Kiedyś kamienice, dziś budowle ze stali i szkła. Tak zmieniał się pl. Dominikański [ZDJĘCIA]

Dzisiejszy plac Dominikański powstał w czasie oblężenia Festung Breslau. Żadna z XIX-wiecznych kamienic nie przetrwała wojny. Zostało po nich tylko wielkie gruzowisko. By wywieźć to morze cegieł, trzeba było zbudować tory kolejowe, a PKP podstawiło wagony. Potem przez kilkadziesiąt lat plac stał pusty. Za patrona dostał Dzierżyńskiego, zwanego Czerwonym Katem lub Krwawym Feliksem, symbol sowieckiego terroru. W tym czasie był tam tylko rozległy trawiasty skwer, poprzecinany wydeptanymi ścieżkami, gdzie stawiano okolicznościowe tablice z okazji kolejnych rocznic PRL-u i inne takie. Kilkakrotnie, m.in. w 1959 i 1969 r., organizowano wprawdzie konkursy architektoniczne na zagospodarowanie placu, ale żaden projekt nie doczekał się realizacji. Dopiero kilkadziesiąt lat po wojnie 'odważono się' cokolwiek tam zbudować.

W kwietniu 1970 roku na obrzeżach wielkiego trawnika stanął Hotel Panorama. Na otwarcie przyjechał sam przewodniczący Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, członek Komitetu Centralnego PZPR Włodzimierz Reczek. Inauguracja musiała mieć odpowiednią oprawę, bo był to pierwszy we Wrocławiu hotel wybudowany po wojnie, a po nim stanęły jeszcze tylko dwa - Novotel oraz Wrocław i tak aż do 1989 r.

Panorama była typowym PRL-owskim klockiem, jakie stawiano w kolejnych miastach, zmieniając co najwyżej szyld na elewacji i niektóre detale. I tak uchodziła jednak za jeden z najlepszych hoteli w mieście. To tam nocowały największe gwiazdy filmu i estrady, jak Jan Himilsbach, Maryla Rodowicz czy Helena Vondrácková.

Siedmiokondygnacyjny budynek zaprojektowali Jerzy Liśniewicz i Henryk Jarosz. Na wyższych piętrach były pokoje dla 220 gości, a na dole kawiarnia, drink bar i restauracja. Popisowym daniem miejscowego kucharza był ponoć boeuf strogonow, a gości było tylu, że na wolny stolik czekali w kolejce przy szatni.

W 1970 roku, gdy zbudowano Panoramę, przy ówczesnym pl. Dzierżyńskiego, a dokładnie przy ul. Oławskiej 35 stanął także inny PRL-owski koszmarek. Na jego szczycie z dumą umieszczono neon Państwowy Zakład Ubezpieczeń. Przed wojną w jego miejscu stała kamienica, w której mieściły się Restaurant Micado, Wein Handlung i sklep braci Kwiatkowskich. Czynszówka nie przetrwała bombardowań. Więcej szczęścia miał sąsiedni gmach dawnej Szkoły Ludowej 'Kanonenhof', gdzie od 1949 roku do dziś znajduje się IX Liceum Ogólnokształcące. Nowy pięciokondygnacyjny biurowiec nijak nie pasował do XIX-wiecznej bryły, z którą dzielił narożnik placu, ale w tamtych czasach nikt się tym nie przejmował. Kształt budynkowi nadał Zakład Projektowania i Dokumentacji Architektonicznej Politechniki Wrocławskiej, a głównym autorem projektu był jeden z profesorów uczelni inż. Ryszard Natusiewicz.

Po upadku PRL-u Państwowy Zakład Ubezpieczeń powrócił do nazwy sprzed 1952 roku. Stał się Powszechnym Zakładem Ubezpieczeń. Trzeba było zdjąć stary szyld z budynku. Sam biurowiec też się zmienił. W latach 90. został przebudowany. Zyskał  charakterystyczną dla tamtego czasu elewację, która - podobnie jak w przypadku choćby Solpolu - nie przetrwała próby czasu. Z dzisiejszej perspektywy wydaje się nawet gorsza od tej pierwotnej. Z biegiem lat budynek coraz bardziej zaczął odstawać od zmieniającej się zabudowy placu.

W 1991 roku dotychczasowy pl. Dzierżyńskiego wrócił do historycznej nazwy, mającej swoje źródła jeszcze w XVI wieku. Stał się placem Dominikańskim, o czym zadecydowała Miejska Rada Narodowa. Z czasem zaczął się zmieniać także sam plac.

Hotel Panorama - niegdysiejszy symbol luksusu - w nowej, kapitalistycznej rzeczywistości, stał się przeżytkiem. Wrocław się rozwijał, bogacili się też jego mieszkańcy. Odpowiedzią na nowe potrzeby wrocławian i miasta, które postawiło na biznes i turystykę, była Galeria Dominikańska i nowy hotel. Miało to być największe centrum handlowe i biurowe we Wrocławiu. By je zmieścić na pl. Dominikańskim, trzeba było zburzyć Panoramę.

Hotel działał tylko niespełna 30 lat. W 1999 r. kupił go niemiecki koncern ECE. W budynku najpierw zdemontowano okna i drzwi. Została tylko betonowa konstrukcja, ale i ona zaczęła po kawałku znikać. Kleszcze na wysięgniku wysokiego dźwigu niczym stalowy lewiatan rozrywały ściany, miażdżyły stropy, odsłaniając puste, hotelowe pokoje. W kilka miesięcy było po Panoramie. Dwa lata później stanęła tam Galeria Dominikańska i hotel Mercure Panorama.

Pierwsze prace związane z budową Galerii Dominikańskiej rozpoczęły się w 1998 roku. Wcześniej przez sześć lat na placu straszyła wielka dziura w ziemi. Była pozostałością po nieudanej inwestycji, jaką zamierzała tam prowadzić spółka Ilwro, należąca do gminy Wrocław i austriackiego koncernu Ilbau. Austriacy planowali zbudować hotel, ale popadli w tarapaty finansowe i skończyło się na dole po wykopaliskach archeologicznych. Podczas przeszukiwania terenu badacze znaleźli w ziemi gliniane naczynia, rury ze starych wodociągów, monety, kolekcję fajek, szkielety ze średniowiecznego cmentarza i figurki. Wśród tych ostatnich był m.in. mężczyzna z dużym fallusem - dowód pogańskiego kultu płodności w dawnym Wrocławiu.

Dziurę z czasem zarosły chwasty i drzewa, wypełniła się wodą i nawet pływały tam kaczki, a miasto wciąż szukało nowego inwestora. W końcu przetarg wygrało ECE i kupiło spółkę Ilwro. Koncern zdecydował, że zamieni się na działki z Orbisem. Przejął grunt pod hotelem Panorama, a oddał parcelę przy kościele św. Wojciecha, gdzie Orbis zbudował Mercure Panoramę. Wraz z jej powstaniem odtworzone zostały pierwotne proporcje pl. Dominikańskiego. Historycznie i formalnie nazwa ta przypisana jest do innego miejsca, niż powszechnie nam się wydaje. To niewielka przestrzeń między kościołem a nowym hotelem.

Budowa Galerii Dominikańskiej oficjalnie rozpoczęła się 23 września 1999 roku. Budynek zaprojektował wrocławski architekt Edward Lach, właściciel Studia EL. Jego działami są też m.in. Hotel Park Plaza, główna siedziba Orlen przy ul. Kołłątaja czy Dom Handlowy Howell u zbiegu Szewskiej i Oławskiej.

Pierwotny pomysł był taki, by projekt galerii i hotelu nawiązywał do historii pl. Dominikańskiego. Umiejscowienie pasaży handlowych miało odzwierciedlać przebieg dawnych uliczek, które znajdowały się tam przed wojną. Mogłyby się nawet tak samo nazywać, co proponowała Komisja Nazewnictwa Ulic przy Towarzystwie Miłośników Wrocławia. Z kolei w granitowej posadzce na parterze hotelu planowano uwidocznić przebieg murów miejskich. Ostatecznie zrezygnowano z tej koncepcji. Architekt zadbał jednak, by nowoczesny budynek współgrał z zabytkowym otoczeniem. Dlatego na elewacji dominuje cegła klinkierowa, przypominająca mury sąsiedniego kościoła dominikańskiego, gmachu Poczty Polskiej czy IX LO. Jedna ze ścian hotelu jest szklana, ale i ona nie razi, bo w wielkiej tafli odbija się ceglana ściana świątyni, której patronuje św. Wojciech.

Przez dwa lata Dominikański był największym placem budowy we Wrocławiu. Sam fundament galerii wymagał tyle betonu, że trzeba było aż 20 samochodów z gruszkami, by nieustannie dowoziły go na miejsce. Były dni gdy beton wylewano nieprzerwanie przez 20 godzin. Tylko przy urządzaniu sklepów pracowało aż 800 robotników. 

Centrum handlowe zostało otwarte 17 sierpnia 2001 roku. W tym samym roku Edward Lach, który je zaprojektował, dostał Nagrodę Roku Stowarzyszenia Architektów Polskich, wyróżnienie II stopnia 'Za wybitne dzieło architektoniczne'. W 'Wyborczej' pisaliśmy wtedy: 'Dziś otwarcie obiektu, jakiego we Wrocławiu jeszcze nie było. W ciągu kilku lat poznikało w mieście wiele targowisk, szpecący plac Grunwaldzki Goliat, pojawiły się eleganckie pasaże w centrach handlowych. Wrocławianie podzielili się na tych, których raził moloch coraz bardziej zasłaniający kościół Dominikanów, i na tych, którzy psioczyli, że powstaje kolejna świątynia handlu, tak jakby mało było istniejących hipermarketów. Zwolenników Galerii Dominikańskiej było najmniej. A tu reklamy obiecują, że do centrum Wrocławia wróci życie, nowy obiekt kusi sklepami, które po raz pierwszy otwarte zostaną we Wrocławiu, oraz promocjami - przynajmniej na początku działalności. Czy będzie drogo, czy dla wybranych? Czy najemcy będą się zmieniać tak szybko jak w innych centrach handlowych? Jedno jest pewne: nic dla Was bez Was, drodzy Klienci'.

Na pl. Dominikańskim była też inna dziura w ziemi. W tym przypadku na zabudowę terenu trzeba było czekać jeszcze dłużej, bo prawie 14 lat. Dziś w tym miejscu stoi biurowiec Dominikański, ale wcześniej znajdowała się drukarnia Prasowych Zakładów Graficznych. Działała od 1883 roku i była najstarsza w mieście. W 2001 roku rozpoczęła się jej rozbiórka, najpierw po to, by poszerzyć ul. Piotra Skargi. Powstał tam dodatkowy pas ruchu. Wcześniej XIX-wieczny budynek wyraźnie wystawał przed linię zabudowy, która powstała w późniejszych latach i z tego powodu jezdnia się zwężała.

Na terenie po dawnej drukarni pozostała tylko jej jedna, niewielka część - XVIII-wieczny Pałac Oppersdorfów przy ul. Wierzbowej. Znajdowały się tam kiedyś m.in. biura cenzury. Konserwator zabytków nie zgodził się na wyburzenie budynku. Wtedy mogło to dziwić, bo był ruiną. Teraz jednak, kiedy został odnowiony i wkomponowany w nowe założenie, można docenić wyjątkową urodę zabytku. Nad wejściem odrestaurowano wspaniały, bogato rzeźbiony portal, a wewnątrz m.in. neobarokowy przestronny hol i kutą balustradę schodów. 

Pałac Oppersdorfów zbudowany został dla hrabiny Esterle, znanej też jako Anna Maximiliana Louisa von Oppersdorf (z domu von Lamberg). Dama była dwukrotnie żonata, wyszła m.in. za dużo starszego od siebie krewnego matki. Nic dziwnego więc, że otaczała się licznymi kochankami. Zawsze przy tym pociągała ją władza i pieniądze. Była oficjalną metresą Augusta II Mocnego, ale romansowała też z królewiczem Aleksandrem Benedyktem Sobieskim, synem Jana III.

Teraz w jej pałacu są biura, a przez hol prowadzi przejście na wewnętrzne patio biurowca, gdzie w  XVI w. znajdował się słynny na całą Europę renesansowy ogród czeskiego botanika i lekarza Laurentiusa Scholtza von Rosenau. Rosły tam m.in. drzewka pomarańczy, cytryn i figowce, a 100 lat później powstał ogród wodny pełen wyjątkowych wodotrysków.

Wkrótce wypięknieje także inny fragment pl. Dominikańskiego. Budynek PZU jest w trakcie rozbiórki. Jeszcze tej jesieni zostanie zrównany z ziemią. W jego miejsce powstanie nowy biurowiec. Na razie nie wiadomo jeszcze, jak będzie wyglądał. Projekt ma być gotowy wiosną, a samą budowę firma chce rozpocząć pod koniec przyszłego roku, by zakończyć ją po dwóch latach. Na początku 2021 roku plac po raz pierwszy od wojny nie będzie straszył dziurami po nieudanych inwestycjach i przypadkową architekturą.