Tutejsze tory są pozostałością po najstarszej linii tramwaju konnego. - Park Szczytnicki był wtedy wielką atrakcją. Główne wejście do parku znajdowało się przy dzisiejszej al. Różyckiego - mówi Sielicki. Ostatni fragment trasy do parku otwarto dopiero rok po uruchomieniu wrocławskich tramwajów, czyli w 1878 r. Pewnego razu jeżdżący tędy tramwaj zahaczył o ogrodzenie posesji. Właściciel podniósł raban, a policja zamknęła trasę na parę miesięcy, by ją przebudować.
Po Parkowej, jako ostatniej w mieście jeździły tramwaje konne jeszcze pięć lat po elektryfikacji w 1901 r. Linia elektryczna została tu zlikwidowana pod koniec lat 20. Po wojnie powrócono do jej eksploatacji w trakcie Wystawy Ziem Odzyskanych w 1948 r., zorganizowanej w pobliskim kompleksie Hali Stulecia (wtedy - Ludowej).
Fotopolska.eu
To również pozostałość po systemie tramwaju konnego. Kursowała tam tzw. linia okólna, obiegająca śródmieście dookoła. W całości otwarto ją w 1884 r. Była czynna do 1945 r., a na Jedności Narodowej i Kilińskiego aż do 1974 r., kiedy to "szóstka" pojechała nowo wybudowaną ul. Drobnera.
Do dziś tory zachowały się na ul. Prusa, na Wyszyńskiego zniknęły w trakcie ostatniego remontu.
Ulica Jedności Narodowej. Fotopolska.eu
Fotopolska.eu
Była tu zamienna końcówka trasy z Borka, która prowadziła przez Rynek, most Uniwersytecki i ul. Chrobrego. Tramwaje jeździły co 10 minut na zmianę: raz na pl. Strzelecki, raz do dworca Nadodrze.
Kępa Strzelecka była w XIX w. popularnym miejscem, z uwagi m.in. na strzelnicę Bractwa Kurkowego, przy której powstała restauracja i sala koncertowa. - W okolicy było wszystko, co potrzebował typowy mieszczuch, a więc kościół, szkoła i strzelnica - śmieje się Sielicki. Zachowany fragment funkcjonował do 1945 r. jako krańcówka linii 13 oraz tory odstawcze.
Fotopolska.eu
W 1928 r. zbudowano linię tramwajową do hurtowej hali targowej, ostatnio zresztą wyburzonej przez dewelopera. - Przy rampie rozładunkowej powstała bocznica tramwajowa, skąd ruszały tramwaje towarowe do przewozu piwa, warzyw czy pieczywa do detalicznych hal targowych przy Kolejowej i pl. Nankiera - opowiada Sielicki.
Są relacje świadków o tym, że także po wojnie przewożono stąd tramwajami owoce i warzywa.
Fotopolska.eu
Tutejszy odcinek Kolejowej również służył przewozowi towarów. - Prywatna spółka Wrocławskie Tramwaje Elektryczne (Elektrische Straßenbahn Breslau) zbudowała go w 1910 r., by przewozić węgiel. Na pl. Rozjezdnym znajdowała się elektrownia, która dostarczała prąd do sieci trakcyjnej - wyjaśnia Sielicki. Węgiel był rozładowywany z położonej przy torach kolejowych i posiadającej bocznicę zajezdni przy ul. Krakowskiej (wyburzonej w 2008 r.).
Torowisko służyło także okazjonalnie do rozwożenia widzów cyrku Buscha, który znajdował się przy pl. Rozjezdnym. Po wojnie tory nie były już używane, a w trakcie przebudowy ul. Grabiszyńskiej zlikwidowano wjazd na nie.
Fotopolska.eu
Odcinek przy ul. Sanockiej "kończy się w bloku", na Powstańców Śląskich tory przebiegają zaś w poprzek ulicy.
Ulica Sanocka. Fotopolska.eu
- To pozostałość po ul. Lwowskiej, zlikwidowanej po wojnie, która kiedyś miała skrzyżowanie z Powstańców Śląskich. To było najbogatsze, gęsto zabudowane luksusowymi kamienicami przedmieście Wrocławia - zaznacza Sielicki. Odcinek przy Powstańców ma szczególne znaczenie historyczne, gdyż właśnie w tym rejonie w maju 1945 r. spotkały się wojska radzieckie i niemieckie.
Fotopolska.eu
Oba fragmenty torowisk są elementem pierwszej trasy tramwajowej, należącej do gminy Wrocław. Powstała w 1902 r. Do tej pory tramwajami zajmowali się prywatni przedsiębiorcy, jednak nie chcieli obsługiwać wszystkich tras. Dlatego nadburmistrz Georg Bender zdecydował, że samorząd powoła własną spółkę, Wrocławskie Tramwaje Miejskie (Städtische Straßenbahn Breslau), z której w prostej linii wywodzi się wrocławskie MPK.
Róg ul. Zaporoskiej i ronda Powstańców Śląskich. Fotopolska.eu
Linia wzdłuż Sanockiej i Lwowskiej prowadziła do Zielińskiego. Stąd można było pojechać na południe przez pl. Hirszfelda, Zaporoską i Powstańców Śląskich, do pętli Krzyki, albo na północ - Zielińskiego i pl. Muzealny, aż do Podwala. Dalej miejskie tramwaje korzystały z trasy prywatnej spółki, dojeżdżając do dworca Nadodrze. Tory na Gajowickiej powstały nieco później, bo w 1908 r.
Fotopolska.eu
Zachował się w miarę ciągły odcinek wzdłuż Zielińskiego i Gajowickiej. Rozjazdy widoczne na skrzyżowaniu z ul. Kruczą prowadziły do torów odstawczych. Pojawiały się pomysły, by trasę na Zielińskiego wykorzystać po wojnie. Na przeszkodzie stanęła jednak przeciążona ul. Piłsudskiego, na którą nie dało rady skierować kolejnych wagonów. Ostatecznie pomysł zarzucono w 1964 r.
Czy dziś reaktywacja torowiska jest możliwa? - Teraz tramwaje są szersze. Trzeba by odsunąć tory od siebie - tłumaczy Tomasz Sielicki.
Te odcinki były częścią trasy z Zielińskiego. Dziś istnieje odcinek wzdłuż budynku sądu i nieistniejącego Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych. W 1946 r. kończyły tu trasę wagony linii 6. Co ciekawe jeszcze w latach 90. tramwaje awaryjne (linia R) mogły tu stać, parę lat temu jednak usunięto trakcję i zwrotnice.
Ulica Muzealna. Fotopolska.eu
Ta trasa powstała w 1912 r. jako torowisko miejskiej spółki SSB na Szczepin. - Wtedy była to najgęściej zabudowana dzielnica robotnicza w całych Niemczech. Jeździły tu linie 1 i 21 - przypomina Sielicki. Pierwotnie zaplanowano też zajezdnię na Rynku Szczepińskim, ostatecznie jednak powstała przy ul. Słowiańskiej.
Linia nie została odtworzona po wojnie, a pl. św. Mikołaja, gdzie przed wojną wnosił się majestatyczny kościół, jest dzisiaj trawnikiem.
Nieużywane torowisko przy pl. św. Mikołaja. Fotopolska.eu
To najstarsza trasa tramwaju elektrycznego, który powstał w 1893 r. - Rakowiec był atrakcyjnym miejscem rozrywkowym, wrocławianie przyjeżdżali tu do licznych restauracji czy na tańce - mówi Sielicki. Początkowo trasa miała krańcówkę w okolicy obecnej kładki Zwierzynieckiej, w latach 30. przedłużono ją do ul. Na Niskich Łąkach, by było bliżej do lunaparku czyli wesołego miasteczka.
Ulica Walońska. Fotopolska.eu
Do dziś istnieje fragment przy ul. Walońskiej, a także Na Grobli, przy moście Oławskim. Na budynku obecnego Instytutu Grotowskiego oraz domu przy ul. Rakowieckiej można zobaczyć też rozety dawniej podtrzymujące sieć trakcyjną.
Ponadto na ul. Walońskiej zachowało się torowisko bliżej kościoła św. Maurycego. Tu tramwaje linii okólnej jeździły aż do lat 60.
To również pozostałość po najstarszym biegu linii okólnej tramwaju konnego. Ten fragment otwarto na jesieni 1878 r. - Pierwotnie był to odcinek jednotorowy z mijanką w okolicy ul. Worcella. Tu był przystanek, na którym pojazdy na siebie czekały, by się wyminąć. Potem całość przebudowano na trasę dwutorową - zauważa Sielicki. Do dziś pozostał odcinek wzdłuż ul. Dąbrowskiego, a także przy budynku poczty na Krasińskiego.
Ulica DąbrowskiegoFotopolska.eu
Najpierw powstały tu jednotorowe trasy tramwaju konnego z mijankami, później przebudowane na dwutorowe. Co ciekawe tramwaje na tych ulicach jeździły pierwotnie w obu kierunkach. Dopiero uporządkowanie w 1928 r. jasno określiło, że Ruską jeździ się w stronę Rynku, a Mikołaja - w stronę Legnickiej. Do dzisiaj podobna sytuacja panuje na odcinku między trasą W-Z a pl. Jana Pawła II.
Ulica św. Mikołaja, odcinek koło Rynku. Fotopolska.eu
Pozostałości torów można zaś spotkać na Ruskiej, między Kazimierza Wielkiego a pl. Solnym, a także na św. Mikołaja przy budynku Herbapolu. Ruch w tych miejscach został wstrzymany w 1978 r., kiedy zbudowano trasę W-Z. Od tego czasu jedynym zachowanym pierwotnym torowiskiem przy Rynku jest to na ul. Szewskiej.
Ulica Ruska, odcinek koło Rynku. Fotopolska.eu
Pierwsze torowisko na tej ulicy powstało w 1884 r. jeszcze za czasów prywatnego tramwaju konnego. Sielicki: - Właściciele sklepów na Piotra Skargi zakładali, że tramwaj będzie przeszkadzać w prowadzeniu interesów i nie zgodzili się budowę torów, dlatego powstał na równoległej ul. Wierzbowej. Warto dodać, że właściciele lokali na Oławskiej odwrotnie, lobbowali na rzecz tramwaju. Okazało się, że to oni mieli rację, bo tramwaje wzmogły handel na ulicy.
Niedługo potem (w 1892 r.) linia została jednak przeniesiona na Skargi. Torowisko na Wierzbowej wróciło jednak jako miejskie w 1908 r. i istniało równolegle do prywatnego. Dziś krótki zachowany fragment jest wykorzystywany przez awaryjne tramwaje.
Ulica Wierzbowa. Fotopolska. eu
Są tu niewielkie fragmenty zachowanych torów odstawczych. Tam zostawiano doczepy, które przyłączano w trakcie szczytu komunikacyjnego. Pierwotnie w tych miejscach znajdowały się zajezdnie tramwajów konnych. - Przy Nabycińskiej stała największa z nich. Dwupiętrowe stajnie mieściły aż 200 koni, które na górę wchodziły po specjalnych rampach. Po elektryfikacji, budynek był wykorzystywany m. in. jako magazyny. Wtedy też powstały wspomniane tory odstawcze - opowiada historyk.
Ulica Nauczycielska. Fotopolska.eu
To pozostałości po dawnej gęstej sieci tras na staromiejskich uliczkach. Pierwsza elektryczna trasa z Grabiszyńskiej prowadziła Krupniczą, Szajnochy i Gepperta. Na pl. Solnym się rozdzielała: na północ biegła przez Rynek i Odrzańską, Kotlarską, Nowy Targ do wyspy Piasek, a na południe przez Grodzką, Kiełbaśniczą.
Ulica Kazimierza Wielkiego, tramwaj wyjeżdża z ul. Gepperta. Fotopolska.eu
Ruch na Kotlarskiej zawieszono już w latach 30., kiedy uznano, że jest ich za dużo. Powrócił na krótko w 1944 r. Tor zastępował inne, zbombardowane trasy. - Torowisko biegnie raz jedną stroną ulicy, raz drugą, aby skręt w ul. Odrzańską miał jak największy promień łuku. Inaczej wagony wykolejałyby się - wyjaśnia Sielicki.
Plac Bohaterów Getta jeszcze bez trasy w-z. Fotopolska.eu
Torowisko na Szajnochy zostało zlikwidowane parę lat po wojnie, z uwagi na odcinek przy pl. Bohaterów Getta. - To miejsce pod koniec lat 40. nazywano zakrętem śmierci. Tramwaje dosłownie obwieszone pasażerami, trzymającymi się uchwytów, mijały się bardzo blisko siebie. Dlatego jak najszybciej trzeba było przebudować te tory - mówi Sielicki. W 1951 r. przeniesiono tory na środek dzisiejszej ul. Kazimierza Wielkiego.
Torowisko na ul. Szajnochy. Fotopolska.eu
Nie jest to właściwie torowisko tramwajowe, ale tor kolejowy. Sielicki: - Podczas oblężenia miasta istniała tzw. kolej twierdzy Wrocław, która służyła m.in. do przewozu żywności i amunicji wewnątrz miasta. Częściowo przebiegała torami tramwajowymi, częściowo po nowo zbudowanych szlakach. Pozostałością tych ostatnich jest fragment przy ul. Bernardyńskiej.
Torowisko było dostosowane nawet do przejazdu pociągu pancernego. Niewykluczone, że stąd ruszył słynny złoty pociąg. Pewne jest za to, że po wojnie wykorzystywano niektóre fragmenty kolei twierdzy do wywozu gruzu, a także cegieł do odbudowującej się Warszawy - mówi badacz.
Ruch pocztowy uruchomiono w 1921 r. - Paczki i listy były przepakowywane z pociągu na tramwaj przy ul. Małachowskiego, gdzie przy rampie zbudowano bocznicę tramwajową. Stąd wagony kursowały nocami przez Dąbrowskiego i Krasińskiego, Słowackiego do poczty paczkowej przy ul. Kraińskiego i nieistniejącej przedwojennej Poczty Głównej przy ul. Wita Stwosza - mówi Sielicki.
Bocznica dla tramwajów pocztowych przy ul. Małachowskiego. Fotopolska.eu
Inne trasy
Istnieją również inne niewielkie fragmenty nieużywanych torowisk:
* fragment trasy przy ul. Robotniczej, zbudowanej w 1948 r. i zlikwidowanej w 1964 r.
* odcinek przy ul. Pięknej, na rogu Otmuchowskiej
* odcinek wbudowany w ul. Tarnogajskiej
* odcinek w poprzek Wejherowskiej, jako część danych Warsztatów Głównych (dzisiaj Protram).
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze
Oczywiscie, bo w latach 60 nie budowano jeszcze Kazimierza Wlk.
(...) do tramawaju z domu przed wojną było bliżej (...)
- - - - - - - -
Całe miasto było ograniczone do promienia kilku kilometrów.