Polskie Kresy. Jak dziś wyglądają miasta, które straciliśmy po wojnie

Wilno po unii polsko-litewskiej w 1569 roku miało charakter drugiej siedziby władców Rzeczypospolitej Obojga Narodów, od 1920 do 1922 jako stolica Litwy Środkowej, w latach 1922?1939 w granicach II RP (jako stolica województwa wileńskiego). Do dziś jest w sercach wielu Polaków. Obecnie to stolica Litwy - tu mieszczą się siedziby wszystkich najważniejszych litewskich instytucji państwowych.

Miasto obecnie jest jednym z piękniejszych w Europie. Można tu znaleźć wyjątkowe zabytki, reprezentujące wszystkie historyczne style architektoniczne. W 1994 r. Starówka Wileńska została wpisana na listę UNESCO. To tu znajduje się przepiękny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej. Miasto obecnie tętni turystycznym życiem. Jest to największe pod względem powierzchni miasto w krajach bałtyckich, duży ośrodek gospodarczy, finansowy, przemysłowy oraz węzeł komunikacyjny (kolejowy i drogowy, port lotniczy, ośrodek kulturalny i naukowy; 8 uniwersytetów, w tym Uniwersytet Wileński (1579).

)Fot. Cezary Aszkieowicz / Agencja Gazeta

Wilno jest głównym ośrodkiem polskiej kultury i nauki na Litwie, działają tam m.in. Polskie Studio Teatralne w Wilnie (1960), Polski Teatr w Wilnie (1963), Fundacja Kultury Polskiej na Litwie im. Józefa Montwiłła (1989), Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy (1989), Związek Harcerstwa Polskiego na Litwie (1989), Związek Polaków na Litwie (1990), Uniwersytet Polski w Wilnie (1998), Dom Kultury Polskiej w Wilnie (2001), Wileńskie Spotkania Teatralne Sceny Polskiej (2004), wydział Uniwersytetu w Białymstoku (2007). W Wilnie siedzibę ma także Akcja Wyborcza Polaków na Litwie (AWPL).

CEZARY ASZKIEŁOWICZ

Lwów w okresie II wojny światowej znajduje się pod okupacją sowiecką, niemiecką i ponownie sowiecką. Na konferencji jałtańskiej zapada decyzja o przyłączeniu Lwowa do USRR, a ludność polska zostaje wysiedlona. W 1991 roku Lwów znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy.

Obecnie Lwów to siódme największe miasto Ukrainy. Położone na styku Roztocza, Niziny Nadbużańskiej i Wyżyny Podolskiej. Mieszka tu liczna Polonia, około 20-30 tys. mieszkańców, na 800 tys. mieszkańców ogółem. Lwów jest głównym ośrodkiem kulturalnym mniejszości polskiej na Ukrainie. Współcześnie Lwów stanowi ważny ośrodek nauki i kultury na Ukrainie. Działa tu Uniwersytet Lwowski (powstały w 1661), Politechnika Lwowska (1844), Lwowska Galeria Sztuki (1897), Teatr Wielki (1900) i Polski Teatr Ludowy (1958). Lwów jest pięknym miastem, przez wielu porównywanym do Krakowa. Przyciąga uroczą starówką, wieloma zabytkami, można tu spędzić czas zwiedzając zabytkowe kościoły, a wieczorem zaszyć się w jednej z wielu uroczych knajpek czy restauracji w centrum miasta.

We Lwowie znajduje się cmentarz Łyczakowski, to najstarsza zabytkowa nekropolia Lwowa, położona we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach. Jest miejscem pochówku wielu zasłużonych dla Polski i Ukrainy ludzi kultury, nauki i polityki.

Fot. Albert Zawada / AG

Na mocy postanowień konferencji jałtańskiej, władze sowieckie zobowiązały się do zwrotu Polsce terytoriów na zachód od linii Curzona. Linia w pobliżu Grodna przebiegała po rzece Niemen, pozostawiając po stronie polskiej lewobrzeżną część miasta. W rzeczywistości jednak granicę na tym odcinku wytyczono średnio o 15?22 km na zachód od linii Curzona, w związku z czym całe Grodno znalazło się na terytorium w lipcu 1944 ponownie częścią ZSRR i pozostało nią aż do jego rozwiązania w 1991.

Białoruś: Grodno / shutterstock

Obecnie Grodno to miasto obwodowe na Białorusi. Polacy stanowią tu około 25 proc. jego mieszkańców.Jest obecnie siedzibą administracyjną obwodu grodzieńskiego. Mieszka tu 362,9 tys. mieszkańców (2015). To silny ośrodek przemysłowy, port lotniczy, węzeł kolejowy i drogowy. Od 1978 roku istnieje tu uniwersytet. Grodno jest także siedziba Związku Polaków na Białorusi i polskiego konsulatu generalnego. Współczesne Grodno architekturą przywodzi na myśl polskie miasta na wschodzie kraju. Pomimo komunistycznego charakteru, jest zadbane, a wiele ulic, placów i budynków zostało odnowionych w ostatnich latach.

Miasto na Wołyniu, jedno z najstarszych. Pierwsze informacje o jego istnieniu pochodzą z X w. Położone w zachodniej Ukrainie nad rzekami Styr i Głuszec. W 1795 r. przyłączony został do Rosji. Do Polski wrócił po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. W 1930 r. liczba mieszkańców wynosiła 30 tys., w tym 72 proc. stanowili Żydzi, a 20 proc. Polacy, a obecnie Łuck zamieszkuje ponad 200 tys. osób. Miasto ponownie zostało utracone po II wojnie światowej. Bogata architektura starówki w Łucku to odzwierciedlenie różnorodnej kultury i mieszkańców. Do najcenniejszych zabytków miasta należą liczne klasztory, Cerkiew Pokrowska i zamek z XIV w. oraz katedra i renesansowa synagoga z XVII w.

Wikipedia.org (CC BY 2.0)

Iwano-Frankowsk (dawniej znane jako Stanisławów) to miasto w zachodniej Ukrainie, położone w rozwidleniu rzeki Bystrzycy (prawy dopływ Dniestru) na przedgórzu Karpat. Do najważniejszych zabytków Iwano-Frankowska zaliczyć możemy m in. wzniesiony w latach 1672-1703 wg projektu F. Corazziego kościół farny Najświętszej Maryi Panny (dawna kolegiata), ratusz przebudowany w latach 1929-1932 w stylu konstruktywistycznym, kolegium jezuickie, XVIII wieczny barokowy kościół ormiański, dawny pałac Potockich (zniszczony w czasie zaboru austriackiego), synagoga Tempel, kościół i klasztor Trynitarzy oraz pomnik Adama Mickiewicza.
Obecnie mieszka  tu ponad 220 tys. osób. Polacy stanowią wśród nich niewielką grupę - ostatni spis powszechny z 2001 r. mówi o kilkuset osobach. Ślady polskości widoczne są już tylko w zabytkach.

Wikipedia.org (CC BY 2.0)

Brześć miasto na Białorusi, liczące 331 tys. mieszkańców. Było to miasto królewskie Wielkiego Księstwa Litewskiego i I Rzeczypospolitej, a w latach 20. XX w. stolicą województwa poleskiego. Po ustaleniach na konferencji w Jałcie, Brześć został wcielony w skład Białoruskiej SRR.

Obecnie największe atrakcje tego miasta to Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z 1856 r., twierdza postawiona na miejscu zburzonego przez Rosjan w latach 30. XX w. Zamku Brzeskiego, zabudowa w stylu zakopiańskim czy Wielka Synagoga.

Tarnopol obecnie leży na terenie Ukrainy, liczy około 240 tys. mieszkańców. To ważny ośrodek przemysłowy i komunikacyjny. Według danych około 1,5 tys. mieszkańców swoją narodowość określa jako Polską. Tarnopol to miasto studentów. Przy stosunkowo niewielkiej liczbie mieszkańców działają tutaj cztery uniwersytety (pedagogiczny, techniczny, ekonomiczny i medyczny). Na urok tego miasta wpływa także... jezioro, które znajduje się w centrum miasta. Nazwane Stawem Tarnopolskim, stworzone sztucznie na rzecze Seret w miejscu w którym kiedyś były bagna, Wraz z początkiem wiosny zaczynają po nim pływać statki rejsowe, odbywają się konkursy sportów wodnych.