Wrocław - miasto o niezwykłej architekturze [ZDJĘCIA]

Jak pisze Artur Kwaśniewski, była jednym z elementów rekreacyjnych na terenie leśnego parku na Osobowicach. Składała się z dwóch połączonych wież. Miała pięć kondygnacji, dwie klatki schodowe, loggie i galerie widokowe. Została zburzona podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r.

Fot. E. van Deldena z 1902 r.

Powstała jako podmiejska rezydencja bankierskiej rodziny Morizów-Eichbornów. Stanęła na terenie uzyskanym w ramach parcelacji gruntów pofortecznych. Kupiono go w 1819 r., a w latach 1854-55 budynek został przebudowany i połączony z rozległym ogrodem zaprojektowanym przez królewskiego ogrodnika Petera Josepha Lennego.

Jak pisze Agnieszka Zabłocka-Kos, willa należała do najpiękniejszych tego typu założeń w Niemczech. Została rozebrana w 1907 r. - dwa lata po wykonaniu tego zdjęcia - a w jej miejscu stanęły kamienice tworzące pierzeję dzisiejszej ulicy Kościuszki.

Fotografia E. van Deldena i H. Gotza z ok. 1905 r.

Jak pisze Agnieszka Zabłocka - Kos, willa została zniszczona w 1945 r.

Zaprojektował ją dla siebie samego C. F. Langhans około 1824 r. Potem była własnością wrocławskiego uniwersytetu i siedzibą Instytutu Europy Wschodniej.

Stała po zachodniej stronie mostu Piaskowego. Była utrzymana w formie oszczędnego klasycyzmu nawiązującego do stylu angielskich willi palladiańskich z początku XVIII wieku.

Fot. AB

Adam Żurek pisze, że pierwszy z młynów powstał przed 12 maja 1268 r., kiedy książę wrocławski Władysław nadał klaryskom 'młyn Arnolda' położony przed wrocławskim grodem.

Pierwsza wzmianka o drugim młynie po raz pierwszy pojawia się w 1304 r. - jest opisywany jako pochodząca z nadania księcia własność mieszczanina Sybota z Zindel. W 1330 r. przeszedł w ręce klarysek. Oba młyny nazywano potem młynami świętej Klary.

Pierwszy z młynów w połowie XVI wieku miał cztery koła. Młyny kilkakrotnie były niszczone pożarami i odbudowywane.

Zostały uszkodzone w czasie wojny w 1945 r. Planowano potem ich adaptację na siedzibę Muzeum Etnograficznego. Ostatecznie zostały wysadzone w 1975 r. Pozostały po nich tylko fundamenty i obramowania nabrzeży.

Fot. MM

Został wzniesiony w 1827 r. w miejscu zburzonej Bramy Mikołajskiej. ''Klasycystyczny, z 7-osiową fasadą, trzykondygnacyjny, z boniowanym parterem o charakterze kondygnacji cokołowej i wysuniętym portykiem kolumnowym, początkowo dwuskrzydłowy na planie litery L, po rozbudowie po 1866 na potrzeby Banku Braci Alexander trzyskrzydłowy, z wewnętrznym dziedzińcem? - pisze Łukasz Krzywka.

Po wojnie - w latach 60. - gmach został rozebrany.

Wanda Kononowicz pisze w 'Leksykonie...', że osiedle powstało w latach 1919-26. Wybudowało je Stowarzyszenie Osiedlowe Własny Dom - Eichborngarten według projektu urbanisty i architekta P. Heima.

Nazwa stowarzyszenia pochodzi od nazwiska wrocławskiego rodu von Eichbornów, dawnych właścicieli letniej rezydencji z parkowym ogrodem położonym na terenie późniejszego osiedla.

Na około 22 hektarach przewidziano 790 mieszkań dla około czterech tysięcy mieszkańców. Wyróżniały się tu dwa rodzaje domów: niższe o charakterze rustykalnym z ogrodami oraz wyższe na obrzeżu.

Według planu z 1919 r. miał tu być dom ludowy, dwa kościoły i szkoła. Ostatecznie zbudowano kościół katolicki św. Klemensa Dworzaka (niezachowany) i szkołę przy al. Pracy. Przy tej alei znajdowały się domy z małymi mieszkaniami zbudowanymi dla ubogiej ludności przez liczne charytatywne fundacje, m.in. dom fundacji Josepha Gothelfa (nr 36-40).

Obecnie dawne osiedle Grabiszyn zajmuje teren ograniczony al. generała Józefa Hallera, ul. Grabiszyńską oraz linią kolejową.

Fot. MA

Jego budowa zaczęła się w 1895 r. na terenach leżących (wówczas) na północ od miasta. W centrum powstał na planie krzyża czteroskrzydłowy gmach więzienia dla mężczyzn a obok mniejszy - dla kobiet. Powstały również budynki mieszkalne dla pracowników oraz - nieistniejący dzisiaj - budynek administracyjny. Całość została otoczona wysokim ceglanym murem.

''Więzienia na planie radialnym, upowszechniające się w całej Europie od lat 40. XIX w., w połączeniu z systemem celkowym stwarzały dobre możliwości separacji i dozoru więźniów - pisze Arkadiusz Dobrzyniecki. - Surowość wystroju architektonicznego i powściągliwość w stosowaniu cech stylowych miała dodatkowo podkreślać podstawy nowożytnej teorii prawa karnego: ekspiację i odstraszanie, odosobnienie dla zapewnienia bezpieczeństwa ogółowi obywateli''.

Fot. S. Klimek/Leksykon architektury Wrocławia

Zwany jest również św. Jana Nepomucena. Zbudowany został między 1600 a 1640 r. w Kędzierzynie przez protestantów. ''Wzniesiony w konstrukcji wieńcowej z bielonych modrzewiowych belek reprezentuje nowożytne budownictwo drewniane z Górnego Śląska'' - pisze Iwona Rybka-Ceglecka.

W 1653 r. został przejęty przez katolików, ale od lat 40. XIX wieku nie był używany. W 1913 r. został przeniesiony do Wrocławia na tereny organizowanej Wielkiej Wystawy Stulecia (przy okazji został nieco przebudowany) a po jej zakończeniu pozostał na terenie parku Szczytnickiego. Teraz organizowane są w nim wystawy.

Jak pisze Hanna Górska, kościół został wybudowany w 1550 r. w Praczach Odrzańskich jako fundacja luteranina Hansa Culmanna, właściciela wsi.  Po jego śmierci, zgodnie z testamentem Culmanna, patronat nad świątynią objęła wrocławska rada miejska.

W czasie wojny 30-letniej kościół służył protestantom z całej okolicy jako świątynia obsługująca pobliskie wsie. Zniszczony przez wojska cesarskie, w latach 1644-48 został odbudowany i powiększony.

W 1654 r. przekazano go katolikom, a w latach 1707-08 zwrócono protestantom. Od 1945 r. znów służy katolikom jako świątynia parafialna.

Świątynia ma wieżę zwieńczoną barokowym hełmem. Charakteryzuje się bogatym układem kratownicy ryglowej widocznej zarówno na elewacji, jak i we wnętrzu.

Fot. S. Klimek/Leksykon architektury Wrocławia

Jolanta Gromadzka pisze o kościele, że został wybudowany w latach 1984-2008 na miejscu ewangelickiej kaplicy zaprojektowanej w 1937 r. przez Emila Markuskego.

Dwupoziomowa ceglana budowla ze stropami ze zbrojonego betonu obejmuje przestronną nawę główną, prezbiterium na rzucie litery 'L' i niższą nawę boczną po stronie północnej.

Elewację całego zespołu wykonano z czerwonej cegły klinkierowej układającej się w kwadraty. Gipsowa figura Chrystusa na fasadzie kościoła została ustawiona wbrew zamiarom architektów.

Fot. S. Klimek/Leksykon architektury Wrocławia

Jak pisze Wojciech Brzezowski, prawdopodobnie już u schyłku XII wieku istniał tu gródek książęcy a ''być może jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku powstała murowana kuria, która w końcu XIII wieku przeszła w posiadanie patrycjuszowskich rodów wrocławskich.'' W 1420 r. powstała w tym miejscu umocniona rezydencja, ale została zniszczona w trakcie wojen husyckich (w l. 1428 i 1459). Został odbudowany a w kolejnych wiekach był wielokrotnie modernizowany.

Budynek spłonął w 1953 r. Po kilku latach został odbudowany, ale nie odtworzono już wystroju wnętrz. Dodano za to nowe, południowe wejście, które teraz wykorzystywane jest jako główne.

To dawny dom handlowy Louisa Schlesingera i Davida Grünbauma, który powstał w latach 1899-1901 w miejscu starszych kamienic.

''Zastosowano konstrukcję szkieletową o okragłych żeliwnych słupach, którą pokazano w fasadzie dzieląc ją ośmioma kamiennymi filarami na siedem przęseł, u góry zamkniętych łukami' - pisze w albumie Krystyna Kirschke. - Całą przestrzeń między tak utworzonymi arkadami wypełniły wielkie tafle szklane ujęte w lekką stalową konstrukcję.'' Natomiast elewacje dziedzińca zostały wyłożone białą glazurowaną cegłą.

Budynek nie został zniszczony w czasie oblężenia Wrocławia. Po wojnie mieściła się w nim Intermoda, teraz są tu sklepy i biura.

Zaprojektowany przez S. J. Müllera powstał w latach 1962-63 przy ul. Grabiszyńskiej 133-135. ''Miał podkreślać wielkomiejski charakter ul. Grabiszyńskiej, nawiązać dialog z bryłą pobliskiego schronu przeciwlotniczego i stanowić urbanistyczne uzupełnienie reliktów historycznej zabudowy ul. Stalowej i Spiżowej'' - pisze Jolanta Gromadzka.

W 11 kondygnacyjnym budynku powstało 120 mieszkań dwupokojowych, do których wchodziło się z galerii po północnej stronie.

To eksperymentalny budynek, który architekt W. Lipiński zaprojektował i wzniósł (w l. 1962-62) dla siebie. Jak pisze Tadeusz Sawa-Borysławski, dom jest ''parterowy, niepodpiwniczony, w kształcie półkuli o rozpiętości 10 m, połączonej po stronie zachodniej z garażem o parabolicznym przekroju. (...) Czasza półkuli została zbudowana z cegły rozbiórkowej grubości 12 cm, bez użycia szalunków (podpór i deskowań).''

Najpierw budynek od zewnątrz został pokryty folią aluminiową, ale później została ona zastąpiona blachą.

?Dom mieści się w nurcie ówczesnych europejskich poszukiwań architektury inspirowanej formami natury? - pisze Sawa-Borysławski.

Siedmiokondygnacyjny budynek biurowy został zaprojektowany w 1998 r. przez Piotra Kociołka i Joannę Piasecką . Budowa rozpoczęła się w 2000 r., ale zakończyła dopiero w 2007.

Jak pisze Michał Duda, budynek został skomponowany z kilku brył: prostopadłościanu od strony ul. Legnickiej i leżącego walca o przekroju elipsy od Centrum Handlowego Magnolia. Ostatnia kondygnacja jest od frontu całkowicie przeszklona.

Budynek zaprojektowany przez Jacka Sroczyńskiego został oddany do użytku w 2006 r. Składa się z dwóch parterowych brył o powierzchni użytkowej 200 m kw. ''W jednej z nich urządzono część mieszkalną, w drugiej zaś - część gospodarczą i garaż'' - pisze Grażyna Hryncewicz-Lamber.

Od ulicy budynek schowany został za wysokim betonowym ogrodzeniem, które porastają rośliny. Część mieszkalna osłonięta jest ścianą poziomych żaluzji z drewna modrzewiowego.

Informacje o wielu budowlach i osiedlach - współczesnych i już nieistniejących - zostały przygotowane przez zespół blisko stu specjalistów: historyków sztuki, architektury, a nawet inżynierii, konserwatorów zabytków i urbanistów.
Publikacja ma ponad 1100 stron i jest bogato ilustrowana. Zajrzeliśmy do niej, by pokazać Wam kilkanaście zdjęć i opisów - ale to tylko przedsmak tego, co znajdziecie w ''Leksykonie architektury Wrocławia''.