Sejf III Rzeszy i pole ryżowe w jaskini. 7 najbardziej tajemniczych miejsc na Dolnym Śląsku

Srebrna Góra i Kłodzko to dwie twierdze, które broniły się jako jedne z ostatnich podczas najazdu wojsk Napoleona na Prusy.

Fortyfikacje w Srebrnej Górze, które budowano ponad 20 lat, to największa górska twierdza w Europie. W Srebrnej Górze przez pół roku skutecznie mogło się bronić dwa i pół tysiąca żołnierzy. Przez cały XVIII wiek twierdza uchodziła za niezdobytą. Dopiero w 1807 roku zdobyły ją wojska napoleońskie.

Srebrna Góra. Fot. Joanna Dzikowska

Z twierdzą w Srebrnej Górze wiąże się historia Günthera Grundmanna - konserwatora sztuki, który prowadził inwentaryzację zabytków na Dolnym Śląsku. W trakcie II wojny światowej zabezpieczał dzieła sztuki z kościołów, muzeów i klasztorów. Zbiory były wywożone w głąb województwa i ukrywane w pałacach, zamkach i twierdzach. Przypuszcza się, że Srebrna Góra mogła być jednym z tajnych sejfów Rzeszy. W marcu 1945 roku na miejsce przyjechało kilkadziesiąt ciężarówek, ale do dzisiaj nie wiadomo, co dokładnie w nich przywieziono. Pod twierdzą znajdują się zasypane gruzem piwnice, a do studni prowadzi kilka tuneli, których przeznaczenia jeszcze nie odkryto.

Fot. Joanna Dzikowska

Twierdzę Kłodzko zbudowano na skale, na zboczu Fortecznej Góry. To najwyższy punkt w mieście. Na zachodzie dostępu do twierdzy broniło urwisko skalne, po drugiej stronie bastion Mały Kleszcz, a od południa - Wielki Kleszcz. Nazwa pochodzi od układu budynku: jego ściany pozwalały na prowadzenie ognia krzyżowego, który zakleszczał wroga. Fortyfikacje otaczała sucha fosa, która w najgłębszym miejscu miała wysokość 10 metrów.

Twierdza Kłodzko. Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta

Twierdza służyła także jako więzienie. W Kłodzku przetrzymywano m.in. Charlottę Ursinus podejrzaną o otrucie męża, ciotki i pewnego kapitana, który nie odwzajemniał jej uczuć. Sprawa była poszlakowa, ale kobietę skazano. Opinia publiczna uważała jednak, że Charlotta padła ofiarą sądowej pomyłki, a komendant twierdzy urządził jej w środku dwa pokoje. Bardziej przypominały salony niż cele (znajdowały się tam m.in. srebrzone lustra i fortepian), a Charlottę chętnie odwiedzała śmietanka towarzyska Kłodzka. Kiedy wreszcie król ją ułaskawił, odziedziczyła kamienicę w samym Rynku. W twierdzy przetrzymywano też Polaków - uczestników powstania styczniowego. Podczas II wojny światowej znajdowała się tutaj katownia z salą tortur pod dowództwem SS.
Według badaczy, do dzisiaj nie udało się poznać całych jej podziemi. Chodniki minerskie mają kilka poziomów i kilkadziesiąt kilometrów długości, a miejscowi nazywają je Labiryntem. Nie wszystkie są udostępnione do zwiedzania, a bez latarki łatwo się tam zgubić.

Twierdza Kłodzko. Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta

Jaskinia Niedźwiedzia jest największa w Sudetach i należy do jednych z najgłębszych jaskiń w Polsce. Kiedyś można było tu spotkać lwy i niedźwiedzie jaskiniowe, ale dzisiaj zostały po nich już tylko kości. Teraz głównymi mieszkańcami jaskini są nietoperze - gacki, mopki i nocki. Kiedy chowają się tu podczas zimy, jaskinia przez dwa miesiące jest nieczynna.

Do tej pory odkryto korytarze o łącznej długości 5 km, a głębokości - 100 m. Korytarze jaskini są rozłożone horyzontalnie, w trzech poziomach połączonych tzw. kominami. Górne partie zbadano tylko fragmentarycznie, a dolne to teren ścisłego rezerwatu. Do zwiedzania udostępniono część środkowego korytarza o długości 500 m. W przeciwieństwie do grotołazów - którzy muszą nieraz przeciskać się w błocie wąskimi szczelinami - turyści mają do dyspozycji wygodne, oświetlone chodniki.

Fot. Centrum Edukacji Przyrodniczej

W jaskini panuje unikalny mikroklimat: temperatura wynosi 6 stopni, a wilgotność powietrza sięga 100 proc. To właśnie dzięki temu można tam oglądać zachwycające skalne nacieki: stalaktyty i stalagmity, polewy, zasłony, makarony, a nawet... pola ryżowe. Niektóre nacieki przypominają scenografię do filmowego "Obcego", inne wyglądają jak gigantyczne ćmy albo oślizgłe dżdżownice.
Każdy może poczuć się jak grotołaz, jeśli zapisze się na ekstremalne zwiedzanie jaskini. To specjalna trasa, która schodzi na dolny korytarz i pozwala wręcz dosłownie poczuć jaskinię - turyści wspinają się i przeciskają bardzo wąskimi szczelinami. Każdy z uczestników przebiera się w specjalny kombinezon, dostaje też kask i latarkę. Pod ziemię schodzi się w kilkuosobowych grupach, pod opieką doświadczonego grotołaza.

Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta

Zamek Książ to trzeci co do wielkości zamek w Polsce (po zamku w Malborku i Zamku Królewskim na Wawelu). Przez wieki należał do bogatego rodu Hochbergów i - jak każdy zamek - ma też swoją Białą Damę. To księżna Daisy, angielska arystokratka, która poślubiła księcia Jana Henryka Hochberga von Pless. Żeby zadowolić młodą małżonkę, Hochberg zabrał ją w podróż dookoła świata.

Legenda mówi, że perły powstawały na oczach Daisy. Wyławiali je przez kilka dni poławiacze nurkujący w Zatoce Adeńskiej na polecenie Jana Henryka XV, który uparł się, że pozostaną w porcie tak długo, dopóki z pereł nie powstanie długi naszyjnik. Daisy szybko się jednak znudziła, więc nurków ponaglano. Jeden z nich dostał w końcu krwotoku z wyczerpania, ale zanim zmarł, przeklął perły. I od tej pory ich właścicielce miała towarzyszyć klątwa...

Zamek Książ. Fot. Agnieszka Dobkiewicz

Co roku na zamku organizowany jest Dolnośląski Festiwal Tajemnic. Uczestnicy mogą wtedy posłuchać m.in. o zaginionych zabytkach, kto zarabia na ich kradzieży i wywozie, o teoriach dotyczących działalności nazistów w podziemiach kompleksu Riese i o tym, dlaczego góra Ślęża od dziesiątek lat jest mekką poszukiwaczy skarbów. O sekretach przeszłości opowiadają w zamkowych komnatach eksploratorzy, naukowcy i pisarze.

Wyobraźnię turystów rozpala też historia o Złotym Pociągu, który jest podobno zakopany pod jedną ze stacji w pobliskim Wałbrzychu. Prace na słynnym 65. kilometrze mają zacząć się lada dzień.

Dolnośląski Festiwal Tajemnic na Zamku Książ. FOT. MIECZYSŁAW MICHALAK

Projekt Riese (z języka niemieckiego - Olbrzym) to kryptonim największego projektu górniczo-budowlanego w historii hitlerowskich Niemiec. Budowę podziemnych korytarzy i hal rozpoczęto prawdopodobnie w 1943 roku - tuż po tym, kiedy samoloty Royal Air Force zbombardowały niemieckie ośrodki doświadczalne na wyspie Uznam. Wtedy podjęto decyzję o przeniesieniu części strategicznych ośrodków przemysłowych i badawczych pod ziemię - tam, gdzie nie mogły im zagrozić żadne naloty.
Plany obejmowały potężne prace adaptacyjne na zamku Książ, utworzenie wielkich przestrzeni wydrążonych pod zamkiem, konstrukcji olbrzymich tuneli i sal podziemnych w kilku miejscach w Górach Sowich, reorganizacji całej siatki okolicznych dróg i połączenia całości siecią kolei wąskotorowej. Korytarze budowali więźniowie pobliskich obozów pracy, a wielu z nich zginęło podczas robót. Ciał nie odnaleziono do dzisiaj.

FOT. KORNELIA GŁOWACKA-WOLF

Nie wiadomo dokładnie, jakie było przeznaczenie podziemnej sieci korytarzy i hal. Najpopularniejsza z teorii mówi, że miały tu powstać tajne kwatery Hitlera. Inna wspomina o największej na świecie podziemnej zbrojowni, a kolejna - o tajnym laboratorium atomowym. Poszukiwacze skarbów wspominają o tajemniczych transportach z dziełami sztuki, a fani UFO próbują udowodnić, że budowano tam pionowo startujące statki powietrzne, podobne do statków kosmicznych. A może we wnętrzach Riese miała powstać słynna wunderwaffe, czyli cudowna broń wykorzystująca tajemniczą energię? Pytania pozostają bez odpowiedzi, bo tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej zniszczono całą dokumentację projektu. Według badaczy do tej pory odkryliśmy zaledwie 1/3 podziemnych korytarzy.

Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta

W masywie Wysokiego Grzbietu Izerskiego, pomiędzy Izerskimi Garbami a Wysokim Kamieniem, leży Zamek Wieczorny - grupa skał zwana również Zwaliskiem. Walońscy poszukiwacze odkryli tutaj podobno bogate złoża kamieni szlachetnych i złota, ale kosztowności można było znaleźć tylko raz do roku, o północy. Mieszkańcy okolicznych wiosek opowiadają taką legendę: - Kiedyś jedna z miejscowych kobiet poszła do lasu razem z kilkuletnią córeczką, żeby zbierać grzyby. Zabłądziła, ale tej nocy trafiła na otwarte wrota Zamku Wieczornego. Napełniła kieszenie skarbami, a kiedy wrota zaczęły się zamykać, uciekła - ale zapomniała o dziecku. Od tej pory kobieta co noc przychodzi pod skałę, żeby doczekać dnia, kiedy wrota znów się otworzą, bo w środku został skarb cenniejszy niż złoto, jej własna córka.

Góry Izerskie. Fot. Tomasz Szambelan / Agencja Gazeta

"Potoki Gór Izerskich zawierają prawdziwe złoto. Niezbyt dużo, co oznacza, że po tygodniowych poszukiwaniach uzyskałem zbiór równoważny wartości około 2-3 marek, ale wzbogacenie się nie było moim celem. Chodziło o to, aby dokładnie sprawdzić wszelkie stare zapiski" - pisał w jednym z artykułów Will Erich Peuckert, nauczyciel ze szkoły podstawowej we wsi Wielka Izera. Peuckert interesował się astrologią, alchemią, wiedzą tajemną, ziołami i magią. Próbował odnaleźć jaskinie walońskich poszukiwaczy skarbów i karkonoskiego Ducha Gór. W ramach badań etnologicznych zbierał śląskie baśnie i legendy, a Gildia Przewodników Sudeckich obrała go za swojego patrona.

Diablak w Krainie Wygasłych Wulkanów. Fot. Krzysztof Maciejak

Złota można szukać też w Krainie Wygasłych Wulkanów. W Złotoryi pod koniec XII w. osiedlili się niemieccy górnicy, których opanowała gorączka złota. Z niewiadomych przyczyn część chodników miejscowej kopalni została zasypana - prawdopodobnie przez wycofujące się z tych terenów wojska niemieckie. Dzisiaj kopalnię Aurelia i Muzeum Złota mogą zwiedzać turyści.

Dawny właściciel zamku Czocha, Ernest Gütschow powiedział kiedyś swojemu służącemu: - Ktokolwiek tu przyjdzie, Rosjanie czy Polacy, wydajcie im z zamku to, co będą chcieli. Gdyby nawet wywieźli stąd wszystko, tu i tak zostanie dużo więcej.

Do dziś niektórzy badacze starają się odkryć, co oznaczały te słowa. To zamek pełen legend - jest tu m.in. studnia, której od wieków nikt nie używa. Goście, którzy nocują na zamku, opowiadają: - Czasami o północy słychać wydobywające się z jej wnętrza ciche westchnienia, kobiecy płacz, a nawet wzywanie o pomoc.

Zamek Czocha. Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta

To głosy niewiernych żon skazanych na wieczne męki. Kiedyś jeden z właścicieli zamku wrócił niespodziewanie po długim pobycie za granicą. Powitała go służba zamkowa i dzieci, ale żony wśród nich nie było. Znalazł ją dopiero w komnacie, przykrytą niedźwiedzią skórą; wyglądała na chorą. Pan zaczął pytać o medyka, a wtedy jeden ze służących zdradził mu sekret - pani zaniemogła na wieść o jego powrocie, bo jest w ciąży. Oszalały z wściekłości mąż złapał kobietę za włosy, wyciągnął na dziedziniec i doprowadził do studni - a kiedy nie chciała sama skoczyć, wepchnął ją do środka. Do studni wrzucono jeszcze dwie inne niewierne żony, a za kominkiem zamurowano żywcem dziecko jednej z nich.

Zamek Czocha. Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta

Dzisiaj Czocha ściąga w swoje mury nie tylko poszukiwaczy skarbów, ale także... czarodziejów. Fani Harry?ego Pottera odwiedzają zamek jesienią. Zlot odbywa się w konwencji LARP (z ang. "live action role-playing"), podobnej do improwizowanego teatru, w której uczestnicy odgrywają role postaci fikcyjnych, wspólnie tworząc i przeżywając opowieść. ?Uczniowie? grają więc w quidditcha na miotłach, mogą wziąć udział w lekcji eliksirów i tańczą walca podczas wielkiego balu.