To wrocławskie osiedle istniało niespełna 20 lat i zniknęło na zawsze [ARCHIWALNE ZDJĘCIA]

Wieś Popowice włączona została do Wrocławia w 1897 r. Jednak ich prawdziwy rozkwit nastąpił w latach 1919-1927. Na dawnych polach należących do mieszkańców Popelwitz zbudowane zostało rozległe osiedle domów wielorodzinnych. Miało powierzchnię 47 ha i mogło pomieścić 8 tys. mieszkańców. Jego centrum stanowiła dzisiejsza ul. Kłodnicka.

Wokół mieszczącego się tam skweru powstały pięciopiętrowe budynki w stylu modernistycznym. Całe nowoczesne założenie architektoniczne w 1945 roku przestało istnień. Na gęsto zabudowanej ul. Legnickiej do dziś zachowały się tylko trzy kamienice. Reszta została zniszczona podczas oblężenia Festung Breslau. Popowice były wówczas areną walk pancernych.

Dawny skwer w rejonie dzisiejszej ul. Kłodnickiej. Fotopolska.eu

Wyprawę rozpoczynamy przy ulicy Wejherowskiej, tuż obok Schlesische Blinden-Unterrichts-Anstalt, dawnego Zakładu dla Ociemniałych. Pomimo ciężkich kwietniowych walk z okresu Festung Breslau, kompleks dzisiejszego Ewangelickiego Centrum Diakonii zachował się bardzo dobrze. Zakład dla Ociemniałych był w 1945 roku istotnym punktem oporu wojsk niemieckich. Schronił się tu pułk Mohr, Volkssturm i elitarne oddziały spadochroniarzy.

Dzisiejsze Centrum Diakonii jest jednocześnie jednym z nielicznych dawnych zabudowań Pöpelwitz.

1925 r. - dawny Zakład Wychowawczy dla Ociemniałych przy dzisiejszej ul. Wejherowskiej. Źródło: Spacer po dawnym Wrocławiu, Marzena Smolak Via Nova Wrocław 2005/Fotopolska.eu

Zostały z 1912 roku: gmach główny, kotłownia, warsztaty, budynek administracyjny, szkoła i przedszkole. Utrzymane w stylistyce neobarokowej. Warto zwrócić uwagę na ogrodzenie, które szczególnie przypadnie do gustu miłośnikom secesji.

TOMASZ PIETRZYK

Na uwagę zasługuje też portal głównego wejścia, gdzie wśród bogactwa roślinnego rzeźbienia umieszczono portret niewidomego Homera. Napis okalający greckiego epika został skuty przez 'prawdziwych' Polaków, gardzących obcobrzmiącymi słowami 'Coecus Sed Lucidus' (ślepy, a jednak pełen światła). Uroku miejsca dodaje bogata zieleń i bliskość parku Zachodniego.

W ogrodzie zakładu nie przetrwał do dzisiaj grób z pomnikiem założyciela zakładu Johanna Georga Kniego. Sam fundator, również ociemniały już od 1816 r., próbował zwrócić uwagę na osieroconych przez społeczeństwo niewidomych. Dzięki zaangażowaniu i determinacji założyciela, powstały warsztaty, w których uczono podopiecznych wyrobu szczotek, koszy i powrozów. Było to posunięcie spektakularne, umożliwiało ociemniałym uzyskanie samodzielności, także tej zawodowej.

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

543

Bacznych obserwatorów przy ul. Wejherowskiej z pewnością zatrzymają na chwilę tory tramwajowe wiodące właściwie donikąd. Wyjaśnieniem zagadki są archiwalne zdjęcia Pöpelwitz. W latach 30. XX wieku obecny trawnik Centrum Diakonii był terenem należącym do pobliskiej zajezdni tramwajowej nr 5. Tory prowadziły do nieistniejących obecnie hal naprawczych.

Sama zajezdnia jest częścią opowieści o wrocławskich tramwajach elektrycznych. Została wybudowana przez spółkę BSEG w latach 1900-1902. Od początku pełniła funkcję remontową i z pewnością zasługuje na specjalnie temu poświęconą wycieczkę. W końcu to właśnie tu w kwietniu 1945 niemieccy spadochroniarze, pomimo wybuchających dookoła pocisków, zorganizowali potańcówkę.

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

544

Aby wyobrazić sobie tę część Pöpelwitz, trzeba uruchomić sporą dawkę wyobraźni. Teren obecnie zajęty przez przychodnię i przyległe trawniki przed 1945 potrafił oczarować, szczególnie zakochanych we wrocławskim modernizmie. Zwieńczeniem narożnika ulic Wejherowskiej i Legnickiej była przemyślana realizacja Moritza Haddy, ucznia Hansa Poelziga.

Był on niezwykle twórczym i utalentowanym architektem. Znamy jego inne projekty, jak choćby przy ul. Bałuckiego pod numerem 2 - śmiała modernizacja dawnej kamienicy czynszowej. Kubistyczna forma Haddy powstała na zlecenie Towarzystwa Ubezpieczeniowego 'Karlsruhe'. Niestety, popowickie realizacje nie przetrwały wojny, podobnie jak sam architekt. Moritz Hadda zginął w 1942 r. Wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald.

1922 r. - kościół św. Jerzego i klasztor oblatów. Fotopolska.eu

Opuszczamy ulicę Wejherowską/Kniestrasse, upamiętniającą Johanna Georga Knie - założyciela i kierownika Zakładu Ociemniałych, jednak nie tracimy z oczu duchownych. Nieopodal przy dawnej Pöpelwitzstrasse wznosi się kościół i klasztor ojców Oblatów. Zakonnicy przybyli do Popowic w 1928 roku.

W małym kościółku parafialnym pomagali wówczas proboszczowi w pracy duszpasterskiej. Parafia św. Jerzego została założona 25 maja 1914 roku, opiekowała się wówczas duszyczkami nie tylko z Popowic, ale i Kozanowa, Pilczyc i Maślic. Podobnie jak 100 lat temu, także i dzisiaj wiernych wzywa dzwon, wysyłając przekaz: 'Intrate toti, manete soli, exite alii' ('Wejdźcie cali, pozostańcie sami, wyjdźcie inni'). Napis znajduje się na dzwonie, niestety, trudno jest go dojrzeć z ulicy.

TOMASZ PIETRZYK

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

545

Ruszamy dalej, aby dotrzeć do rejonu polany, której historia jest prawdziwą podróżą w czasie. Jednak zanim dowiemy się o młodym biskupie i rzeźniku niemal jak z 'Gangów Nowego Jorku', spójrzmy na pusty plac dawnej fabryki wielkiej płyty przy obecnej ulicy Popowickiej. Dwóch kolosów o imionach cement i wapno nie sposób nie zauważyć, pilnują tragicznej opowieści o porcie, do którego wkrótce dojdziemy. Przed 1945 r. dokładnie w miejscu pustego betonowego placu było jedno z największych w okolicy centrów sportowych.

Basen przy ul. Wejherowskiej w 19410 r. Fotopolska.eu

Zaprojektowane zostało w 1931 przez Richarda Konwiarza, autora pobliskiego basenu. Stadion sportowy obejmował boisko piłkarskie, bieżnię, korty tenisowe oraz łąkę do gier i zabaw. Właśnie tutaj na ziemnych trybunach kibice miejscowej SV Kornet 05 zagrzewali do walki swoich piłkarzy. Stadion nie przetrwał wojny, basen nie wytrzymał kapitalizmu. Rozpoczęty w zeszłym roku remont pogrzebał projekt Konwiarza, architekta odpowiedzialnego m.in. za założenia Stadionu Olimpijskiego.

Fot. Maciej Świerczyński / Agencja Gazeta

Polana Popowicka położona przy ul. Białowieskiej nieopodal Odry zamieszkana była już w średniowieczu. Była dla Popowic tym, czym Rynek dla Starego Miasta. W miejscu dawnego średniowiecznego grodziska ustanowiono w 1730 roku majątek rycerski. Krajobraz zmienił się raz jeszcze w 1793 r., kiedy to na Popowicach biskup wrocławski Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg postanowił wznieść swój letni pałacyk.

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

546

Biskup był bardzo wpływowym arystokratą, którego siostra została żoną cesarza austriackiego Leopolda I. Stolec biskupi objął w wieku 19 lat, jednak pod warunkiem, że do ukończenia przez niego 30. roku życia biskupstwem zarządzać będzie Karol Neader. Z okresu popowickiego biskupa Neuburga zachowała się znana miłośnikom Wrocławia rycina przedstawiająca pałac. Ale zakochany w Nysie, której był księciem, zapomniał szybko o swoim popowickim pałacu, który z czasem popadł w ruinę.

Przypadł on jednak do gustu innej gwieździe, która właśnie przybyła w te strony. W biskupich posiadłościach przy polanie zamieszkał Manduba. Z wykształcenia i zamiłowania rzeźnik, podobnie jak jego 150 kompanów. Jednak tym się różnił od pozostałej braci cechowej, że zamiast zwierząt, ostrym nożem zabijał ludzi. Nie wybierał ofiar przypadkowych, interesowali go tylko najbogatsi. Dzielił się łupami z najbiedniejszymi, stając się wkrótce bohaterem biedoty, która podobnie jak dzisiaj dominowała w Breslau.

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

547

Polana raz jeszcze zmieniła swój charakter. W 1897 r. Popowice stały się częścią Breslau. W miejscu dawnych zabudowań biskupich powstał gościniec, a w przyległym parku wzniesiona została hala sportowa według projektu Klima. Charakter miejsca coraz częściej zaczął być kojarzony z aktywnym wypoczynkiem. Samą polanę nazywano Łąką Jana. Wiąże się bowiem z postacią Friedricha Ludwiga Jahna, który szerzej znany jest jako twórca i propagator wychowania fizycznego.

1910 r. - sala gimnastyczna w Parku Popowickim. Fotopolska.eu

Był założycielem Związków Gimnastycznych Turnverein. Z Wrocławiem związany był za sprawą korpusu Lützowa. Ale ojczulek Jan nie był po prostu miłym starszym panem. Znany jest ze swoich postaw nacjonalistycznych. Gimnastyka dla młodzieży służyć miała jako przygotowanie do służby w armii pruskiej. Do dzisiaj na łące odnaleźć można pamiątkowy kamień z wygrawerowanym napisem Jahn Wiesse. Innym miejscem go upamiętniającym była ulica Jahnstrasse (dziś Sokolnicza).

Restauracja w Parku Popowickim w latach 30-tych. Fotopolska.eu

Spacerując po Parku Popowickim, warto wiedzieć, że to pozornie neutralne miejsce związane jest z konfliktem o tzw. sporną łąkę, zwaną także łąką pijaków. Przez wiele lat w XIX stuleciu spotykali się tu miejscowi i przyjezdni miłośnicy trunków wszelakich. Urządzali libacje, które dawały się we znaki zarówno mieszkańcom Popowic, jak i Breslau. Jak się okazało, nie było chętnych, aby uporać się z dokuczliwym towarzystwem. Dopiero wycięcie wszystkich drzew i oczyszczenie terenu skuteczne zmusiło pijaków do znalezienia nowej lokalizacji

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

556

Popowice to także gorzkie wspomnienie Portu Miejskiego. Chociaż przetrwał II wojnę światową, został zrównany z ziemią kilka lat temu. Krzyżowały się tu szlaki transportowe wodne i kolejowe. Myszkując tuż nad Odrą, natrafimy na dawne ceglane przesypownie i tory dawnej bocznicy kolejowej. Nie ma śladu po budynkach portowych i potężnym dźwigu.

Dawne ceglane przesypownie. FOT. TOMASZ PIETRZYK

Popowice zgodnie z planami ostatecznie niezrealizowanymi miały na początku XX wieku stać się, podobnie jak port na Kleczkowie, ważnym elementem infrastruktury odrzańskiej. Planowano budowę portu handlowego z nowymi basenami i potężną bocznicą kolejową. Niestety, podobnie jak port, także wiadukty kolei poznańskiej łączące Popowice z Osobowicami zostały zmienione przez nową jakość. Zamiast pięknych ażurowanych przęseł mamy dzisiaj mocno uproszczoną przeprawę. Dawne żeliwne wiadukty skończyły żałośnie. Pocięte na kawałki w skupie złomu. Nikt oprócz nielicznych pasjonatów po nich nie zapłakał.

Most kolejowy między Popowicami a Osobowicami podczas niedawnej modernizacji. Po lewej przedwojenna konstrukcja, po prawej nowa. Fot. PKP PLK

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

549

Wracając w kierunku ulicy Legnickiej, przejdźmy się raz jeszcze ulicą Białowieską. Aż trudno uwierzyć, że jeszcze 71 lat temu stały tu kamienice, nieodbiegające niczym od tych znanych z Przedmieścia Oławskiego. Przybyłych gości witał zapach ciepłych potraw w gospodzie Angelherberge Karla Kleima.

Dawna gospoda Angelherberge przy ul. Białowieskiej. Fotopolska.eu

Ulica Białowieska - dawna Promnitzstrasse od 1905 r. upamiętniała fabrykanta Franza Promnitza. Wcześniej nazywała się Schmiedegasse, przywołując tym samym istniejący tutaj zakład kowalski Dominial Schmiede mistrza kowalskiego Pietscha.

Popowicami wędrować można wiele godzin, dlatego o ulicy Legnickiej oraz osiedlu Gądów Mały, który dawniej należał do Pöpelwitz, o rzeźni miejskiej największej na Śląsku i o tym, dlaczego ul. Niedźwiedzia zawsze się tak nazywała - następnym razem.

PRZEPRASZAMY

W pierwotnej wersji tekstu o historii Popowic, autorstwa naszego współpracownika, znalazło się zdanie, które brzmiało: "Moritz Hadda zginął w 1942 r. Dla ówczesnych miłośników prawa i sprawiedliwości wystarczyło żydowskie pochodzenie, aby wysłać go na śmierć do obozu koncentracyjnego KL Kaiserwald."
Redakcja "Gazety Wyborczej Wrocław" ubolewa, że przed publikacją nie zauważyła tej niedopuszczalnej insynuacji i przepuściła ją w pierwotnej wersji, usuwając dopiero po słusznych interwencjach internautów.
Wszystkich Czytelników bardzo serdecznie przepraszamy.

550