Takiego Wrocławia już nie ma. Jakie budynki zniknęły z miasta?

Przedwojenny Wrocław był bogaty w wielkie budynki pocztowe. Część z nich istnieje do tej pory (np. dawny Urząd Czeków Pocztowych przy ul. Krasińskiego czy dyrekcja okręgu poczty przy ul. Powstańców Śląskich). Do naszych czasów nie dotrwała zaś dawna Poczta Główna przy rogu Wita Stwosza i Błogosławionego Czesława. Wielki gmach wybudowano między latami 1884 a 1888 zgodnie z projektem Waltera Kyllmanna, Adolpha Heydena i Carla Dofleina. Budynek został mocno zniszczony w 1945 r. i zaraz potem wyburzony.

Nieistniejące już trzynastowieczne młyny na wrocławskich wyspach odrzańskich: Słodowej (młyn I) i Bielarskiej (młyn II). Pierwszy z nich wzmiankowany jest w dokumencie księcia Władysława z 12 maja 1268 nadającym klaryskom "młyn Arnolda", który położony miał być "przed grodem wrocławskim". Drugi młyn wzmiankowany był w 1304 jako nadany przez wrocławskiego księcia mieszczaninowi Sybotowi z Wojnowic; także i ten młyn, w 1330, stał się własnością klarysek.

Pierwszy z młynów w połowie XVI wieku miał cztery koła. Młyny kilkakrotnie były niszczone pożarami i odbudowywane.

Lata 1900-1920, Widok na Młyny św. Klary przy Ostrowie Piaskowym pomiędzy wyspami Słodową i Bielarską. Fotopolska.eu

Zostały uszkodzone w czasie wojny w 1945 r. Planowano potem ich adaptację na siedzibę Muzeum Etnograficznego. Ostatecznie zostały wysadzone w 1975 r. Pozostały po nich tylko fundamenty i obramowania nabrzeży.

Młyny św. Klary zniszczone po II Wojnie Światowej

Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego ? nieistniejące już przedsiębiorstwo zajmujące się naprawą i budową pojazdów szynowych znajdujące się przy stacji Wrocław Nadodrze Towarowy, powstały w 1866 w związku z budową Kolei Prawego Brzegu Odry.

Tereny ZNTK w 1941 r. Fotopolska.eu

Od samego początku istnienia był najnowocześniejszym warsztatem kolejowym. W 1931 nastąpiła reorganizacja i na bazie istniejącego zakładu powstały Zakłady Naprawcze Kolei Rzeszy (DRB-Ausbesserungswerke) o pow. ponad 120 tys. m?, które zatrudniały ok. 1770 pracowników. Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do odbudowy zniszczonej infrastruktury i już we wrześniu 1945 zostały oddane do użytku pierwsze naprawione lokomotywy. Od 1952 pod nazwą ZNTK. W trakcie rozbudowy w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstały nowe hale, a liczba zatrudnionych wzrosła do 5000 osób. W 1996 przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę akcyjną, co nie uratowało ZNTK od likwidacji, która nastąpiła trzy lata później.
Po ostatnich wyburzeniach, które nastąpiły w styczniu 2008 roku większość zabudowań dawnych Zakładów już nie istnieje, a sam teren jest sukcesywnie zabudowywany budynkami mieszkalno-usługowymi, w ramach wieloletniej i kilkuetapowej inwestycji Promenady Wrocławskiej.

budynki ZNTK w 1941 r. Fotopolska.eu

Budynek muzealny powstał  w latach 1875-1880 według projektu Ottona von Ratheya, w stylu klasycystycznym. Sama instytucja istniała już wcześniej, od początku XIX w. zbiory były wystawiane m.in. w gmachu Augustianów na Piasku. W 1945 r. Muzeum Śląskie urządzono nie w dawnym budynku, a w dawnym gmachu urzędu rejencji przy pl. Powstańców Warszawy. Najcenniejsze zbiory zostały jednak wywiezione do Muzeum Narodowego w Warszawie. Mimo możliwości odbudowy, w 1964 r. gmach wyburzono, gdyż w budżecie państwa nie przewidziano środków na inwestycje we wrocławską kulturę. Większe pieniądze przeznaczano na edukację, dlatego na miejscu wyburzonego budynku powstałą szkoła-tysiąclatka.

http://dolny-slask.org.pl/613896,foto.html?idEntity=508867

Hala targowa przy ul. Kolejowej, zbudowana według projektu Richarda Plüddemanna i Heinricha Küstera w latach 1906?1908, wyburzona w 1973 po zniszczeniach wojennych w 1945.

Zbliżona pod względem konstrukcyjnym i architektonicznym Hala Targowa nr I, zaplanowana przez tych samych projektantów, wzniesiona w tym samym czasie przy ul. Piaskowej, zachowała się do dziś i daje wyobrażenie o kształcie zniszczonego obiektu.

Zatwierdzony w połowie 1904 projekt Hali nr II przewidywał budowę zajmującego całą szerokość działki budynku, przy czym północną jej część przeznaczono na położony w ciągu głównej ulicy budynek zawodowej szkoły uzupełniającej, także zaprojektowany przez Plüddemanna i Friesego. Murowana z cegły podpiwniczona trójnawowa hala miała mieć żelbetowy strop nad piwnicą i konstrukcję dachu w postaci stalowych wiązarów kratownicowych o zarysie półkola.

Hala Targowa II podczas budowy. Wikimedia commons

Budowę ukończono 1 października 1908 roku, a już 5 października oddano Halę nr II do użytku. Hala kosztowała łącznie 310 tysięcy marek (dla porównania: przebudowa Dworca Głównego wraz z budową estakady pochłonęła w tym czasie 8,045 mln. marek). W związku z otwarciem Hali Targowej nr II zlikwidowano uliczne targi, w jej okolicy urządzane dotychczas na Tauentzienplatz (obecnie pl. Tadeusza Kościuszki) i Sonnenplatz (obecnie pl. Legionów). W pierwszych latach działalności Hala nr II okazała się jednak ? w przeciwieństwie do Hali nr I ? mocno deficytowa; zwłaszcza po tym, jak częściowo przywrócono handel uliczny. W czasie I wojny światowej przeznaczono ją przejściowo na magazyn aprowizacyjny dla wojska, a w celu ułatwienia transportu położono w jezdni Friedrichstraße (obecnie ul. Kolejowa) tor dla tramwaju bagażowego jako odgałęziającą się od torowiska w ul. Zielińskiego bocznicę.
W ostatnich dniach II wojny światowej obiekt ucierpiał w bombardowaniu. Wybuchy zniszczyły dwa przęsła stropu nad piwnicą oraz znaczną część dachu łącznie z żelbetowymi płatwiami. W ostatnich dniach II wojny światowej obiekt ucierpiał w bombardowaniu. Wybuchy zniszczyły dwa przęsła stropu nad piwnicą oraz znaczną część dachu łącznie z żelbetowymi płatwiami.

Hala Targowa II. dolny-slask.org.pl

Zniszczona po wojnie Hala Targowa II

Pierwotnie na ul. Wita Stwosza (dawniej św. Wojciecha) znajdowały się od 1308 rezydencje brzeskich i oleśnickich Piastów śląskich.

Przebudowano je na początku XVIII w. na pałac w stylu barokowym. Ten pałac w latach rozbudował do ostatecznej formy 765-1773 Carl Gotthard Langhans, później autor berlińskiej Bramy Brandenburskiej. Pałac został potem uznany za prekursorskie dzieło wczesnego klasycyzmu i neorenesansu. Od początku XIX wieku to tam znajdowała się siedziba śląskich władz prowincjonalnych i rejencyjnych.

W trakcie oblężenia Wrocławia w 1945 r. gmach został mocno zniszczony. W latach 50. XX wieku Edmund Małachowicz stworzył plany odbudowy, które jednak zostały zarzucone. Kilka lat temu prezydent Rafał Dutkiewicz również zastanawiał się nad odbudową na potrzeby urzędu miejskiego. W latach 60. pozostałości pałacu zaadaptowano na galerię sztuki (dziś BWA Awangarda), również projektu Małachowicza.

http://dolny-slask.org.pl/5513811,foto.html?idEntity=508847

Najpierw zwany Cyerkiem Renza, od nazwiska jego założyciela. Ernst Jakob Renz urodził się w 1815 roku i był reżyserem oraz artystą cyrkowym. Do Wrocławia przyjechał z Wiednia. Po podróżach po Europie zdecydował się, że założy własny cyrk i będzie takie instytucje stawiać w niemieckich miastach. Cyrk jego imienia istnieje nadal w Berlinie. Imponujący budynek stanął na dzisiejszym placu Rozjezdnym, dziś w tej okolic stoi "szkieletor". Budynek miał plan dwunastoboku, widownia liczyła aż 6 tysięcy miejsc. Miasto posiadało wtedy pokaźną arenę do różnych imprez, w tym m.in walk bokserskich. Na początku XX wieku cyrk Renza przejął inny, znany artysta cyrkowy ? Paul Busch. Znany był on z przedstawień z udziałem egzotycznych zwierząt

Na skraju Partynic, w pobliżu rzeki Ślęzy, w Parku Klecińskim znajdowała się wybudowana w latach 1878-1882 Villa Ehrlich ? letnia rezydencja wrocławskiego właściciela ziemskiego Juliusa Schottländera. Uległa ona poważnym uszkodzeniom w czasie oblężenia Festung Breslau, a jej zdewastowane i rozszabrowane resztki zachowały się jeszcze do lat pięćdziesiątych, kiedy ostatecznie je rozebrano. Jedyną pozostałością rezydencji Schottländera jest fragment mozaiki w byłym parku pałacowym.

Na skrzyżowanie ul. Kuźniczej i Wita Stwosza przy Rynku, przed wojną stał dom handlowy Tack. Wzniesiony w 1903 roku według projektu Georga Schlesingera. Stanął on na miejscu dwóch innych kamienic "Pod Górą Ślężą" i "Pod Dwoma Lampartami". Styl był neobarokowy, z dużymi oknami i piękną wieżyczką. Sam Schneider miał ogromne doświadczenie przy budowie domów handlowych, jest autorem Feniska, który pozostał na Rynku do dziś. Niestety dom handlowy Tack uległ całkowitemu zniszczeniu podczas II wojny Światowej i nie został już nigdy odbudowany.

Jak pisze Artur Kwaśniewski, była jednym z elementów rekreacyjnych na terenie leśnego parku na Osobowicach. Składała się z dwóch połączonych wież. Miała pięć kondygnacji, dwie klatki schodowe, loggie i galerie widokowe. Została zburzona podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r.

Fot. E. van Deldena z 1902 r.

Koncepcja budowy nowej, większej synagogi narodziła się 25 października 1864 roku, gdyż mniejsza synagoga Pod Białym Bocianem nie mogła pomieścić wszystkich chętnych.
Budowę rozpoczęto w 1865 roku i wtedy uroczyście położono kamień węgielny. Plany synagogi sporządził niemiecki architekt pochodzenia żydowskiego Edwin Oppler. Budowę ukończono w 1872 roku, a uroczyste otwarcie synagogi nastąpiło 29 września tego samego roku.
Była, obok Nowej Synagogi w Berlinie, największą synagogą Niemiec i Austrii. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, bojówki hitlerowskie spaliły synagogę. Po zakończeniu II wojny światowej nie została odbudowana. Zburzona w 1938 r. największa wrocławska synagoga, usytuowana u zbiegu ulic Podwale i Łąkowej.

Wrocławski Dom Koncertowy został zbudowany w 1860 roku według projektu Theodora Milczewskiego w stylu arkadowym przy dzisiejszej ulicy Piłsudskiego. Obiekt byłtrzykrotnie przebudowywany - w 1878, 1902 i 1925. Dopiero po trzeciej przebudowie nabrał nowoczesnego charakteru. Autorem tej koncepcji był Hans Poelzig. Powstał wtedy balkon, który otaczał cała widownie, a podium zastąpiono sceną. Sala koncertowa mieściła 1478 osób. Niestety jak większość budynków w tym zestawieniu nie przetrwał on trudów wojny. Został zburzony w 1945 roku.

Technische Universität Berlin

Zakład zajmujący powierzchnię 20 ha powstawał w latach 1893-96 według projektu architekta Osthoffa przy ulicy Legnickiej. Główną część składową kompleksu stanowiła rzeźnia i magazyn bydła, w tym ubojnie i chłodnie, maszynownia, urządzenia do topienia łoju, pomieszczenia do składowania odchodów zwierzęcych, solarnia skór. Na dziedzińcu czynna była giełda żywca i restauracja, nieopodal zaś obiekt nadzoru sanitarnego. Znajdująca się na terenie hala targowa mieściła 2000 cieląt i 3000 świń, a dwie inne hale 1500 krów. Były też obory-chlewnie i stodoła, rzeźnia koni, laboratorium badania mięsa, zakład utylizacji padliny i inne. Obiekt ten, jako jeden z nielicznych znajdujących się przy ul. Legnickiej, przetrwał II Wojnę Światową i oblężenie Festung Breslau w stopniu umożliwiającym jego odbudowę i późniejszą eksploatację.
Wyburzanie rzeźni za zgodą władz miejskich i pomimo wielu protestów rozpoczęła firma AKME w dniu 21.10.1999 r. W 2007 centrum handlowe Magnolia Park.

fotopolska.eu

fotopolska.eu

Dawny zakład mieścił się przy ulicy Gazowej 3 na osiedlu Tarnogaj we Wrocławiu. Zakład był wykorzystywany do produkcji gazu od listopada 1906 do 1990 roku. Gazownia na Tarnogaju była czwartym tego typu obiektem na terenie miasta, pierwsza gazownia we Wrocławiu została otwarta w roku 1847.
Gazownia na Tarnogaju w momencie otwarcia była obiektem nowoczesnym i jednym z największych tego typu zakładów przemysłowych w Europie. Zakład składał się z całego kompleksu budynków i urządzeń. Znajdowały się tu waga wagonowa, dwie wywrotnice wagonowe, bunkier węglowy mogący pomieścić 27 tysięcy ton węgla, łamacz węgla, elewator kubełkowy, gazownia była też wyposażona we wszystkie agregaty zapewniające chłodzenie i oczyszczanie gazu. Zamiast używanych w gazownictwie do tej pory retort, wybudowano tu nowoczesne piece wielkokomorowe, w których odbywała się produkcja gazu. Wyprodukowany gaz był składowany w dwóch zbiornikach teleskopowych o pojemności po 110 tysięcy m? każdy. Teren zakładu miał kształt zbliżony do trójkąta. Układem dróg komunikacji wewnętrznej podzielony był na cztery równoległe sektory.

Dolnośląska Biblioteka CyfrowaOstatnia rozbudowa zakładu miała miejsce w roku 1963, wtedy to rozbudowano piecownię pionowo-komorową i wymieniono generatory. W roku 1969 zakład podłączono do sieci sprowadzającej gaz ze Zdzieszowic, a w roku 1971 zaczęto sprowadzać gaz ziemny rurociągiem z Rawicza, od tego momentu produkcja gazu koksowniczego zaczęła stopniowo spadać.
Ostatecznie produkcję gazu koksowniczego wstrzymano w roku 1990; od tego momentu gazownia stała się zakładem, który tylko rozsyłał gaz, ale go nie produkował. W roku 1996 zaprzestano sprowadzania gazu koksowniczego z zamykanej gazowni w Wałbrzychu, zaczęto dystrybuować jedynie gaz ziemny, sprowadzany z trzech kierunków: północnego z Rawicza, wschodniego z Górnego Śląska i zachodniego z Niemiec. W latach 90. XX wieku wraz zakończeniem produkcji gazu wyburzono znaczną część budynków tworzących kompleks gazowni.

Dawne tereny gazowni. Autor: Wrocław z lotu ptaka