznego ducha w synagogę. Dzięki jej działaniom stała się ośrodkiem kultury i edukacji.
Fundacja Bente Kahan przez pięć lat (2006-2010) kierowała remontem synagogi i współfinansowała go. Artystka w 2010 roku otrzymała tytuł Ambasadora Wrocławia.
Synagogę można zwiedzać bezpłatnie za wyjątkiem dni, w których odbywają się święta, koncerty i próby.
TOMASZ PIETRZYK
Na pierwszej emporze dostępna jest stała wystawa 'Historia Odzyskana. Życie Żydów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku', na drugiej organizowane są czasowe wystawy. Poprzez stronę internetową można też odbyć wirtualny spacer.
TOMASZ PIETRZYK
W środę 5 czerwca o godz. 16, w trakcie 21. Festiwalu Kultury Żydowskiej Simcha zostanie otwarta wystawa '190 lat Synagogi Pod Białym Bocianem' autorstwa Jerzego Kichlera z zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu, jej przewodniczącego w latach 1999-2003.
MIECZYSŁAW MICHALAK
- Zależało mi na pokazaniu, jak my, Żydzi, zabiegaliśmy we Wrocławiu o swoje dziedzictwo, jak udało nam się odbudować 'starą' synagogę - mówi Jerzy Kichler. - Zaprezentujemy zdjęcia pokazujące proces odbudowy synagogi krok po kroku, a także nieznane fakty i dokumenty prawnego procesu odzyskania synagogi przez gminę żydowską - zapowiada Kichler.
TOMASZ PIETRZYK
Wernisażowi towarzyszy wykład dr. Jerzego Kosa. Wystawę można oglądać do końca sierpnia, wstęp wolny. Natomiast w ramach 'Kina Simcha' w środę 5 czerwca o godz. 20.30 w Mleczarni odbędzie się projekcja materiałów archiwalnych dotyczących odbudowy synagogi.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze