Wielkanoc we wrocławskiej katedrze [SPACER Z MACIEJEWSKĄ]

"A gdy nadeszła pora, zajął miejsce u stołu i Apostołowie z Nim. Wtedy rzekł do nich: Gorąco pragnąłem spożyć Paschę z wami, zanim będę cierpiał. Albowiem powiadam wam: Już jej spożywać nie będę, aż się spełni w królestwie Bożym".

Ostatnia Wieczerza wciąż trwa w kaplicy Elektorskiej, zwanej także kaplicą Bożego Ciała. Monumentalne płótno przedstawiające Jezusa z uczniami namalował Johann Franz de Backer, rodem z Antwerpii, inspirując się twórczością Rubensa, swojego krajana. Mając nieograniczoną władzę nad pędzlem, sportretował siebie i żonę jako apostołów i dzięki temu zapewnił sobie najlepsze miejsce u boku Pana, tuż przy jego uchu.

Płótno zamówił biskup Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg, biskup wrocławski i trewirski, a przy tym elektor Rzeszy. Światowiec, całą Europę miał w rodzinie: syn palatyna reńskiego Filipa Wilhelma, szwagier cesarza Leopolda I i królewicza Jakuba Sobieskiego. Co ważniejsze, hojny mecenas.

Kaplica Elektorska miała być miejscem jego ostatniego spoczynku, więc nie pożałował grosza na architekta - Johanna Bernharda Fischera von Erlach, gwiazdę austriackiego baroku, oraz Johanna Franza de Backera. A że był zadowolony z "Ostatniej Wieczerzy" (i nie tylko, bo Backer namalował także "Ofiarę Melchizedecha"), mianował artystę nadwornym malarzem oraz "obdarował łaskawie złotym łańcuchem i medalem".

De Backer był bardzo dumny ze swojego tytułu, sygnował nim obrazy, pysznił się tak możnym mecenasem, ale gdy biskup umarł, został na lodzie. Sam talent nie wystarczył, zabrakło sieci kontaktów, wrócił więc do Antwerpii. Tam jednak był tylko starym malarzem, jednym z tłumu artystów równie dobrze malujących, więc umarł w zapomnieniu.

Na szczęście kaplica Elektorska wyszła cało z pożogi Festung Breslau, "Ostatnia Wieczerza" pozostała nienaruszona, a miejsce przy Jezusie pozwoliło de Backerowi przejść do historii.

KRZYSZTOF ĆWIK

Scenę Ostatniej Wieczerzy można też zobaczyć w podstawie (predelli) ołtarza głównego, pentaptyku wykonanego pierwotnie dla kościoła pw. Matki Boskiej w Lubinie, choć już przed wojną oddanego do wrocławskiego muzeum. Ma prawie 500 lat, centralna część przedstawia Zaśnięcie Najświętszej Marii Panny w otoczeniu apostołów, ale na awersie skrzydeł wyrzeźbiono sceny Męki Pańskiej: biczowanie, cierniem ukoronowanie, sąd przed Piłatem, dźwiganie krzyża.

W Wielkanoc przy ołtarzu stanie srebrne tabernakulum, ufundowane przez dziekana kapituły katedralnej księcia Ferdynanda Leopolda von Holsteina i biskupa sufragana Balthasara Liescha von Hornau. Na drzwiczkach została umieszczona figura "Ecce Homo".

"A Piłat ponownie wyszedł na zewnątrz i przemówił do nich: >Oto wyprowadzam Go do was na zewnątrz, abyście poznali, że ja nie znajduję w Nim żadnej winy. Jezus więc wyszedł na zewnątrz, w koronie cierniowej i płaszczu purpurowym. Piłat rzekł do nich: >Oto Człowiek [łac. Ecce homo - red.]. Gdy Go ujrzeli arcykapłani i słudzy, zawołali: >Ukrzyżuj! Ukrzyżuj!".

Notabene biskup Liesch von Hornau w swoich sądach był równie nielitościwy. To on kazał wybudować w Nysie w 1636 r. piec do palenia czarownic, w którym można było zmieścić nawet 20 "służebnic szatana". Na uczciwy proces nie miały szans, poddawane okrutnym torturom czekały tylko na szybką śmierć.

Scenę "Ecce homo" można też zobaczyć na północnej ścianie katedry (koło figury św. Jana Chrzciciela). Wykuto ją na epitafium kanonika Johanna Sagera z 1505 r. To miejsce, które przypomina o śmierci. Wznoszącą się pomiędzy arkadami portyku kolumnę wieńczy tzw. Latarnia Umarłych, będąca śladem po cmentarzu, który znajdował się z tej strony świątyni.

Latarnia została zniszczona w czasie pożaru w XVIII w., ale zrekonstruowano ją w 2003 r. Wyposażona w wyłącznik zmierzchowy, sama się zapala, gdy zapada zmrok, przypominając o tych, którzy wciąż oczekują zmartwychwstania.

Niewiele wiemy o drodze, którą przebył Chrystus, dźwigając krzyż ulicami Jerozolimy, od pretorium Piłata na Golgotę. Ewangeliści mówią o niej powściągliwie, mimo to stała się przedmiotem specjalnego nabożeństwa - drogi krzyżowej.

Propagowali je franciszkanie z myślą o wiernych, którzy nie mogli udać się do Ziemi Świętej. Jest to via Dolorosa, droga Męki. Chrześcijanie odprawiają drogę krzyżową w kościele lub na wolnym powietrzu. Jej trasa i stacje pomagają rozważać cierpienie Chrystusa. Szczególne znaczenie ma droga krzyżowa odprawiana w Wielki Piątek, będący pamiątką śmierci Chrystusa.

Nie od razu zyskała kształt 14 stacji. Najstarsze nabożeństwa związane z drogą krzyżową dotyczą praktyki czczenia upadków pod krzyżem, popularnej zwłaszcza w Europie Północnej w XV w. Pobożna literatura wspomina o trzech, pięciu, siedmiu, 15, a nawet 32 upadkach. Sceny tych upadków umieszczano przy kaplicach i na krzyżach, przedstawiano na obrazach i płaskorzeźbach.

Stacje drogi krzyżowej w katedrze pochodzą z XVIII w. Ale obrazy Męki Pańskiej pojawiają się też na epitafiach. Wystarczy popatrzeć na zaplecek ambony. Ufundowana przez dziekana katedry Frankenberga w 1723 r., wykonana z marmuru przez Johanna Adama Karingera (jego dziełem była m.in. fontanna Neptuna na Nowym Targu), ozdobiona jest płaskorzeźbami znanego rzeźbiarza Johanna Georga Urbanskiego, przedstawiającymi czterech ewangelistów.

Jednak w pierwszej kolejności wzrok przyciąga XVI-wieczny obraz epitafijny z kościoła w Karpnikach, przedstawiający Friedricha von Kanitza i jego żonę klęczących pod krzyżem na kalwarii. Przez śmierć Chrystusa zostali odkupieni i oczekują zmartwychwstania.

"Żołnierze zaś, gdy ukrzyżowali Jezusa, wzięli Jego szaty i podzielili na cztery części, dla każdego żołnierza po części; wzięli także tunikę. Tunika zaś nie była szyta, ale cała tkana od góry do dołu. Mówili więc między sobą: >Nie rozdzierajmy jej, ale rzućmy o nią losy, do kogo ma należeć. Tak miały się wypełnić słowa Pisma: Podzielili między siebie szaty, a los rzucili o moją suknię. To właśnie uczynili żołnierze".

W katedralnym skarbcu przechowywany jest relikwiarz szaty Chrystusa. Śląska robota, dzieło złotnika z Nysy Martina Volgelhunda, wykonane około 1726 r. ze złoconego srebra. Dość niepozorne: anioł podtrzymuje promienistą glorię, w centrum której rozłożona jest szata z krótkimi rękawami. Ale gdy ksiądz proboszcz Paweł Cembrowicz podnosi podstawę, na spodzie widać rytowaną owalną tarczę z herbem bp. Franza Ludwiga von Pfalz-Neuburga oraz napis "Authentica hic intus inclusa".

- To potwierdzenie autentyczności relikwii. W owalnym, przeszklonym oknie relikwiarza widać fragment tzw. sukni z Trewiru - mówi ksiądz proboszcz.

Legenda głosi, że Świętą Szatę znalazła w Jerozolimie cesarzowa rzymska św. Helena i podarowała swojemu synowi Konstantynowi Wielkiemu, który rezydował wówczas w Trewirze. Pierwsze dokumenty poświadczające obecność szaty Chrystusowej w Trewirze pochodzą z XI w., ale historia tej relikwii zaczyna się właściwie dopiero w 1512 r., kiedy to cesarz Maksymilian I zażądał od ówczesnego biskupa Trewiru Richarda von Greiffenclaua pokazania tuniki.

Ma 1,47 m długości i 1,58 m szerokości, pasowałaby na człowieka mającego około 180 cm wzrostu. Nie została jednak nigdy dokładnie zbadana. W latach 1973-1974 Świętą Szatę oglądała szwajcarska grupa naukowców pod przewodnictwem dr Mechthild Flury-Lemberg, uznanej i renomowanej konserwator tkanin, która stwierdziła, że tunika składa się z siedmiu nałożonych na siebie warstw tkanin sklejonych roślinną gumą: jedwabnej satyny, tafty, tiulu, gazy i sfilcowanego wełnianego włókna. Tylko wełniane włókno można datować na wczesny okres cesarstwa rzymskiego, ale żeby przetrwało w bardzo wilgotnym klimacie, naszywano na nie inne tkaniny.

Na całym świecie czci się około 20 relikwii Świętej Szaty. Wiele z nich uchodzi za fragmenty tkaniny z Trewiru, choć trudno to udowodnić.

W nawie północnej, w sąsiedztwie Latarni Umarłych, znajduje się kaplica Zmartwychwstania. To najmłodsza barokowa kaplica katedry. Została ufundowana w 1719 r. przez Johanna Christopha Rummerskircha, ówczesnego dziekana katedry. Pod jej powierzchnią zbudowano krypty przeznaczone na pochówki dla kanoników, dlatego nazywana była pierwotnie kaplicą Zmarłych.

Budowla jest od zewnątrz nieco przysadzista i wygląda jak dolepiona. W środku była pokryta malowidłami przedstawiającymi "Cztery rzeczy ostateczne: Śmierć, Sąd, Piekło, Niebo". Wykonał je w 1749 r. Felix Anton Scheffler, "śląski Rafael".

Niestety, dzieło Schefflera zniszczył najpierw pożar Ostrowa Tumskiego w 1795 r., a potem - już nieodwracalnie - bombardowania Festung Breslau. Obecne freski - Śmierć, Sąd Ostateczny, Piekło i Niebo - namalował po wojnie Wacław Taranczewski z Krakowa.

Ponieważ po wojnie urządzano w tej kaplicy (w Wielki Piątek) grób Chrystusa i tu również rozpoczynano procesję wielkanocną, zmieniono jej nazwę na kaplicę Zmartwychwstania.

"Weszły więc do grobu i ujrzały młodzieńca siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę; i bardzo się przestraszyły. Lecz on rzekł do nich: >Nie bójcie się! Szukacie Jezusa z Nazaretu, ukrzyżowanego; powstał, nie ma Go tu. Oto miejsce, gdzie Go złożyli. Lecz idźcie, powiedzcie Jego uczniom i Piotrowi: Idzie przed wami do Galilei, tam Go ujrzycie, jak wam powiedział".

W Niedzielę Wielkanocną na ołtarzu stanie srebrna, częściowo złocona figura Chrystusa Zmartwychwstałego, na co dzień przechowywana w katedralnym skarbcu. To jedno z najwybitniejszych dzieł wrocławskiego złotnictwa autorstwa Caspara Pfistera z mniej więcej 1625 r.

Zmartwychwstały depcze głowę Lewiatana o rozwartej paszczy. Z lewej strony szatan próbuje unieść głowę, z prawej szkielet z odchyloną do góry czaszką i nagie postacie w płomieniach piekielnych przypominają o śmierci, która została zwyciężona.