Ważne i piękne budynki, które zniknęły z mapy miasta

Zakład zajmujący powierzchnię 20 ha powstawał w latach 1893-96 według projektu architekta Osthoffa przy ulicy Legnickiej. Główną część składową kompleksu stanowiła rzeźnia i magazyn bydła, w tym ubojnie i chłodnie, maszynownia, urządzenia do topienia łoju, pomieszczenia do składowania odchodów zwierzęcych, solarnia skór. Na dziedzińcu czynna była giełda żywca i restauracja, nieopodal zaś obiekt nadzoru sanitarnego. Znajdująca się na terenie hala targowa mieściła 2000 cieląt i 3000 świń, a dwie inne hale 1500 krów. Były też obory-chlewnie i stodoła, rzeźnia koni, laboratorium badania mięsa, zakład utylizacji padliny i inne. Obiekt ten, jako jeden z nielicznych znajdujących się przy ul. Legnickiej, przetrwał II Wojnę Światową i oblężenie Festung Breslau w stopniu umożliwiającym jego odbudowę i późniejszą eksploatację.
Wyburzanie rzeźni za zgodą władz miejskich i pomimo wielu protestów rozpoczęła firma AKME w dniu 21.10.1999 r. W 2007 centrum handlowe Magnolia Park.

fotopolska.eu

fotopolska.eu

Nieistniejące już trzynastowieczne młyny na wrocławskich wyspach odrzańskich: Słodowej (młyn I) i Bielarskiej (młyn II). Pierwszy z nich wzmiankowany jest w dokumencie księcia Władysława z 12 maja 1268 nadającym klaryskom "młyn Arnolda", który położony miał być "przed grodem wrocławskim". Drugi młyn wzmiankowany był w 1304 jako nadany przez wrocławskiego księcia mieszczaninowi Sybotowi z Wojnowic; także i ten młyn, w 1330, stał się własnością klarysek.

Pierwszy z młynów w połowie XVI wieku miał cztery koła. Młyny kilkakrotnie były niszczone pożarami i odbudowywane.

Lata 1900-1920, Widok na Młyny św. Klary przy Ostrowie Piaskowym pomiędzy wyspami Słodową i Bielarską. Fotopolska.eu

Zostały uszkodzone w czasie wojny w 1945 r. Planowano potem ich adaptację na siedzibę Muzeum Etnograficznego. Ostatecznie zostały wysadzone w 1975 r. Pozostały po nich tylko fundamenty i obramowania nabrzeży.

Młyny św. Klary zniszczone po II Wojnie Światowej

Hala targowa przy ul. Kolejowej, zbudowana według projektu Richarda Plüddemanna i Heinricha Küstera w latach 1906?1908, wyburzona w 1973 po zniszczeniach wojennych w 1945.

Zbliżona pod względem konstrukcyjnym i architektonicznym Hala Targowa nr I, zaplanowana przez tych samych projektantów, wzniesiona w tym samym czasie przy ul. Piaskowej, zachowała się do dziś i daje wyobrażenie o kształcie zniszczonego obiektu.

Zatwierdzony w połowie 1904 projekt Hali nr II przewidywał budowę zajmującego całą szerokość działki budynku, przy czym północną jej część przeznaczono na położony w ciągu głównej ulicy budynek zawodowej szkoły uzupełniającej, także zaprojektowany przez Plüddemanna i Friesego. Murowana z cegły podpiwniczona trójnawowa hala miała mieć żelbetowy strop nad piwnicą i konstrukcję dachu w postaci stalowych wiązarów kratownicowych o zarysie półkola.

Hala Targowa II podczas budowy. Wikimedia commons

Budowę ukończono 1 października 1908 roku, a już 5 października oddano Halę nr II do użytku. Hala kosztowała łącznie 310 tysięcy marek (dla porównania: przebudowa Dworca Głównego wraz z budową estakady pochłonęła w tym czasie 8,045 mln. marek). W związku z otwarciem Hali Targowej nr II zlikwidowano uliczne targi, w jej okolicy urządzane dotychczas na Tauentzienplatz (obecnie pl. Tadeusza Kościuszki) i Sonnenplatz (obecnie pl. Legionów). W pierwszych latach działalności Hala nr II okazała się jednak ? w przeciwieństwie do Hali nr I ? mocno deficytowa; zwłaszcza po tym, jak częściowo przywrócono handel uliczny. W czasie I wojny światowej przeznaczono ją przejściowo na magazyn aprowizacyjny dla wojska, a w celu ułatwienia transportu położono w jezdni Friedrichstraße (obecnie ul. Kolejowa) tor dla tramwaju bagażowego jako odgałęziającą się od torowiska w ul. Zielińskiego bocznicę.
W ostatnich dniach II wojny światowej obiekt ucierpiał w bombardowaniu. Wybuchy zniszczyły dwa przęsła stropu nad piwnicą oraz znaczną część dachu łącznie z żelbetowymi płatwiami. W ostatnich dniach II wojny światowej obiekt ucierpiał w bombardowaniu. Wybuchy zniszczyły dwa przęsła stropu nad piwnicą oraz znaczną część dachu łącznie z żelbetowymi płatwiami.

Hala Targowa II. dolny-slask.org.pl

Zniszczona po wojnie Hala Targowa II

Cukrownia Klecina powstała w 1834 r. założona przez wrocławskich kupców braci G. i A. Liebichów i M. Hikkela. W 1862 r. przeszła do rąk właścicieli Gebrueder Schoeller, którzy nabyli ja razem z majątkiem ziemskim, gdzie podjęli uprawę buraka cukrowego. W latach 70. XIX w. przerabiała około 0.60 tysięcy ton buraków na dobę. Na przełomie lat 80. i 90. tego samego stulecia zostało znacząco rozbudowana. Wówczas powstała również kolonia fabryczna. W 1904 r. w wyniku fuzji powstała von Rath, Scheller&Skene GmbH. Areał posiadanej przez nią ziemi uprawnej wzrósł do 6 tysięcy ha, a przerób dobowy do 1,20 tys. ton. Około 1918 r. firma przekształciła się w spółkę akcyjną. Dalsza rozbudowa nastąpiła w latach 1934-38. Wówczas była już w stanie przerabiać 1,60 tys. ton buraków na dobę. Do spółki należało wiele majątków ziemskich, kolej wąskotorowa. Produkowała szeroka gamę wyrobów cukierniczych, m.in. cukierki i spirytus. Cukier surowy wysyłany był do Hamburga i Wielkopolski.

Cukrownia Klecina przed II Wojną Światową, widok z tyłu. Fotopolska.eu

Częściowo zniszczona w czasie działań wojennych w 1945 r., uruchomiona został ponownie w 1947 r. W kolejnych dziesięcioleciach podlegała kolejnym modernizacjom i rozbudowie. W 1989 r. zanotowała rekord produkcji cukru, którego wytworzono 36,10 tys. ton. Od 1990 r. przekształcona została w samodzielne przedsiębiorstwo. Wobec problemów z płynnością finansową została zlikwidowana w 1994 r. Wyposażenie wyprzedano i złomowano, budynki przejęła gmina Wrocław. Podczas powodzi w 1997 r. na terenie byłej Cukrowni Klecina magazynowano dostarczona miastu pomoc humanitarną. W 1998 r. kompleks dawnej cukrowni nabył od władz miasta prywatny przedsiębiorca, który zobowiązywał się do budowy na tym terenie Aquaparku, jednak nie dotrzymując swych obietnic odsprzedał ze znacznym zyskiem innemu podmiotowi gospodarczemu. W 1999 r. nastąpiło, bez sprzeciwu miejskich służb konserwatorskich, wyburzenie wszystkich budynków produkcyjno-magazynowych, bez uwzględnienia wartości historycznej zespołu architektury przemysłowej i techniki z przełomu XIX i XX wieku. Do chwili obecnej z całego kompleksu przetrwały tylko dwa budynki mieszkalne przy dawnej bramie wjazdowej.

Lata 1915-1925, Cukrownia na Klecinie. Widok od strony ulicy Karkonoskiej w stronę Kleciny. Fotopolska.eu

Brama i budynki cukrowni, 2006 rok

Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego ? nieistniejące już przedsiębiorstwo zajmujące się naprawą i budową pojazdów szynowych znajdujące się przy stacji Wrocław Nadodrze Towarowy, powstały w 1866 w związku z budową Kolei Prawego Brzegu Odry.

Tereny ZNTK w 1941 r. Fotopolska.eu

Od samego początku istnienia był najnowocześniejszym warsztatem kolejowym. W 1931 nastąpiła reorganizacja i na bazie istniejącego zakładu powstały Zakłady Naprawcze Kolei Rzeszy (DRB-Ausbesserungswerke) o pow. ponad 120 tys. m?, które zatrudniały ok. 1770 pracowników. Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do odbudowy zniszczonej infrastruktury i już we wrześniu 1945 zostały oddane do użytku pierwsze naprawione lokomotywy. Od 1952 pod nazwą ZNTK. W trakcie rozbudowy w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstały nowe hale, a liczba zatrudnionych wzrosła do 5000 osób. W 1996 przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę akcyjną, co nie uratowało ZNTK od likwidacji, która nastąpiła trzy lata później.
Po ostatnich wyburzeniach, które nastąpiły w styczniu 2008 roku większość zabudowań dawnych Zakładów już nie istnieje, a sam teren jest sukcesywnie zabudowywany budynkami mieszkalno-usługowymi, w ramach wieloletniej i kilkuetapowej inwestycji Promenady Wrocławskiej.

budynki ZNTK w 1941 r. Fotopolska.eu

Dawny zakład mieścił się przy ulicy Gazowej 3 na osiedlu Tarnogaj we Wrocławiu. Zakład był wykorzystywany do produkcji gazu od listopada 1906 do 1990 roku. Gazownia na Tarnogaju była czwartym tego typu obiektem na terenie miasta, pierwsza gazownia we Wrocławiu została otwarta w roku 1847.
Gazownia na Tarnogaju w momencie otwarcia była obiektem nowoczesnym i jednym z największych tego typu zakładów przemysłowych w Europie. Zakład składał się z całego kompleksu budynków i urządzeń. Znajdowały się tu waga wagonowa, dwie wywrotnice wagonowe, bunkier węglowy mogący pomieścić 27 tysięcy ton węgla, łamacz węgla, elewator kubełkowy, gazownia była też wyposażona we wszystkie agregaty zapewniające chłodzenie i oczyszczanie gazu. Zamiast używanych w gazownictwie do tej pory retort, wybudowano tu nowoczesne piece wielkokomorowe, w których odbywała się produkcja gazu. Wyprodukowany gaz był składowany w dwóch zbiornikach teleskopowych o pojemności po 110 tysięcy m? każdy. Teren zakładu miał kształt zbliżony do trójkąta. Układem dróg komunikacji wewnętrznej podzielony był na cztery równoległe sektory.

Dolnośląska Biblioteka CyfrowaOstatnia rozbudowa zakładu miała miejsce w roku 1963, wtedy to rozbudowano piecownię pionowo-komorową i wymieniono generatory. W roku 1969 zakład podłączono do sieci sprowadzającej gaz ze Zdzieszowic, a w roku 1971 zaczęto sprowadzać gaz ziemny rurociągiem z Rawicza, od tego momentu produkcja gazu koksowniczego zaczęła stopniowo spadać.
Ostatecznie produkcję gazu koksowniczego wstrzymano w roku 1990; od tego momentu gazownia stała się zakładem, który tylko rozsyłał gaz, ale go nie produkował. W roku 1996 zaprzestano sprowadzania gazu koksowniczego z zamykanej gazowni w Wałbrzychu, zaczęto dystrybuować jedynie gaz ziemny, sprowadzany z trzech kierunków: północnego z Rawicza, wschodniego z Górnego Śląska i zachodniego z Niemiec. W latach 90. XX wieku wraz zakończeniem produkcji gazu wyburzono znaczną część budynków tworzących kompleks gazowni.

Dawne tereny gazowni. Autor: Wrocław z lotu ptaka