Ruiny, które możemy dzisiaj oglądać w Ząbkowicach Śląskich, to pozostałości zamku, jaki w XVI w. został odbudowany dokładnie w tym samym miejscu, gdzie stał gotycki zamek.
Jak podaje Ewa Pazdioara, która opracowała historię ząbkowickiej twierdzy, zamek został tam wzniesiony około 1290 r. przez księcia Bolka I Świdnicko - Ziębickiego (1278 - 1301), jako twierdza graniczna.
Materiał budowlany potrzebny do wzniesienia grubych na prawie trzy metry murów był przywożony z okolicznych kamieniołomów, między innymi ze Stolca i Kobylej Głowy.
Od 1351 r., gdy po długich walkach ziemia ząbkowicka przeszła pod panowanie czeskie, w zamku mieściła się siedziba władz księstwa ziębicko - ząbkowickiego.
W marcu 1428 r. husyci spalili Ząbkowice. Nie zaryzykowali jednak napadu na dobrze umocnioną warownię. W późniejszych latach zamek kilkakrotnie przechodził z rąk czeskich w polskie i na odwrót.
W 1467 r. czeska obsada zamku liczyła 100 mężów. Oblegający Ząbkowice wrocławianie szybko podbili miasto, jednak kamienne kule, wystrzeliwane z dział nie czyniły żadnej szkody mocnym murom zamkowym.
Zamek udało im się zdobyć dopiero dzięki użyciu 'wielkiej puszki' - działa ważącego 80 cetnarów, którą ciągnęły 24 konie. Dowódcą świeżo zdobytej warowni został wrocławianin Ulrich Hans von Hasenburg.
F.B.Wernher Topografia Śląska 1744-1768
Król Jerzy nie zamierzał jednak pozostawić zamku w rękach wroga. Wysłał więc swojego syna Victorina z wojskiem liczącym 4000 żołnierzy. Pokonanemu królowi Czech ruszyły również z pomocą sojusznicze wojska z Saksonii i Brandenburgii.
F.B.Wernher Topografia Śląska 1744-1768
15 lipca 1467 roku wojska czeskie po ciężkich walkach zajęły miasto i zamek. Zdobytą od wrocławian 'wielką puszkę', która warta była tysiąc dukatów, zabrano do Pragi.
Już w następnym roku walki pomiędzy Czechami a Śląskiem rozgorzały na nowo. Wreszcie w 1468 r. zamek został zburzony przez wrocławian.
F.B.Wernher Topografia Śląska 1744-1768
Warownia została odbudowana przez księcia Karola I Podiebrada. Okazały renesansowy zamek na planie zbliżonym do kwadratu był budowany z przerwami w latach 1516 - 1530. Jako wzór miał służyć zamek królów węgierskich w Ofen. Kryty łupkiem dach wschodniego skrzydła został ułożony w 1529 r. Właściwie skrzydło wschodnie jako jedyne było kompletnie ukończone.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
Wiek XVI to czas względnego spokoju. W XVII w. w czasie wojny 30-letniej zamek kilkakrotnie przechodził z rąk wojsk szwedzkich w ręce wojsk cesarskich i na odwrót.
W okresie międzywojennym południowo - wschodnia część dziedzińca służyła jako miejsce ćwiczeń dla straży pożarnej, a z części północnej korzystała młodzież szkolna podczas zajęć z gimnastyki.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
Do 1945 r. zamek był w prywatnych rękach - mieściły się tam: muzeum miejskie i pracownia modelarska. Gdy do Ząbkowic Śląskich weszli Rosjanie, podpalili zamek. W latach 60. Józef Glabiszewski, twórca ząbkowickiej Izby Pamiątek remontował i porządkował siłami społecznymi zamek.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
W latach 1994-1995 miasto w ramach robót publicznych wykonywało głównie prace zabezpieczające zamek.
Do tej pory jednak nie przeprowadzono tam żadnego większego remontu, bo na gruntowne prace przy jednej z największych atrakcji turystycznych miasta pieniędzy nie było.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
Ząbkowicka twierdza straszy dzisiaj niemal jak Frankenstein, którym promują się w ostatnich latach Ząbkowice Śląskie. Nie o takie straszenie jednak miastu chodzi. Zamek, który przez lata przyciągał turystów cyklicznymi imprezami organizowanymi na dziedzińcu, kilka lat temu został zamknięty przez nadzór budowlany. Inspektorzy orzekli, że przebywanie na jego terenie jest niebezpieczne, bo porośnięte roślinami i podmywane przez wodę mury grożą w wielu miejscach zawaleniem.
Od bramy kłodzkiej aż do południowo - wschodniego rogu zamku ciągnął się mur, zakończony okrągłą wieżą, zwaną 'wieżą kruczą'. W części południowej i zachodniej ciągnęły się murowane fosy.
Pośrodku wschodniego skrzydła znajdowała się czterokątna wieża, zwana wieżą strażniczą. Do bramy wejściowej w czasach pokoju prowadził stały most. W czasach wojny był to most zwodzony. Obok głównej bramy znajdowała się boczna furtka.
Nad wejściem zamku jest prostokątna płyta z czerwonego piaskowca, na której niegdyś znajdowała się metalowa tablica fundacyjna. Nad piaskowcową płytą umieszczono herb księcia Karola I Podiebrada z datą 1527.
Główna tablica jest podzielona na cztery pola. W pierwszym po prawej znajduje się ziębicki orzeł, po lewej oleśnicki, w trzecim ziębicko-świdnicka szachownica, w czwartym kłodzki łuk.
Wieża miała okrągły dach zwieńczony gałką i chorągiewką. Była użytkowana jeszcze w okresie międzywojennym - mieściło się tu schronisko młodzieżowe.
Każde z czterech skrzydeł miało parter i dwa piętra.
Widokówka ze zbiorów Forum Ząbkowice Śląskie. Udostępniona przez Dorotę Wronę z Izby Pamiątek Regionalnych w Ząbkowicach Śląskich.
Na pierwszym piętrze wschodniego skrzydła, na prawo od wieży, znajdowały się komnaty książęce. W tym samym skrzydle były również dwie duże sale. Pierwszą z nich był 'pokój rady', w którym odbywały się posiedzenia rajców. Druga to 'sala rycerska', w której świętowano szczególne uroczystości.
Na drugim piętrze umieszczono pokoje dla służby i pisarzy ziemskich (było to prawnicze kolegium doradcze władcy zamku. Jeszcze w latach 20-tych XX w. na prawo od wejścia znajdowało się skromne mieszkanie stróża, który doglądał i pilnował zamku.
Po lewej stronie wschodniego skrzydła na obu piętrach widoczne są jedynie małe okienka. Prawdopodobnie znajdowały się tam pomieszczenia dla służby. W południowo-wschodnim rogu znajduje się masywna wieża, w której do dziś widoczne są malowidła na sklepieniach okien.
W górnej części znajduje się czarny orzeł śląski. Poniżej znajdowały się dwa niezachowane do dzisiaj malowidła.
Na wyższym piętrze wieży znajdowała się kancelaria księstwa, na niższym sąd.
Południowe skrzydło zamku nie tworzy linii prostej. Jego środkowa część jest lekko wybrzuszona. W tej części po stronie zewnętrznej zachował się ostatni wykusz latrynowy (do niedawna były dwa).
Pośrodku skrzydła również wznosi się czworokątna wieża, która także była pokryta okrągłym dachem. Po obu stronach przylegały niegdyś do wieży stajnie i zamkowa kuźnia.
Skrzydła zachodnie i północne nie wyróżniają się niczym szczególnym. Budowa skrzydła północnego nigdy nie została ukończona, bo ze względu na zagrożenie najazdem Turków książę skoncentrował się na budowie umocnień.
Przestronny zamkowy dzieciniec ma wymiary 37,6 na 36,7 m. Prawdopodobnie odbywały się tam turnieje rycerskie i ćwiczenia. W południowo-zachodnim rogu dziedzińca stała zamkowa studnia, która została zabetonowana w latach 90. XX w.
Nad wejściem na dziedziniec od strony zachodniej zauważymy małą tarczę herbową z herbem Podiebradów*.
*Z opracowania Ewy Pazdioary.
Teraz magistratowi udało się zdobyć 400 tys. zł dotacji z Ministerstwa Kultury na renowację ruin i udostępnienie ich zwiedzającym, a także kolejnych 40 tys. od urzędu marszałkowskiego na prace konserwatorskie, architektoniczne i archeologiczne.
Miasto ogłosiło już przetarg na wykonawcę remontu.
- Prace będą podzielone na dwa etapy - opowiada dr Maciej Małachowicz, architekt, którego pracownia wykonała dokumentację projektową dla remontu zamku. - W pierwszej kolejności budowla przede wszystkim zostanie zabezpieczona, żeby mogły się tam toczyć dalsze prace. Największym problemem są ceglane sklepienia, które są w dramatycznym stanie. Większość nadaje się jedynie do rozbiórki.
Elewacja ruin - pierwszy etap remontu. Autor: Autorska Pracownia arch. Macieja Małachowicza.
Do końca roku wieża bramowa zamku ma m.in. odzyskać attykę i klatkę schodową, dzięki której możliwe będzie jej zwiedzanie. Będą tam także trwały prace przy freskach, które odkryto w wieży.
- Na razie trudno powiedzieć, co przedstawiają. Przykrywa je kilka warstw różnego rodzaju materiałów. Najprawdopodobniej są renesansowe - opowiada Małachowicz. - Kto wie, co uda się tam odsłonić? Być może będzie to głośne odkrycie.
Do końca tego roku zamek czeka więc:
- odtworzenie i uzupełnienie ceglanych sklepień w wieży bramowej,
- udrożnienie i przywrócenie klatki schodowej wieży bramowej,
- założenie trzech stropów żelbetowych w wieży bramowej na poziomach dawnych stropów wraz z wykonaniem tarasu nad ostatnią kondygnacją,
- odtworzenie i uzupełnienie attyki wieńczącej wieżę bramową,
- przywrócenie stolarki zamknięć otworów drzwiowych i okiennych,
- założenie dachu pulpitowego nad klatką schodową pokrytego łupkiem,
- wykonanie zabezpieczeń konstrukcyjnych w pozostałej części obiektu (kotwienia ścian skrzydła zachodniego, przemurowanie i uzupełnienie łęków otworów).
Pierwszy etap przebudowy - według szacunków miasta - powinien kosztować nie więcej niż milion złotych.
- Potem będziemy szukać dotacji na dalsze prace - podkreśla Piotr Miernik, wiceburmistrz Ząbkowic Śląskich. - W planach mamy m.in. remont południowego skrzydła zamku, zabezpieczenie wieży zegarowej dachem tymczasowym i rekonstrukcję baszty.
Północne skrzydło budynku ma na razie pozostać tzw. trwałą ruiną.
Elewacja ruin - etap drugi. Autor: Autorska Pracownia arch. Macieja Małachowicza.
Pierwsi turyści będą mogli zwiedzać odnowioną wieżę już na początku przyszłego roku. Miasto chce też wrócić do organizacji imprez na zamkowym dziedzińcu. Zamek na pewno zostanie też wykorzystany jako element promocji Frankensteinem (bo tym monstrum Ząbkowice Śląskie reklamują się od kilku lat) - ale nie będzie już straszył wyglądem, a wyłącznie historiami.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze