Karnawały w Breslau. Gdzie balowali dawni mieszkańcy? [ZDJĘCIA]

Wartość wrocławianek wycenił Fryderyk Skarbek, 30-letni profesor ekonomii politycznej na Uniwersytecie Warszawskim, który odwiedził Wrocław w 1822 r. Krytyka nie była zupełnie bezpodstawna. Nawet wrocławianin Jan Mikołaj Fritz uznawał miejscowe sezony karnawałowe za gorsze od warszawskich. Bez wielkich balów, pomysłowych maskarad i atmosfery beztroskiej radości, za to z dużymi oszczędnościami. "Coraz liczniej zjawiają się owi panicze, noszący w każdej kieszeni fraka po butelce wina, a to z obawy, aby gospodarz, w lokalu którego mają się bawić, nie zdzierał zbytecznie" - pisał w warszawskiej "Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych" z 1857 r. Ale to nie znaczy, że nie było zabaw.

W karnawale tańczył kiedyś cały Wrocław, bale wydawano w teatrach, salach hotelowych, gospodach i kawiarniach. Najznakomitszymi tancerzami byli podobno szewcy, zwłaszcza młodsi, którzy zadawali szyku bogato zdobionymi butami, uszytymi specjalnie na tę okazję. A jeśli wybrali się na bal maskowy do sali redutowej (wstęp miał każdy, kto wykupił bilet), przy odrobinie szczęścia mogli pójść w tany z hrabiną.
Reduty budziły ekscytację w eleganckim towarzystwie, bo przyciągały szulerów, awanturników, poszukiwaczy przygód i rajfurki. Za kilka dukatów amatorzy przygód dostawali klucze do "chambres separes", przeznaczonych na miłosne schadzki. 

Fotopolska.eu

Podręczniki savoir-vivre'u odradzały paniom z towarzystwa bywanie na publicznych balach kostiumowych, a jeżeli już koniecznie chciały (a chciały!), to powinny tańczyć tylko w swoim kółku i z panami przedstawionymi. Nawet gdyby damie groziła śmierć z głodu i pragnienia, nie wolno jej było iść do płatnego bufetu bez męża lub kuzyna.
Również władza - rodzaju męskiego - uważała, że maski są poważnym zagrożeniem dla moralności oraz prawa, dlatego też magistrat wrocławski dostał 5 lutego 1727 r. cesarski reskrypt zalecający wydanie zakazu noszenia masek i wszelkich przebrań w karnawale. Wrocławianie jednak nie pozwolili się rozebrać.

W XVIII w. najbardziej elegancką salą redutową był Hotel de Pologne, zwany także lokalem signory Locatelli, Włoszki, założycielki tego przybytku, przy dzisiejszej ul. Biskupiej we Wrocławiu. To tutaj król pruski Fryderyk II wydał 5 stycznia 1741 r. bal, na który zaproszeni zostali urzędnicy państwowi, wyższa szlachta i członkowie rady ze swoimi żonami i córkami, łącznie około 200 osób.

Fotopolska.eu

Król ubrany był w niebieski strój ze srebrnymi obszyciami i miał na twarzy maskę. Fryderyk dwa dni wcześniej wkroczył do Wrocławia, o który toczył wojny (skutecznie) z Habsburgami, i na tym balu obejrzał sobie nowych poddanych oraz ocenił ich lojalność.

Choć Najjaśniejszy Pan opuścił salę już o 21.30, wszyscy inni bawili się do 3 nad ranem.

Pani Locatelli nie miała monopolu na publiczne bale, bogate mieszczaństwo spotykało się w salach Starej Giełdy (wciąż stoi na pl. Solnym), a wiek później tańczyło z zapałem także w Nowej Giełdzie (gmach Gwardii przy ul. Krupniczej) lub w Resursie Kupieckiej (dziś Teatr Lalek). 

Sporą popularnością cieszyły się również mała sala redutowa w gospodzie Zum Blauen Hirsch (przy dzisiejszej ul. Oławskiej) i sala główna wrocławskiego Ogrodu Zimowego Krolla, urządzonego na terenie Przedmieścia Szczytnickiego, na południe od dzisiejszej ul. Szczytnickiej (imponujący kompleks rozrywkowy, założony w 1837 r., został wyburzony dopiero w 1872 r.). 

Eleganckie bale, ale dla wybrańców z mondu, odbywały się w miejskich pałacach śląskiej arystokracji - u Oppersdorffów przy dzisiejszej Wierzbowej czy Schaffgotschów przy dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki. Bal, który Hans Ulrich von Schaffgotsch oraz jego żona Joanna wydali w 1884 r., był wydarzeniem towarzyskim. Gospodarze przygotowali gościom atrakcję w postaci napadu włoskich rozbójników. Zamiast jednak podrzynać zgromadzonym gardła, zatańczyli szaloną włoską tarantelę.

Fotopolska.eu

Pod koniec XIX w. sale do tańca bywały zwykle salami wielofunkcyjnymi, ale projektanci dbali o wygodę tancerzy. Dla jednej pary planowano przynajmniej 2,7-3,5 m kw. powierzchni, zwykle zakładano parkiet dębowy, bo to drewno mało elastyczne i twarde, więc podłoga pod hołubcami nie uginała się ani szybko nie ścierała.

Wskazane było oczywiście sąsiedztwo bufetu albo restauracji i możliwość wyjścia do ogrodu. Szatnia i toalety obowiązkowe.

Ciekawą i tanią zabawą karnawałową były też maskarady na ślizgawkach: "...kanały świdnicki i oławski formalnie są zalane publicznością. W tych dniach przy oddźwięku dwóch kapeli odbyła się na świdnickim kanale rosyjska gwiazdkowa ślizgawka. Z obu stron kanału urządzono na lodzie dwie groty..., które wieczorem oświetlono jedną czerwonym, drugą żółtym ogniem" - pisał 11 stycznia 1893 r. "Dziennik Poznański".

"Czas karnawałowy z dniem dzisiejszym zaczynający się w tym tylko różni się od innej pory roku, że wrocławianie tu i ówdzie, publicznie i prywatnie, tańcują i pączkami się karmią, czego, nawiasem, i w poście nie zaniedbują" - pisał 1 stycznia 1865 r. w "Tygodniku Ilustrowanym" Jan Mikołaj Fritz.

Fotopolska.eu

Grzegorz Sobel, znawca dziejów wrocławskiej gastronomii, pisze, że nikt nie śmiał zapraszać na tańce bez gwarancji suto zastawionego stołu. Królowały pieczone szynki z kiszoną kapustą, pieczone gęsi, golonki z chrzanem i kiełbasy w sosie polskim. Ale branie miały też "karpie krawca" (tłuściutkie śledzie w śmietanie z posiekaną cebulą), sandacze smażone na maśle albo pieczone dorsze.

Kategorię "karnawałowy przysmak" wygrywały pączki nadziewane wszelkimi dżemami i konfiturami. Nie mogło zabraknąć pączków na żadnym balu karnawałowym, podobnie jak bal karnawałowy nie mógł się obyć bez poloneza. W wielu lokalach organizowano tzw. polonezy pączkowe ("Pfannkuchen-Polonaise") - tańczący poloneza kierowali ostatnie kroki w kierunku piętrzących się na stołach gór pączków, a potem pożerali je, popijając ponczem i grogiem. Kto miał szczęście, mógł znaleźć zapieczoną w pączku drobną złotą monetę.

Oczywiście takie potrawy trzeba było odpowiednio podlać. Jak pouczał anonimowy autor pochwały karnawału Anno Domini 1892, "w odróżnieniu od jedzenia, / picie wzbudza podniecenia", szczególnie jeśli "szlachetne wina z beczki / leje panna... jak z bajeczki". 

Fotopolska.eu