28 października 2015 r. na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, Ireny Lipowicz, Trybunał Konstytucyjny zajął się kwestią kwoty wolnej, tj. sumy, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
RPO zarzucił, że jej wysokość (3091 zł) jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej.
Trybunał podzielił zdanie rzecznika. - Ustawodawca kształtując skalę podatkową powinien chronić poziom życia ludzi, tak aby zapobiegać popadaniu ich w stan ubóstwa. Kwota zmniejszająca podatek ma umożliwić ustalenie podatku dochodowego od osób fizycznych w taki sposób, że jednostce zostanie pozostawiona określona wysokość dochodu do swobodnej dyspozycji - uzasadniał sędzia Mirosław Granat.
TK porównał kwotę wolną od podatku (3091 zł) z kwotą, która wystarcza do uznania że osoba żyje w ubóstwie (dochód roczny poniżej 7608 zł w przypadku osoby samotnej i 6168 zł, w przypadku osoby w rodzinie).
Uzasadnieniem dla zaniżania kwoty wolnej nie może być brak pieniędzy w budżecie. - Prawodawca, ustalając kwotę zmniejszającą podatek, musi brać pod uwagę stan finansów państwa. Nie oznacza to jednak konstytucyjnego przyzwolenia dla prawodawcy na kształtowanie systemu podatkowego i jego elementów w sposób arbitralny i niesprawiedliwy - wyjaśnił Granat.
Orzeczenie nie było jednomyślne. Zdanie odrębne do wyroku zgłosił sędzia TK Stanisław Rymar.
Wyrok zacznie obowiązywać od 30 listopada 2016 r. Po tym okresie powinny obowiązywać wymienione wyżej kwoty, które ustalają poziom ubóstwa, chyba że Sejm uchwali stawkę wyższą.
Ustawa o związkach zawodowych do czerwca tego roku przewidywała, że w związkach zawodowych mogą zrzeszać się tylko osoby zatrudnione na umowę o pracę. Przepisy pomijały coraz większą rzeszę osób, które zatrudnione są na tzw. umowach śmieciowych - na umowę o dzieło i zlecenie.
Ogólnopolskie Zrzeszenie Związków Zawodowych zarzuciło, że takie rozwiązanie jest niezgodnie nie tylko z art. 59 polskiej Konstytucji, która każdemu zagwarantowała pracownikom prawo do zrzeszania się w związkach, ale też z podpisaną przez Polskę Konwencję Międzynarodowej Organizacji Pracy, która dotyczy wolności związkowej.
Trybunał Konstytucyjny w jednomyślnym wyroku w czerwcu tego roku zgodził się z zarzutami OPZZ.
- W perspektywie konstytucyjnej pracownikiem jest każdy, kto wykonuje określoną pracę zarobkową, pozostaje w stosunku prawnym z podmiotem, na rzecz którego ją świadczy oraz posiada takie interesy zawodowe związane z wykonywaniem pracy, które mogą być grupowo chronione - podkreślał sędzia sprawozdawca, Marek Zubik. Nie można zatem ograniczać tych uprawnień tylko do osób zatrudnionych na etacie.
Sędziowie TK uznali też istotną rolę związków w gospodarce. - Związki zawodowe wyposażone są w instrumenty prawne umożliwiające rozwiązywanie problemów zaistniałych w relacjach takich osób z pracodawcami oraz ich organizacjami m.in. prawo do rokowań, zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień oraz organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu - wyjaśniał Zubik.
Trybunał Konstytucyjny nie przesunął momentu wejścia w życie wyroku, zatem od momentu ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych mogą stać się członkiem związków.
Prawo bankowe od lat przewiduje, że banki mogą wystawiać dłużnikom tzw. bankowe tytuły egzekucyjnego. Tego typu dokumenty mają moc równą wyrokowi sądowemu i mogą być podstawą egzekucji. Jeśli klient nie zgadza się z żądaniem banku, sam musi domagać się unieważnienia BTE w sądzie.
Pytanie prawne w tej sprawie złożył sąd rejonowy w Koninie. Każdy sąd, gdy rozpoznaje sprawę, ma bowiem prawo wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego, by sprawdził, czy dany przepis ustawy jest zgodny z Konstytucją. Wyrok jest wiążący nie tylko w tej sprawie, ale powszechnie i dla wszystkich - podobnie jak wszystkie inne wyroki Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał uznał, że uprzywilejowanie banków narusza zasadę równości wobec prawa (art. 32), która jest jedną z naczelnych zasad naszej Konstytucji.
- Bank i jego klient powinny mieć równe, co do zasady, możliwości obrony swych praw i interesów wynikających z zawartej umowy. Tymczasem bank sam wydaje tytuł egzekucyjny, zastępujący orzeczenie sądu, z pominięciem merytorycznego rozpoznania sprawy, w czasie którego klient mógłby podnieść merytoryczne zarzuty - uzasadniała sędzia sprawozdawca Teresa Liszcz.
Sędziowie zauważyli też, że banki, jako prywatne przedsiębiorstwa, nie mogą być sędzią we własnej sprawie, a żaden przepis prawa nie nadaje im uprawnień instytucji zaufania publicznego.
Trybunał dał bankom czas na uporządkowanie starych spraw. BTE przestaną obowiązywać 1 sierpnia 2016 r.
Przepisy dotyczące zgromadzeń zaskarżyła zarówno grupa posłów Ruchu Palikota, jak i Rzecznik Praw Obywatelskich, Irena Lipowicz.
Trybunał Konstytucyjny we wrześniu 2015 r. przychylił się do wielu z zarzutów. Uznał m.in, że nie można ograniczyć liczebności zgromadzeń do 15 osób, a Konstytucja dopuszcza także mniejsze manifestacje. - Ustanowienie przesłanki liczebności uczestników nie jest ograniczeniem koniecznym w demokratycznym państwie - podkreślał sędzia Marek Zubik.
Niezgodne z Konstytucją uznał też konieczność informowania urzędników o manifestacjach z trzydniowym wyprzedzeniem, to bowiem utrudnia tzw. zgromadzenia spontaniczne. - Taki termin notyfikacji wyłącza zgromadzenia, które są inicjowane w krótszym okresie, jako reakcja na bieżące wydarzenia w przestrzeni publicznej - uzasadniał sprawozdawca.
Za zgodną z Konstytucją TK uznał zaś odpowiedzialność karną przewodniczącego zgromadzenia za to, że nie podejmuje działań, które usuną osoby naruszające prawo. Przewodniczący powinien bowiem dbać o to, by manifestacja przebiegała zgodnie z prawem i nie naruszała życia i zdrowia uczestników.
M.in. wskutek tego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, w lipcu tego roku uchwalono nową ustawę o zgromadzeniach.
Polskie prawo autorskie przewidywało dawniej, że każdy, kto narusza prawo autorskie, musi zapłacić twórcy trzykrotność należnego wynagrodzenia (np. ceny gry czy płyty muzycznej).
W tej sprawie wpłynęła skarga konstytucyjna jednego z obywateli, który nie zgodził się z tym przepisem i uznał, że to zbyt duża sankcja.
Skarga konstytucyjna, którą przejęliśmy z Niemiec, umożliwia każdemu obywatelowi zaskarżenie niekorzystnego dla niego przepisu ustawy. Wymogiem jest tylko przejście drogi sądowej, tj. postępowania cywilnego, karnego lub administracyjnego.
Trybunał Konstytucyjny w czerwcu tego roku ostatecznie uznał, że trzykrotne odszkodowanie jest niezgodne z konstytucyjnym prawem własności, które chroni też prawa osób naruszających prawo autorskie. Trybunał podkreślił, że jak najbardziej twórcy mają prawo do wynagrodzenia szkody, ale nie mogą na tym zarabiać.
- Niedopuszczalne jest, by uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych uzyskiwał możliwość dochodzenia takiego roszczenia odszkodowawczego, które całkowicie odrywałoby się od wielkości poniesionej przez niego szkody. Ustawodawca, kierując się potrzebą ochrony twórców, wkroczył zbyt głęboko w wolność majątkową podmiotów naruszających w sposób zawiniony autorskie prawa majątkowe - wyjaśniał sędzia sprawozdawca Piotr Tuleja.
Trybunał Konstytucyjny w maju 2007 r. zajął się wnioskiem grupy posłów, dotyczącym uchwalonej przez PiS ustawy lustracyjnej.
TK nie zakwestionował całej ustawy, jednak szereg jej postanowień uznał za sprzeczne z różnymi przepisami konstytucji - m.in. zasadą demokratycznego państwa prawa (art. 2), a także artykułem 51, który stanowi że "władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.".
TK przede wszystkim skrytykował szerokie ujęcie współpracy, która do lustracji nakazywała osoby, które niekoniecznie były tajnymi współpracownikami SB.
Trybunał wyjaśnił, że "współpraca" musiała polegać na kontaktach z organami bezpieczeństwa państwa, polegała więc na przekazywaniu informacji tym organom. Musiała mieć charakter świadomy, a osoba współpracująca musiała zdawać sobie sprawę, że nawiązała kontakt z przedstawicielami SB lub służb wojskowych.
Współpraca ta musiała być tajna, a współpracownik musiał sobie zdawać sprawę, że fakt nawiązania współpracy i jej przebieg ma pozostać tajemnicą, w szczególności wobec tych osób i środowisk, których miały dotyczyć przekazywane informacje. Nie mogła się ona ograniczyć do samej deklaracji, ale konieczne były konkretne działania, składające się na rzeczywiste współdziałanie z organami bezpieczeństwa.
TK przyjął, że lustracja osób pełniących funkcje publiczne zasadniczo jest zgodna z Konstytucją. Zgodził się m.in. z tym, że lustracji mogą podlegać rektorzy uczelni publicznych oraz dyrektorzy instytutów Polskiej Akademii Nauk.
Jednak lustracja nie może dotyczyć już rektorów uczelni niepublicznych, dziennikarzy, członków zarządu prywatnych rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych, a także pracowników naukowych na uczelniach. - Objęcie lustracją osób zatrudnionych w instytucjach prywatnych i półprywatnych jest niezgodne z celem lustracji, który stanowi ochrona demokracji przed zagrożeniami - wyjaśnili sędziowie.
Co ciekawe, w 2003 r. Trybunał Konstytucyjny rozszerzył zakres lustracji. Uznał, że nie można z niej wyłączyć współpracowników wywiadu i kontrwywiadu PRL, gdyż godziłoby to w konstytucyjną zasadę równości wobec prawa.
W listopadzie 2014 r. TK rozpatrywał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, który zaskarżył zakaz rozmów tymczasowo aresztowanych ze swoimi obrońcami.
Kodeks postępowania karnego do tej pory bezwzględnie zakazywał rozmów aresztowanych z obrońcami. Trybunał uznał takie rozwiązanie za sprzeczne z konstytucyjnym prawem do obrony. Osoba tymczasowo aresztowana nie jest skazana i musi być uznawana za niewinną. Powinna mieć realne prawo, by przygotować się do rozprawy wspólnie z adwokatem lub radcą prawnym.
TK podkreślił, że w procesie karnym obowiązuje zasada "równości broni" między oskarżycielem a obroną.
- Trybunał nie wyklucza jednak możliwości nadzorowania takich kontaktów ze strony organu, w którego dyspozycji pozostaje tymczasowo aresztowany - wyjaśnił sprawozdawca, sędzia TK Marek Zubik.
Trybunał Konstytucyjny w lutym 2012 r., na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskim, badał przepis dotyczący emerytur i rent, wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa umożliwiała w każdym czasie odebrać świadczenie, gdy okazało się, że dokumenty, które były podstawą przyznania świadczenia, były przez ZUS błędnie ocenione w przeszłości.
Takie rozwiązanie zostało uznane za sprzeczne z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Obywatel ma bowiem prawo oczekiwać, że postępowania administracyjne będzie prowadzone w sposób prawidłowy.
- Nie może być tak, że organ, po upływie kilku czy kilkunastu lat, w reakcji na stwierdzone nieprawidłowości w procesie ustalania prawa do świadczeń uzyskuje "doraźny instrument" umożliwiający nieograniczoną w czasie weryfikację świadczeń - podkreślała sprawozdawca, sędzia TK Teresa Liszcz.
Ustawodawca może ustanowić mechanizm weryfikacji, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach, które będą ściśle określone w ustawie.
Jedną z trudniejszych decyzji Trybunał Konstytucyjny musiał podjąć we wrześniu 2008 r. w sprawie dotyczącej prawa lotniczego, którą rozpoznawał na wniosek pierwszego prezesa Sądu Najwyższego.
Ustawodawca po 11 września 2001 r. dał siłom lotniczym prawo zestrzelenia samolotu, który przejęli terroryści i mogą go użyć do ataku z powietrza (tzw. status "Renegade").
Przepis został uznany za godzący w konstytucyjne prawo do życia (art. 38). Trybunał jasno podkreślił, że życia pasażerów samolotu nie można uznawać za mniej ważnego niż ewentualnych ofiar na ziemi, a decyzja o zestrzeleniu zawsze kończy się śmiercią.
- Podjęcie decyzji o zestrzeleniu cywilnego statku lotniczego, które dla osób znajdujących się na jego pokładzie oznacza pewną śmierć. Życie ludzkie nie może podlegać wartościowaniu, w tym przeprowadzanemu na podstawie kryteriów ilościowych, czy też prognoz co do długości jego trwania - podkreślała sędzia sprawozdawca, Teresa Liszcz.
Trybunał podkreślił, że osoby znajdujące się w samolocie, stają się jedynie przedmiotem akcji ratunkowej. Uprzedmiotowienie człowieka jest zaś sprzeczne z konstytucyjną zasadą godności osoby ludzkiej, o której mówi art. 30 Konstytucji. Ta godność jest przyrodzona i niezbywalna.
Audyt wewnętrzny to specjalna procedura kontrolna, dzięki której urzędy państwowe i samorządowe sprawdzają, czy ich działalność jest zgodna z prawem, zwłaszcza finansowym. W ministerstwach czy urzędach miast funkcjonują specjalne biura ds. audytu.
Ustawa o finansach publicznych z niejasnych przyczyn stwierdzała, że dokumenty które wytwarzają audytorzy "nie są informacją publiczną" i nie mogą być pokazywane obywatelom.
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił, że ograniczenie dostępu obywateli do informacji o ich państwie jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą jawności. Art. 61 Konstytucji mówi, że 'obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne', a prawo to ograniczyć można tylko z uwagi na ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa czy ważnych interesów gospodarczych państwa.
Trybunał Konstytucyjny w kwietniu 2015 r. uznał, że wyłączenie całej dziedziny działalności państwa spod kontroli społecznej jest niedopuszczalne. Gdyby dokumenty zawierały dane wrażliwe, organ administracji powinien utajnić tylko te części, których ujawnienie byłoby szkodliwe. - Ustawa nie może bowiem bez stosownego upoważnienia zawężać zakresu prawa określonego w Konstytucji - uwypuklili sędziowie.
Zdanie odrębne do wyroku złożył sędzia Marek Kotlinowski.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze