Te zabytki przemysłowe przetrwały wojnę, PRL i okres transformacji. Teraz grozi im zrujnowanie [MAPA, ZDJĘCIA]

Wrocław w XIX w. był prawdziwą przemysłową potęgą, a w różnych częściach miasta powstawały kolejne fabryki, piekarnie, magazyny czy młyny. Wiele z zabytkowych obiektów, które przetrwały wojnę i PRL, po 1989 r. zniknęło bezpowrotnie i to za zezwoleniem władz miejskich czy konserwatorskich - jak np. rzeźnia miejska przy Legnickiej, gazownia na Tarnogaju czy cukrownie na Sołtysowicach i Klecinie.

Kilka z nich na szczęście zostało uratowanych i wyremontowanych, np. dawna fabryka wodomierzy przy Długosza, część obiektów Pafawagu przy Fabrycznej (w których powstał Wrocławski Park Przemysłowy) czy dawna papiernia przy Kościuszki (gdzie powstały lofty). W trakcie jest remont pod biurowiec wielkiej hitlerowskiej fabryki Rheinmetall-Borsig (potem PZL Hydral) na Psim Polu.

Część z pamiątek po przemysłowej przeszłości miasta nadal czeka na niezbędny remont. Przedstawiamy je na naszej mapie. 

MAPA ZABYTKÓW PRZEMYSŁOWYCH - DO POBRANIA W PDF

NA KOLEJNYCH SLAJDACH PRZECZYTACIE O NAJWAŻNIEJSZYCH ZABYTKACH PRZEMYSŁOWYCH WE WROCŁAWIU. POLECAMY TEŻ ZDJĘCIA TYCH BUDYNKÓW - NIE TYLKO ICH ELEWACJI, ALE RÓWNIEŻ WNĘTRZ. TA SAMO PIĘKNYCH JAK ZNISZCZONYCH...

Mocno zdewastowana lokomotywownia na Kuźnikach wybudowana została w 1927 r. przez Niemieckie Koleje Rzeszy (Deutsche Reichsbahn) dla potrzeb przetrzymywania parowozów towarowych. Co ciekawe, mimo lokalizacji nosiła nazwy: Muchobór (Mochbern) i Gądów.

TOMASZ PIETRZYK

Budynek jest parterowy, w niewielkiej części dwukondygnacyjny, niepodpiwniczony. Konstrukcja dachu oparta jest na słupach stalowych, ściany są murowane, dach o konstrukcji stalowej kryty jest blachą.

Po opuszczeniu budynków przez kolej w obiekcie urządzony został tor kartingowy, organizowane były też wydarzenia artystyczne.

TOMASZ PIETRZYK

Obiekt wpisany jest do ewidencji zabytków i chroniony przez ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego. PKP wystawiały na sprzedaż budynek, razem z okolicznym terenem (o powierzchni ponad dziewięciu hektarów), lecz nie znalazły kupca. Mowa była też o wykorzystaniu terenu na potrzeby programu "Mieszkanie plus".

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

Młyn (Rosenthaler Mühlenwerke), położony między Żmigrodzką, Młynarską, Ligocką i Obornicką, powstał w latach 1915-19. Zaprojektowała go drezdeńska pracownia Seck, a wybudowała firma Georg Hartmann. To podłużna sześciokondygnacyjna budowla przykryta niskim dwuspadowym dachem, w stylu mocno uproszczonego historycyzmu. W 1916 r. dobudowana została neobarokowa willa zarządu.

TOMASZ PIETRZYK

Kompleks został usytuowany przy bocznicy kolejowej, odchodzącej od trasy Osobowice - Sołtysowice. W 1919 r. dostawiony został dodatkowy spichlerz, a w 1938 r. kolejny silos, tym razem o cechach architektury ekspresjonistycznej.

TOMASZ PIETRZYK

W latach 70. XX w. dobudowano obiekty fabryki makaronu Danuta. W 1993 r. państwowy do tej pory zakład został sprywatyzowany jako firma Malma, a w 2011 r. ogłosił upadłość.

TOMASZ PIETRZYK

Deweloper Atal, który kupił młyn wraz z terenem wokół, w ramach projektu "Nowe Miasto Różanka", chce stworzyć w obiekcie 40 loftowych mieszkań.

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

Młyn Sułkowice (dawna nazwa Sołtysowic) przy Poprzecznej wybudowany został zaraz obok linii kolejowej Wrocław - Tarnowskie Góry (tzw. kolej prawego brzegu Odry). Budowa zespołu kilku prostokątnych gmachów rozpoczęła się w 1890 r. i trwała do lat 20. XX w. Czteropiętrowe obiekty z ceglanymi elewacjami kryte są płaskimi dachami. Do kompleksu należą też: dwupiętrowy budynek administracyjny i workownia.

TOMASZ PIETRZYK

Obok młyna do 2013 r. znajdował się też modernistyczny betonowy spichlerz z około 1925 r., który jednak został wyburzony.

TOMASZ PIETRZYK

Właścicielem terenu przy Poprzecznej, na którym stoi młyn Sułkowice, jest spółka Dom Expo, która od dłuższego czasu planuje wybudować w tym miejscu centrum wystawiennicze. Na dwóch poziomach miałoby znaleźć się 300 lokali użytkowych, lokale gastronomiczne czy strefa dla dzieci.

Na razie jednak od 2008 r. przy obiekcie działa targowisko (dawne "Niskie Łąki").

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

Jego budowa była konieczna, gdyż mocno rozwijający się przemysł wrocławski potrzebował więcej miejsca na przeładunek towarów. Dlatego w 1880 r. radni miejscy zdecydowali, że powstanie na Kleczkowie i powołali specjalną komisję pod przewodnictwem Georga Bendera. Osiem lat później gmina wyemitowała obligacje na 2 mln marek Rzeszy.

TOMASZ PIETRZYK

Projekt zabudowań portowych zlecono znanym wrocławskim architektom: Richardowi Plüddemannowi, Karlowi Klimmowi i Luitpoldowi Güntherowi. Obok basenu portowego o długości 700 m i szerokiego na 50 m wzniesiono pięć dużych ceglanych magazynów w stylu historycyzmu, w tym masywny czteropiętrowy spichlerz przykryty namiotowym dachem i zwieńczony wieżyczką. Port został uroczyście otwarty w 1901 r., a w 1913 r. przeładowywał aż 733 tys. ton rocznie.

TOMASZ PIETRZYK

Na północ od magazynu w latach 30. XX w. wzniesiono betonowy elewator. W 1945 r. zespół portowy został zniszczony w ok. 40 proc., a zdewastowane budynki nie zostały odbudowane. W 2005 r. w gmachu spichlerza wybuchł pożar.

TOMASZ PIETRZYK

Portem zarządza firma Odratrans, choć od lat 90. XX w. przystań prawie nie jest wykorzystywana do żeglugi towarowej, a zabytkowe gmachy niszczeją - mimo wpisu do rejestru zabytków. Nadal stoi jeden z 15 portowych dźwigów, a teren czasem wykorzystywany jest jako tło dla filmów.

TOMASZ PIETRZYK

Architekci Przemysław Chimczak i Tomasz Bojęć, autorzy opracowania "Masterplan 60+ Kleczków Ołbin", uważają, że Odrę warto wykorzystać jako kanał alternatywnego transportu. Proponują tramwaje wodne i prężnie działający port miejski jako ich zajezdnię. - Alternatywnie port można wykorzystać pod budowę loftów mieszkaniowych i biurowych - sugerują.

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

Zabytkowy elewator na Kleczkowie został zbudowany w 1939 r. Przez lata zboże docierało do niego Odrą, skąd trafiło m.in. do położonego nieopodal Browaru Piastowskiego. Budynek przestał pełnić swoje funkcje około 2000 r., a w 2007 r. został sprzedany hiszpańskiej firmie Torca. W kwietniu 2016 r. rozpoczęła się jego rozbiórka. Była prowadzona zgodnie z prawem, choć elewator znajduje się w wojewódzkiej ewidencji zabytków. Mimo wstrzymania prac budynek został mocno uszkodzony.

MIECZYSŁAW MICHALAK

Żeby uratować elewator przed całkowitym zniszczeniem potrzebne było wpisanie go do rejestru zabytków. Po protestach Towarzystwa Upiększania Miasta Wrocławia, Akcji Miasto czy Wrocławskiego Stowarzyszenia Fortyfikacyjnego w maju 2016 r. z taką inicjatywą wystąpił prezydent Rafał Dutkiewicz. Barbara Nowak-Obelinda, wojewódzka konserwatorka zabytków, w lipcu wpisała obiekt do rejestru.

TOMASZ PIETRZYK

Od tego czasu z elewatorem nic się nie dziele. Jan Jerzmański, architekt, ekspert architektury przemysłowej: - Elewator ma szczególny wystrój architektoniczny, np. modernistyczny herb czy małe okna we wnękach. Poza tym jest jednym z dwóch starych elewatorów, które zostały we Wrocławiu, bo ten na Sołtysowicach został już wyburzony. Obiekt jak najbardziej nadawałby się na mieszkania, bo wcale nie jest w złym stanie.

TOMASZ PIETRZYK

Pierwsza wrocławska elektrownia wybudowana została przy ul. Menniczej (obecnie mieści biura firmy Tauron). Trudno było ją rozbudowywać, dlatego wrocławski magistrat zdecydował się zbudować nową na terenie tzw. Kępy Strzeleckiej. W latach 1900-01 wybudowano historyzujący ceglany kompleks złożony z maszynowni, kotłowni i rozdzielni wysokiego napięcia - generował wtedy moc 6 MW. W 1912 r. zbudowano nową kotłownię.

TOMASZ PIETRZYK

Dalszy okres rozbudowy to lata 20. XX w., gdy powstały obiekty w stylu bliższym modernizmowi, ale także z ceglaną elewacją: rozdzielnia wysokiego napięcia, rozdzielnia i nastawnia dla przetwornic. Ok. 1930 r. mogła produkować już 57 MW energii.

TOMASZ PIETRZYK

W latach 60. i 70. XX w. wybudowane zostały nowe budynki elektrociepłowni, stare gmachy są opustoszałe. Były koncepcje przekształcenia starej elektrowni w centrum kultury, jednak nie zostały zrealizowane. Czasem organizowane były w niej koncerty, np. polskiej grupy trashmetalowej Vader.

TOMASZ PIETRZYK

Już 12 lat temu właściciel (spółka Kogeneracja) chciał sprzedać elektrownię inwestorowi, ale nie znalazł się chętny. W 2014 r. radni przyjęli plan, który przewiduje możliwość urządzenia w budynkach m.in. biur, sklepów, obiektów wystawienniczych, galerii sztuki, uczelni wyższych i poradni medycznych.

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

Wielki ceglany budynek przy Sienkiewicza wybudowany został w latach 1912-15 według projektu architekta Alfreda Doerferta. Prace budowlane wykonała firma Max Daum Nachfolger, a projekt konstrukcyjny stworzyła spółka Lolat Eisenbeton Breslau AG.

KRZYSZTOF ĆWIK

Pięciopiętrowy budynek - uznawany przez Jerzego Ilkosza, dyrektora Muzeum Architektury, za protomodernistyczny - wybudowano na planie prostokąta. Szkieletowa żelbetowa konstrukcja wypełniona jest murem ceglanymi, a licowana cegłą elewacja frontowa jest podzielona pionowo dzięki pseudoryzalitom i niszom.

KRZYSZTOF ĆWIK

Budynek dołączył do istniejącego od lat 80. XIX w. zespołu piekarni i wytwórni wody mineralnej, wybudowanego przez Wrocławski Związek Konsumencki (Breslauer Consum Verein).

KRZYSZTOF ĆWIK

W 1928 r. został przebudowany, gdyż piece wymieniono na tzw. mamucie. Stąd wzięła się powojenna nazwa obiektu, który należał do Powszechnej Spółdzielni Spożywców "Społem". Wypiek chleba zakończono w 2005 r., a obiekt kupiła firma K&K Kośniewski z Opola.

KRZYSZTOF ĆWIK

Miała przekształcić obiekt w hotel na 220 pokoi (była mowa m.in. o Marriotcie), budynek mieszkalny na 150 lokali oraz biura. Wraz z nowymi obiektami na działce obok miało tu powstać 30 tys. m kw. powierzchni mieszkalnej, z czego jedną szóstą stanowić miały lofty. Plany jednak nie zostały zrealizowane.

KRZYSZTOF ĆWIK

KRZYSZTOF ĆWIK

To bardzo charakterystyczny betonowy budynek o ząbkowej elewacji, wybudowany w latach 1964-1970 przy ul. Grabiszyńskiej. Obiekt zaprojektował Jerzy Surma z Biura Projektów Budownictwa Przemysłowego.

MIECZYSŁAW MICHALAK

Obiekt ma ponad 325 m długości i powierzchnię ok. 20 tys. m kw. Jest wpisany na listę dóbr kultury współczesnej wrocławskiego magistratu. Właścicielem firmy Hutmen jest Roman Karkosik.

MIECZYSŁAW MICHALAK

MIECZYSŁAW MICHALAK

MIECZYSŁAW MICHALAK

MIECZYSŁAW MICHALAK

Ceglany budynek kotłowni powstał w latach 1928-29 według projektu Gottharda Eckerta i stoi na terenach należących do kolei. Zgodnie z przeznaczeniem użytkowano go jeszcze w 1995 r. Od tego czasu popada w ruinę.

TOMASZ PIETRZYK

W 2010 r. Muzeum Architektury zorganizowało akcję społeczną, połączoną z dyskusją o szansach uratowania kotłowni przy ul. Paczkowskiej. Do muzeum wpłynęło niemal 20 propozycji rewitalizacji obiektu. Wśród pomysłów znalazły się tak nierealne jak stworzenie w kotłowni muzeum Kosmosu, ale są też bardzo pragmatyczne - wykorzystanie gmachu na centrum recyklingu i segregacji surowców wtórnych. Pojawiła się też koncepcja wykorzystania budynku na wielopoziomowy klub nocny bądź na umieszczenie w niej alternatywnej sceny kinowej.

TOMASZ PIETRZYK

W czerwcu 2016 r. kotłownia została sprzedana prywatnemu inwestorowi Incepti Development, wraz z okolicznym terenem, na którym może powstać osiedle mieszkaniowe. Sama kotłownia także ma zostać wyremontowana, choć nieznane jest na razie jej przyszłe przeznaczenie.

TOMASZ PIETRZYK

Niedaleko kotłowni znajduje się również lokomotywownia - wybudowana przez koleje pruskie i na razie wykorzystywana przez PKP. Miejscy radni w marcu podjęli uchwałę o przystąpieniu do prac nad przyszłym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla terenu obu zabytków.

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

Budowa zakładu przy Krakowskiej 180 rozpoczęła się w 1901 r., obiekt rozbudowany został w latach 1925-27 r. Firma w 1921 r. zatrudniała nawet 200 osób. Po 1945 r. funkcjonowała tu pralnia Armii Radzieckiej oraz Ludowego Wojska Polskiego, potem - spółdzielnia Pralena.

TOMASZ PIETRZYK

Główny gmach połączony jest z piętrową halą, kotłownią, maszynownią i wieżą ciśnień. Charakterystycznym obiektem jest wysoki ceglany komin. Ciekawym elementem elewacji są cztery okrągłe barwne plakiety w stylu art déco, które przedstawiają pracę farbiarzy i praczy.

TOMASZ PIETRZYK

Parę lat temu w pralni zorganizowany był klub techno, w którym występowali m.in. znany holenderski artysta Legowelt czy Tiga. Obecnie działają w niej m.in. firmy Argus i Pyrmax.

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK

TOMASZ PIETRZYK