Od początku towarzyszył mu rozgłos. 11-piętrowiec wsparty tylko na linach - o dziwnym domu krążyły dziwne opowieści. Nikt nie chciał w nim mieszkać. W końcu zasiedlono go artystami. Konstruktorzy mówili o nim trzonolinowiec, wrocławianie - wisielec i dom na kurzej łapce.
- 11 pięter zawieszonych na linach, to się musi zawalić. Gdy powstał trzonolinowiec, wszyscy tak myśleli - wspominała Stefania Gardecka, jedna z najstarszych mieszkanek. - Budynek jest tak dziwaczny, że na początku nikt nie chciał w nim mieszkać. Dlatego ówczesne władze uznały, że to idealny dom dla ludzi kultury. Budynek wisi w powietrzu, oderwany, jakby nie miał fundamentów, zupełnie jak artyści.
W trzonolinowcu mieszkali m.in. aktorzy Bogusław Linda, Krzysztof Globisz i znany z filmu ?300 mil do nieba? scenarzysta Cezary Harasimowicz.
Zwykle domy buduje się od fundamentów po dach. Z wrocławskim trzonolinowcem było zupełnie na odwrót. Budynek zaczął powstawać od najwyższego piętra i rósł w dół. Wymyślili go dwaj młodzi wrocławianie: konstruktor Andrzej Skorupa i architekt Jacek Burzyński. Wisząca konstrukcja miała powstawać szybciej, niż tradycyjne, bo z wykorzystaniem jak największej liczby gotowych elementów produkowanych poza placem budowy. Trzonolinowiec można też było wznosić bez pomocy dźwigów, których wykorzystanie w gęstej zabudowie jest trudne.
Eksperyment w razie powodzenia stosowany miał być na masową skalę. Wrocławski prototyp, którego budowa zakończyła się w 1967 roku, okazał się jednak mało udany. W połowie lat 70-tych stalowe liny, na których opierała się cała konstrukcja, trzeba było wzmocnić betonem, bo mieszkańcy narzekali, że podczas wiatru budynek się kołysze i w mieszkaniach powstają rysy. Ostatecznie ideę wiszących domów odwieszono na kołek. Tym sposobem pierwszy polski trzonolinowiec stał się jednocześnie ostatnim.
Dziwna budowa dziwnego budynku rozpoczęła się w 1963 roku. Na skrzyżowaniu ul. Dworcowej i Kościuszki najpierw pojawił masywny żelbetowy trzon. Wokół niego jeden na drugim ułożono wyprodukowane wcześniej stropy kolejnych kondygnacji. Na tym etapie budynek wyglądał jak złożona harmonia ręczna. Potem zaczęło się jej rozciąganie w pionie aż do wysokości 41 metrów. Połączone stalowymi linami stropy wciągane były na górę w miarę jak podwyższany był trzon. Szkielet budynku gotowy był w trzy miesiące. Wszystkie pozostałe prace trwały już jednak znacznie dłużej. Pierwsi mieszkańcy zaczęli się wprowadzać dopiero po czterech latach.
Czytaj więcej o trzonolinowcu [KLIKNIJ]
Na mapie wrocławskiego modernizmu przygotowanej w ramach ESK 2016 Trzonolinowiec prezentuje się tak:
Całą mapę wrocławskiego modernizmu znajdziecie tutaj [KLIKNIJ]
Wrocław ma więcej budynków równie wyjątkowych jak Trzonolinowiec. Czytaj DALEJ
Był pierwszym w Polsce budynkiem z dwupoziomowymi mieszkaniami. Miał być namiastką domu jednorodzinnego w centrum miasta. Wrocław zamiast się nim chwalić, pozwolił, by przez lata niszczał. Teraz jest szansa, że znów będzie dumą miasta. Jest już gotowy projekt budowlany remontu. W ramach ESK 2016 wykonała go fundacja Jednostka Architektury, która wsławiła się już udaną rewitalizacją osiedla Manhattan przy pl. Grunwaldzkim.
Budowa galeriowca zaczęła się w 1958 r. Projekt Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak, Edmunda Frąckiewicza oraz Marii i Igora Tawryczewskich był prawdziwą sensacją. W budownictwie dominowała wtedy ciasnota i monotonia. Dwupoziomowe mieszkania wydawały się więc szczytem luksusu, choć wcale nie były duże. Na dole każde z nich miało salon, kuchnię, toaletę i wyjście na taras. Na górze była sypialnia, mniejszy balkon i łazienka. Pierwsi mieszkańcy wprowadzili się do ośmiopiętrowca w 1960 r. Od tego czasu wykonywano tam tylko prowizoryczne remonty. Wkrótce jednak budynek ma być poddany modernizacji.
Lokatorami kamienicy na wrocławskim placu Solnym byli Murzyn, dwie mumie, kapelusznik, makler i wytwórca tarcz herbowych. Dzisiaj mieści się tu redakcja "Gazety Wyborczej"
To siedziba ze świetną przeszłością, pamiętająca czasy, gdy na placu Solnym zamiast kubełków z kwiatami stały kramy solne. "Plac... stosownie do swojej wielkości, ma niewiele domów, za to niektóre nie mniej wspaniałe niż w Rynku" - pisał Bartłomiej Stein, autor XVI-wiecznego opisu Wrocławia. Jesteśmy niemal pewni, że to naszą kamienicę (a właściwie kamienice, bo wtedy były to jeszcze dwa domy) miał na myśli wrocławski geograf. Ostatecznie już w średniowieczu miała tu swoją siedzibę jedna z najbardziej znanych wrocławskich aptek.
Dokładna data jej założenia nie jest, niestety, znana, ale wiadomo na pewno, że figurowała już w wydanym w 1489 roku zarządzeniu rady miejskiej o działalności aptek w mieście. Jej godłem był Murzyn (Apotheke zum Schwarzen Mohren).
To jedno z najwcześniejszych i najpopularniejszych godeł zarówno w Polsce. Kraków np. miał już w 1523 roku przy ul. Floriańskiej aptekę "Ad Aethiopes" - "Pod Murzynami", w której inwentarzu figurowały "dwa murziny". Wrocławska apteka miała wprawdzie tylko jednego Murzyna, ale za to dwie mumie. Były one częścią zbiorów dr. Laurentiusa Scholza, znanego przyrodnika i lekarza, założyciela pierwszego na Śląsku ogrodu botanicznego, przy dzisiejszej ul. Wierzbowej. Rosły tam sadzonki pomidorów i papryki z Peru, ziemniaki, a nawet krzaki tytoniowe z Indii! W zbiorach przyrodniczych kuriozów doktora Scholza znalazły się także zabalsamowane ciała mieszkańców Egiptu.
Gdy uczony Laurentius umarł w 1599 roku, jego kolekcję przejął właściciel apteki na Solnym Jacobus Krause, śmiały eksperymentator. Wśród klientów apteki krążyły opowieści, że proszek z zabalsamowanego ciała dodawano do lekarstw, aby zwiększyć ich skuteczność. I podobno skończyło się to zjedzeniem mumii męskiej. Mumia kobieca przetrwała do dziś i znajduje się w Zakładzie Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Na osiedle przy pl. Grunwaldzkim pierwsi mieszkańcy wprowadzili się 1972 r. Za M3 trzeba było wtedy zapłacić gigantyczną na ówczesne czasy kwotę 200 tys. zł. Zespół sześciu budynków mieszkalnych i trzech pawilonów handlowo-usługowych zaprojektowała Jadwiga Grabowska-Hawrylak. Wcześniej przy reprezentacyjnej, dwupasmowej Kaiserstraße (dziś Oś Grunwaldzka) stały budynki z końca XIX wieku. Podczas obrony Festung Breslau zapadła decyzja, by całość wyburzyć.
Zgodnie z pierwotnym projektem na wrocławskim Manhattanie mieli mieszkać głównie pracownicy pobliskich uczelni. Jak napisała ?Gazeta Robotnicza? z 10 listopada 1972 r., ?osiedle miało być początkowo budowane jako inwestycja miejska, finansowana ze specjalnych dotacji centralnych z racji stosunkowo wysokich kosztów, uzasadnionych konstrukcją budynków, ich centralnym położeniem i bogatym programem usług na parterach?. Z braku dotacji koncepcja ta upadła i budowę osiedla zaproponowano spółdzielni mieszkaniowej. Ta zażądała przeprojektowania wieżowców.
Małe mieszkania (M3 i M4) - dedykowane jednej lub dwóm osobom - zostały zastąpione lokalami z bardziej zróżnicowanym metrażem od M2 do M7. Nabywcy mogli też zapomnieć o obiecywanym wcześniej indywidualnie projektowanym wyposażeniu w postaci wbudowanych mebli. Podobnie jak o eleganckich elewacjach tonących w zieleni, które miały tworzyć śródziemnomorski klimat w środku szarego PRL-owskiego miasta. Awangardowy projekt Grabowskiej-Hawrylak przerastał rozmachem czasy, w których powstał. Ówczesne budownictwo cierpiące notorycznie na brak właściwych materiałów i sprzętu nie było w stanie mu podołać. Koniec końców biały beton zastąpiono szarym, zrezygnowano z roślinności, a dachy pokryte zostały papą.
Znajduje się obok Iglicy, zaprojektowany został na Wystawę Stulecia przez Hansa Poelziga. To tutaj urządzono w 1913 roku ekspozycję historyczną, obrazującą dzieje wojen napoleońskich. Otwierał ją dział osobistości, w którym zgromadzono portrety, statuetki i marmurowe popiersia króla Fryderyka Wilhelma III oraz pruskich mężów stanu i wojskowych, uczestniczących w wydarzeniach lat 1813-1815. Był także dział poświęcony uzbrojeniu, umundurowaniu oraz sztuce wojennej tamtych czasów oraz dział trzeci, w którym pokazano skutki wojny wyzwoleńczej, zakończonej klęską cesarza Napoleona oraz Kongresem Wiedeńskim w 1815 roku. W ostatniej części wystawy znalazły się eksponaty pokazujące sztukę użytkową i modę czasów napoleońskich.
Z kolei w 1948 r., podczas Wystawy Ziem Odzyskanych, Pawilon Czterech Kopuł otwierał się Przedsionkiem Zwycięstwa. Na wprost wejścia stały na tle lanc dwa ogromne miecze Grunwaldu. Na ziemi leżały resztki połamanej i pordzewiałej broni niemieckiej oraz sztandary wojskowe.
Od 1953 r. Pawilon Czterech Kopuł zajmowała Wytwórnia Filmów Fabularnych. Pierwszym filmem, który tu kręcono był dramat sensacyjny "Niedaleko Warszawy", w reżyserii Marii Kaniewskiej. Swoje filmy robili tu Lenartowicz i Chęciński, Has, Holland, Kawalerowicz, Kieślowski, Kutz i Wajda. Tu powstawały słynne seriale "Czterej pancerni i pies" raz "Stawka większa niż życie".
Obecnie gospodarzem odremontowanego pawilonu jest Muzeum Narodowe.
Na cele wystawiennicze nie potrzeba w ogóle żadnej hali. Będzie zbyt rzadko wykorzystywana. Nie stać nas na to, żeby tylko z powodu Święta Stulecia budować halę wystawową - protestował na sesji rady miasta w 1911 roku dr Bujakowsky. Nie miał racji. Od ponad stu lat Hala nie pustoszeje. Tu spotyka się cały Wrocław.
Pierwsza impreza w Hali, czyli wystawa zorganizowana z okazji stulecia wojen napoleońskich (której towarzyszyła wystawa budownictwa ogrodowego, same ogrody i ekspozycja sztuki cmentarnej), przyciągnęła tłumy. Od maja do października 1913 roku przez Halę i Tereny Wystawowe przewinęło się ponad 100 tys. osób. Wprawdzie w czasie I wojny światowej Hala zamieniła się w wielki magazyn prowiantowy, ale już w 1917 roku zorganizowano pierwsze targi przemysłowe i wrocławianie znów tłumnie ruszyli je oglądać.
Ba, prędko się okazało, że miejsca brakuje na te wszystkie imprezy, które miasto chciało organizować na Terenach Wystawowych, bo hala pełniła przede wszystkim funkcję miejsca zgromadzeń, a Pawilon Czterech Kopuł nadawał się głównie na wystawy sztuki. Nikt już nie mówił, że miasto straciło pieniądze na gazomierz (jak "życzliwi" nazywali dzieło Maksa Berga), za to z uwagą oglądano kolejne plany rozbudowy Terenów Wystawowych.
Czerwiec 1929, "Schlesische Zeitung" pisze o budującej się wystawie WUWA: "Jaskrawa biel kanciastych, geometrycznych, niskich i wysokich murów. Rozrzutne zastosowanie najszerszych powierzchni szklanych w olbrzymich otworach okiennych, w ?świetlistych murach? ze szklanej cegły. Kontrast pomiędzy zielenią, drzewami a oszczędnymi, funkcjonalnymi formami nowoczesnej architektury. Wszędzie uwidacznia się dążenie do tego, aby nowymi środkami odpowiedzieć na potrzeby nowoczesnych ludzi".
Podstawową potrzebą nowoczesnych ludzi było mieszkanie. Problem miała cała Europa, ale we Wrocławiu, najbardziej przeludnionym mieście Niemiec, okazał się on wyjątkowo dotkliwy. 130 tys. wrocławian mieszkało w ciasnocie urągającej najbardziej elementarnym wymaganiom zdrowotnym. Te elementarne wymagania oznaczały wtedy osiem metrów kwadratowych powierzchni na dorosłego mieszkańca.
Rep. za : J. Urbanik, Wrocławska wystawa Werkbundu WUWA 1929, Wrocław 2002
Potrzebne były mieszkania tanie i funkcjonalne, dostępne dla masowego klienta. A także trochę inaczej zaplanowane, bo niemiecka Hausfrau stawała się kobietą pracującą i oczekiwała udogodnień w łączeniu tych dwóch ról. Ciepłej wody, centralnego ogrzewania, dobrze urządzonej kuchni, okien łatwych do umycia, placu zabaw i przedszkola na osiedlu.
Do akcji przystąpił więc Werkbund - organizacja będąca miejscem spotkań architektów, projektantów współpracujących z przemysłem i producentów. Zaproponowali zorganizowanie w Stuttgarcie Międzynarodowej Wystawy Mieszkaniowej "Współczesne Mieszkanie" ("Die Wohnung"). Zaprosili najlepszych architektów, pokazali najnowsze trendy w budownictwie mieszkaniowym, ale nie znaleźli odpowiedzi na pytanie, jak budować tanio.
Dwa lata później do tej dyskusji włączył się Wrocław. I okazał się świetnie przygotowany. - W przygranicznym rejonie Niemiec, z dala od wiodących ośrodków nowoczesnej architektury, wybudowano osiedle będące eksperymentem architektonicznym i technologicznym - mówiła dr Jadwiga Urbanik z Politechniki Wrocławskiej, autorka monografii WUWY. - Pokazano zarówno domy luksusowe, jak i mieszkania przeznaczone dla rodzin o niskich dochodach. Na uwagę zasługuje dom-wspólnota Adolfa Radinga (dziś akademik Pancernik), którego mieszkańcy mieli żyć w kolektywie, oraz dom dla osób samotnych i bezdzietnych małżeństw Hansa Scharouna (dziś hotel przy ul. Kopernika). Tylko wrocławscy architekci zdecydowali się przedstawić tak kontrowersyjne propozycje. Poza tym pokazano przedszkole i miejsca pracy, a tego w Stuttgarcie nie było.
Spośród domów jednorodzinnych najbardziej wyróżniał się dom zaprojektowany przez Lauterbacha (dziś ul. Zielonego Dębu 17) o powierzchni 180 metrów kwadratowych. Po prawej stronie od wejścia znajdował się ciąg pomieszczeń gospodarczych, kuchnia i jadalnia. Ta część domu - źródło hałasu czy zapachów - oddzielona była od części mieszkalnej. Dwie sypialnie dla rodziców połączone zostały wspólną łazienką, a szerokie przejście do zadaszonego tarasu stanowiło rodzaj pokoju dziennego dla dzieci. W środku była sień i pokój dzienny, który można było połączyć z jadalnią. Ściana od ulicy wzniesiona została z ciemnych, przepuszczających światło luksferów. Na dachu zaprojektowano ogródek.
Wzorcowe osiedle miało jednak wady. Po pierwsze - zbyt wysokie ceny mieszkań. Po drugie - usterki budowlane: zawilgocenia, odpadające tynki, źle osadzone okna, pękające dachy. Mimo to WUWA odbiła się głośnym echem w Europie, pokazała aspiracje Wrocławia do bycia kulturalną metropolią i chęć zabrania głosu w wielkiej międzynarodowej dyskusji, jak zapewnić ludziom godne życie.
Przedwojenny dom Wertheima to jeden z najciekawszych zabytków modernizmu we Wrocławiu. Jego fasadę zdobi sto głów, które zgodnie z zamysłem artystów miały pokazać wrocławianom typy ludzi z całego świata. To dziś ikona luksusowej modernistycznej architektury. Sześciopiętrowy gmach według projektu berlińskiego architekta Hermanna Dernburga był dumą przedwojennego Wrocławia. Elewację wyłożono różnobarwnymi ceramicznymi cegiełkami pokrytymi częściowo płatkowym złotem, co dawało efekt migotania kolorów. Jego kupiecka kariera zaczęła się w 1930 roku - wybudowany został na zlecenie żydowsko-amerykańskiej spółki akcyjnej Wertheim. Był nie tylko trzykrotnie większy od innych wrocławskich obiektów handlowych, ale i największym budynkiem szkieletowym w Europie. Aby go postawić, właściciele musieli wyburzyć dobrze prosperujący hotel i dwanaście kamienic. Opłaciło się: z całego Śląska pchali się klienci. Duże wrażenie robiły na nich duże sale sprzedaży, nowoczesne windy, pierwsze na Śląsku ruchome schody i dwa czterokondygnacyjne dziedzińce nakryte szklanymi świetlikami i wyłożone afrykańskim drewnem. Podobno do najlepiej zaopatrzonych działów należał dział zabawek, a jeżdżące na wystawie wspaniałe, ruchome kolejki zwabiały nawet dorosłych mieszkańców Wrocławia.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze