Najstarszy i najsławniejszy wrocławski jarmark zwany był jarmarkiem świętojańskim, jako że odbywał się w dniu urodzin Jana Chrzciciela, patrona katedry i miasta. Znany był już we wczesnym średniowieczu, ale zyskał znacznie na atrakcyjności w latach 1461-1471. Ówczesna rada miejska wystarała się w Rzymie o przywilej odpustu zupełnego w dzień Jana Chrzciciela.
Pertraktacje były trudne, ale rajcy stanęli na wysokości zadania, posłali w darze kompetentnemu dostojnikowi kościelnemu wielbłąda i dla Wrocławia zaczął się złotodajny dziesiątek lat. Część sum odpustowych przekazywano wprawdzie na krucjatę, ale większość pozostawała w mieście. "Gdyby go nie było - pisał o jarmarku świętojańskim pisarz miejski Peter Eschenloer - byłoby to większą klęską, niż gdyby miasto przez pół roku prowadziło wojnę".
ZOBACZ TEŻ: Jarmark Bożonarodzeniowy we Wrocławiu na niesamowitych zdjęciach z góry
W dni jarmarków w mieście robiło się tłoczno i gwarno. Wąskie uliczki zapychały się wozami i z trudem można było zdobyć nocleg. Przyjeżdżali Wołosi, Litwini, Rusini, Polacy z Mazowsza, Wielko- i Małopolski. Kupowano dużo i targowano się z zapałem, bo i towary na jarmarku były tańsze niż zwykle.
Miejscem, w którym skupiał się handel, był oczywiście Rynek, jeden z największych w miastach średniowiecznej Europy. Można tu było kupić niemal wszystko. Dostojna kupcowa zaopatrywała się w śledzie przywożone ze Skandynawii na Rybim Targu - tam, gdzie dzisiaj rozpiera się hrabia Fredro.
W ławkach chlebowych i bułczanych kupowała chleby - bliźniaki lub bułki pieczone z masłem i mlekiem. Czasem zajrzała do kramów stojących we wschodniej części Rynku, u wylotu ul. Oławskiej. Wystawiali tam swój towar białoskórnicy, pończosznicy, grzebieniarze, rękawicznicy, iglarze, niciarze, kapelusznicy i szczotkarze.
CZYTAJ TEŻ: Karnawały w Breslau. Czy dawni mieszkańcy potrafili zaszaleć?
Natomiast kiedy była ciekawa gości z dalekiego świata, wędrowała do zachodniej części Rynku, zwanej dziś placem Gołębim. Tu wykładali swój towar Wołosi, Litwini, Rusini, Polacy z Mazowsza, Wielko- i Małopolski, którzy przyjeżdżali do Wrocławia na słynne targi wełny, popularne jeszcze w ubiegłym stuleciu.
Warzywa, owoce, dziczyznę, drób, a nawet książki kupowano na Kurzym Targu, który zachował do dziś swą nazwę, narożnik u wylotu dzisiejszych ulic Kuźniczej i Stwosza zajmował Targ Miodowy, a miejsce w pobliżu ulicy Więziennej ochrzczono Targiem Otrąb, jako że handlowano tu zbożem. Ruch panował także na placu Solnym, gdzie stały kramy solne i handlowano kozim mięsem.
Z kolei na Nowym Targu sprzedawano mleko, zboże, owoce, warzywa oraz dziczyznę. Kiedyś był tam stragan przy straganie, wozy, konie i gwar bab wykrzykujących: "Pyzy, kopytka, pierogi, pijawki".
Zimą handel nie zamarzał, jarmarki nadal się odbywały. Jarmark świąteczny, tzw. Christkindelmarkt, najpierw organizowano w Rynku. Od XVI wieku można było tu kupić wszystko, co dusza zapragnęła. Miejscem targu była strona Targu Łakoci (pierzeja północna, na której mieści się m.in. dom Pod Złotym Jeleniem).
Kupować trzeba było, bo na choince oraz pod choinką było dużo miejsca na łakocie. - Na Śląsku pierwsza choinka pojawiła się najpierw w Brzegu. Kazała ją postawić w sylwestrowy wieczór 1611 roku księżna Dorothea Sybilla z rodu Hohenzollernów. Obwieszone smakołykami drzewko było podarunkiem Jej Wysokości dla biednych dzieci.
ZOBACZ TEŻ: Z Wystawy Stulecia zostały tylko okruchy. Zlikwidowano wszystkie tymczasowe budowle [ARCHIWALNE ZDJĘCIA]
Pomysł księżnej, kochanej Dorel, bo tak ją nazywali poddani, spodobał się najbardziej ewangelickim mieszczanom. Dopiero pod koniec XIX wieku choinka trafiła na wieś i do rodzin katolickich - opowiada dr Maciej Łagiewski, dyrektor Muzeum Miejskiego Wrocławia.
Na Śląsku nazywano choinkę bożym drzewkiem (Christbaum), drzewem rajskim, drzewem krzyża. Ta nazwa przyjęła się również w dawnym zaborze austriackim, gdzie z bożego drzewka zrobiono dla zwykłej wygody, po prostu drzewko. "Dziwna rzecz: w rodzinie mego ojca nazywano drzewko stale polskim wyrazem "sad", może właśnie dlatego, że starano się uniknąć wszelkich śladów niemieckiego pochodzenia.
Natomiast w czysto polskiej rodzinie mojej matki używano czasem wyrazu "Christbaum", co by świadczyło, że odczuwano jeszcze drzewko, jako zwyczaj pierwotnie niemiecki" - pisała Maria Estreicherówna w wydanym przed wojną "Życiu towarzyskim i obyczajowym Krakowa w latach 1848-1863".
Choinkę stawiano na stole i ubierano w papierowe gwiazdki, srebrzone orzechy, owoce i piernikowe serduszka. Świece na drzewku miały przypominać przyjście światłości świata - Jezusa Chrystusa. Oplatające drzewko łańcuchy symbolizowały węża kusiciela. Jabłka wyglądały jak owoce z rajskiego drzewa wiadomości dobrego i złego, a gwiazda na czubku musiała błyszczeć niczym ewangeliczna Gwiazda Betlejemska. Wszystkie podarunki znajdowane pod choinką nazywano na Śląsku "Dzieciątkiem".
Jeśli choinki nie było, prezenty układano pod stołem. "Dzieciątko" wchodziło zwykle przez okno, które zapobiegliwi rodzice wcześniej otwierali. W niektórych okolicach maluchy sypały na parapet okna trochę cukru, aby przywabić "Dzieciątko".
Ale"Dzieciątko" potrzebowało zaopatrzeniowców. "W ostatnim tygodniu przed świętami trudno było przecisnąć się przez tłumy ludności zalegającej rynki i ulice Starego Miasta. Miasto ma w tym czasie drugie tyle ludności, co zwyczajne, bo cała prowincja czyni tu swoje kupna gwiazdkowe. Jakie masy towarów wysyłają się w tym czasie z miasta, widzieć można w domach pocztowych i na dworcach kolei żelaznych, które nimi po prostu są zawalone" - pisał w 1865 roku wrocławski korespondent krakowskiego "Czasu".
CZYTAJ TEŻ: Bajka o Żelaznym Moście. Wielka Brytania była pierwsza, ale Dolny Śląsk drugi
Choć każdy klient był mile widziany, to podobno Polaków wyglądano chętniej. "Bodajby zawsze mieć do czynienia z Polakami, a tym bardziej jeszcze z Polkami; z Niemcami i Niemkami trudna, nudna, a bynajmniej niezyskowna sprawa. Przewracają cały sklep, ganią wszystko, a potem odchodzą" - stwierdził w 1856 roku jeden z wrocławskich kupców w rozmowie z dziennikarzem warszawskiej "Kroniki Wiadomości Krajowych i Zagranicznych". Gazety i kalendarze pełne były anonsów o okazyjnych wyprzedażach. Oryginalne pomysły na kampanie reklamowe premiowano dodatkowymi relacjami w prasie.
W 1897 roku, tydzień przed wigilią, na Christkindelmarkt wybuchł pożar. "Zamienił w perzynę w okamgnieniu około 40 bud i hal jarmarcznych, a właściciele ich, przeważnie ubodzy kramarze, ponieśli ogromne straty. Pożar spowodował wybuch lampy naftowej w jednym z namiotów. Trzeba było wysiłków całej straży wrocławskiej, ażeby pożar przytłumić" - pisał "Dziennik Poznański".
Jarmark Bożonarodzeniowy w Rynku w 1903 r. Fotopolska.eu
W 1904 roku jarmark świąteczny przeniesiono na Nowy Targ. Można było na nim kupić ozdoby na choinkę - orzechy, jabłka, słodycze, małe zabawki, szklanymi kule i łańcuchy. Przebojem wrocławskich jarmarków były słodycze. Jabłka w glazurze czy prażone w cukrze orzechy można było kupić na wszystkich świątecznych targach, ale wrocławianie czekali na lokalne przysmaki.
- Tłumy łasuchów rzucały się na pachnące korzeniami legendarne legnickie lub nyskie bomby. To nieduże, ciężkie i bardzo aromatyczne połączenie piernika z ciastem miodowym. W ogóle miód był składnikiem większości sprzedawanych wyrobów, aż po wino miodowe zwane Metem. Nie mogło także zabraknąć przedmiotów odpustowych jak: świece, krucyfiksy, obrazy wotywne, wyroby z wosku (stoczki) - mówi Maciej Łagiewski. Wzięcie miały też świeczki, które zapalał po nabożeństwie w kościele najstarszy członek rodziny.
Właśnie na Nowy Targ chodził Markus von Gosen. Jego ojciec Theodor był znanym rzeźbiarzem (autorem "Amora na Pegazie", jednego z najpopularniejszych wrocławskich pomników). Rodzina mieszkała przy Heiligegeiststraße 14 (obecnie ul. św. Ducha), blisko Nowego Targu. Theodor przyjechał do Breslau z Monachium w 1905 roku, ale Markus urodził się w stolicy Śląska, w 1913 roku, i opuścił miasto dopiero trzydzieści lat później.
ZOBACZ: Cudem uratowali ostatni w Polsce tramwaj Maximum. Ma 120 lat, połączył Breslau i Wrocław
Zamieszkał w Prien an Chiemsee, nad jeziorem Chiemsee, ale do Wrocławia wracał w swoich rysunkach. Kartkę z wrocławskim jarmarkiem gwiazdkowym zrobił w 1949, kiedy to Neumarkt był już Nowym Targiem, a zamiast jarmarku rozłożył się tu szaber-plac.
Nowy Targ w 1948 r. Fotopolska.eu
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze