Ulica Kołłątaja ma krótką historię - częścią Wrocławia stała się formalnie 1807 roku, po wyburzeniu murów obronnych, nazwę dostała w 1833 roku (Neue Taschenstrasse czyli Nowa Sakwowa - od dawnego Bastionu Sakwowego), ale wielkomiejskiego sznytu nabrała dopiero dwie dekady później, gdy otwarto Dworzec Główny. Stała się najkrótszym połączeniem okolic dworca ze Starym Miastem.
W czasie oblężenia Festung Breslau większość zabudowy została zburzona, ale kilka czynszówek z XIX-wiecznym rodowodem ocalało.
Piotr Herba/Fotopolska
Warto zwrócić uwagę na kamienicę nr 31-33, zbudowana dla barona Huppamanna-Valbelli z Szymonkowa. Miejsce z rozrywkową przeszłością.
Baron najpierw kupił działkę z dwiema niewielkimi budynkami, żeby stworzyć tu miejsce uciech rozmaitych (ale aprobowanych przez konserwatywnych mieszczuchów), letnie établissement. Już w czerwcu 1873 r. odbyło się uroczyste otwarcie 'Simmenauer Garten', a rok później baron zabrał się za budowę kamienicy na sąsiedniej posesji. Ba, pałacu czynszowego, z elegancką klatką schodową i bogato zdobioną fasadą.
'Simmenauer Garten' zamieniło się w 1902 roku w teatr 'Victoria', po 1945 roku w kino, a potem w salę sportową.
Fot. Marta Gołębiowska
Dla historycznej równowagi - ciekawym przykładem powojennej zabudowy ul. Kołłątaja jest budynek galeriowy nr 9-12, zaprojektowany w latach 50. przez Jadwigę Grabowską-Hawrylak, Edmunda Frąckiewicza oraz Marię i Igora Tawryczewskich.
Znalazł się na liście najcenniejszych powojennych budowli, które powinny być chronione jak zabytki. Składa się z 54 dwupoziomowych mieszkań - na dolnym poziomie ulokowano pokój dzienny, kuchnię i toaletę, a na górnym dwie sypialnie i łazienkę.
Charakterystycznym i zaskakującym elementem elewacji od strony ulicy są głębokie loggie, mieszczące mały balkon sypialni. Dwupoziomowe mieszkania w PRL to był unikat!
Za PRL-u plac (wówczas Dzierżyńskiego) wyglądał jak wielka łąka. Jedynie na jej końcu, przy fosie, stał orbisowski hotel Panorama. Kiedy zniknął PRL, pojawili się inwestorzy zainteresowani postawieniem tu czterogwiazdkowego hotelu. Najpierw jednak na plac weszli archeolodzy. To, co wyciągali z ziemi, było ciekawsze niż to, co było na ziemi. Gliniane naczynia, szkielety ze średniowiecznego cmentarza, rury ze starych wodociągów, monety, igły do akupunktury, kolekcja fajek i figurki (także obsceniczne) oraz 131 metalowych guzików.
Do szczególnie interesujących należy guzik z napisem LEGION i cyfrą 1. Identyczne nosiła Legia Akademicka sformowana ze studentów Uniwersytetu Wrocławskiego w okresie wojen napoleońskich.
Krzysztof Rak. Budowa Galerii Dominikańskiej
Wykopaną przez archeologów dziurę oglądaliśmy kilka ładnych lat, bo hotelowi inwestorzy się wycofali. Z czasem zarosła chwastami i dzikimi drzewkami, w samoistnie powstałym stawie zadomowiły się kaczki. A urzędnicy wypatrywali z wrocławskiego ratusza nowego inwestora. W końcu przyszedł i zamiast hotelu wybudował w 2001 roku wielką, trzypiętrową galerię handlową.
Fot. Tomasz Szambelan / Agencja Gazeta
Zajmuje m.in. miejsce dwóch ulic dawanego Zaułka Kacerskiego, usytuowanych nad fosą miejską i rozebranego hotelu Panorama.
Ulica Skłodowskiej-Curie to część dawnej dzielnicy klinik i materialny ślad potęgi wrocławskiej medycyny - szpitale jak pałace, z widokiem na ogród różany i Odrę, sprzęt medyczny światowej klasy, lekarze o reputacji wybitnych uczonych. Oczywiście sto lat temu.
Materiały Fotopolski
Dzielnica wybudowana na przełomie XIX i XX wieku w dawnym ogrodzie sławnego księgarza i wydawcy Josepha Maksa jest unikatem w skali Europy. Podobne zespoły klinik wzniesiono wcześniej w Heidelbergu, Bonn i Halle, ale zostały wyburzone lub znacznie przebudowane. Wrocławska "dzielnica klinik" jako jedyna przetrwała w niezmienionym stanie, przyjeżdżają ją oglądać lekarze, historycy medycyny i architektury z całej Europy.
Materiały Fotopolski
Kliniką Chirurgii (dziś ul. Skłodowskiej-Curie nr 66) rządził prof. Jan Mikulicz-Radecki, jeden z ojców nowoczesnej chirurgii, wielka gwiazda europejskiej medycyny. Mikulicz zwracał wielką uwagę na czystość łóżek, ścian i podłóg (specjalna pielęgniarka zajmowała się zamalowywaniem białym lakierem plam na ścianach). Kazał operować w sterylizowanych rękawiczkach nicianych. W sali operacyjnej nawet widzowie musieli mieć na sobie wyjałowione fartuchy i maski. Narzędzia, gazę itp. podawano za pomocą kleszczy, wszelkie rozmowy były zakazane, porozumiewano się na migi.
Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta
A przecież jeszcze na początku XIX wieku chirurdzy nie myli ani rąk, ani narzędzi, operowali w brudnych i sztywnych od ropy kitlach, a zapach ropy nazywali "poczciwą wonią chirurgiczną". Wszyscy wiedzieli, że przyczyną gorączki są miazmaty, czyli wyziewy gnilnego powietrza, które wydostają się z wnętrza Ziemi i wdzierają w ciała ludzi. Wywołują nie tylko gorączkę ropną, ale także dżumę, cholerę, malarię, czarną ospę...
Plac Bema (przedwojenny Gneisenauplatz) pojawił się na mapach w 1885 roku. Ze starej zabudowy niewiele zostało, bo został strasznie zniszczony w czasie wielkanocnego nalotu na Festung Breslau. Ale w oko wpada kamienica zajmująca narożnik placu i ulicy Sienkiewicza (pod numerem 6), wzniesiona w 1887 roku przez przedsiębiorcę budowlanego Heinricha Kopalego. Sześciokondygnacyjna, z malowniczą narożną wieżyczką i balkonami o koszowych, kutych z metalu balustradach.
Jednak nie XIX-wieczne czynszówki są wizytówką placu Bema, tylko kolejki. To atrakcja, bo 'socjalistyczne podejście do sklepu' (jak w PRL-u kolejki ochrzciła ulica) znikło z miejskiego pejzażu wraz z nastaniem gospodarki wolnorynkowej, ale chleb z piekarni pod '4' ma wielu amatorów, którzy przyjeżdżają nawet z drugiego końca miasta.
Właściciel pakuje chleb w papier i konsekwentnie odmawia używania toreb foliowych, bo te sprawiają, że pieczywo gorzej się przechowuje.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Równie długie kolejki stoją pod sąsiednią lodziarnią 'Polish lody'. Rano po bułki, po południu po lody - cały dzień jest okazja, żeby postać.
Ulica Jedności Narodowej (przedwojenna Matthiastrasse, do 1956 roku ulica Marszałka Stalina, w czasie 'Października' próbowano ją przemianować na Bohaterów Węgierskich lub Przyjaźni Polsko-Węgierskiej to jedna z głównych arterii Przedmieścia Odrzańskiego.
Stosunkowo mało ucierpiała w czasie oblężenia Festung Breslau, tutejszy zespół starych czynszówek to unikat w skali kraju.
Fot.Tomasz Szambelan Agencja Gazeta
Pod numerem 51/53 stoi kamienica zbudowana według projektu Alvina Wedemanna w latach 1914-1915. Wcześniej na tej parceli znajdowały się stajnie i wozownie, rzeźnia (przekształcona w 1903 roku w pralnię) oraz masarnia.
Wedemann, architekt i właściciel firmy budowlanej, miał spore wzięcie, projektował banki (na przykład przy Ofiar Oświęcimskich 41-43), domy handlowe (Gabrieli Zapolskiej, dziś urząd miejski), wille (Racławicka 36-38).
Kamienica przy Jedności Narodowej robi wrażenie monumentalnej, choć jest mocno zniszczona. Warto wejść do bramy - sień ma ściany wyłożone szkliwionymi płytkami, z wizerunkami barana, żmii, jaszczurki, pająka snującego sieć i owocującej jabłoni.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Sienie wejściowe i klatki schodowe w starych kamienic to dziś najczęściej obraz nędzy i rozpaczy. Cuchnące moczem, okryte liszajami farby olejnej w kolorze 'średni orzech', sypiące przechodniom na głowę kawałki stiuków. A przecież kiedyś pełniły nie tylko funkcje komunikacyjne. Zapraszały do wnętrza, zadziwiały bogactwem (wiadomo było przy wejściu, że nie byle kto tu mieszka...), dawały złudzenie pałacowego przepychu.
Ustawy budowlane obowiązujące we Wrocławiu podawały minimalne wymiary sieni.
Na przykład kamienica, która miała front szerszy niż 11,3 m, a mniejszy niż 15,7 m, musiała mieć - zgodnie z ustawą z 1864 roku - sień o minimalnej szerokości niemal dwóch metrów. Liczba elementów dekoracyjnych nie była limitowana.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Posadzki robiono najczęściej z drewna lub płytek ceramicznych, układanych w skomplikowane, dywanowe wzory. Ściany obkładano drewnianymi boazeriami lub ich stiukowymi imitacjami, wyżej szły pilastry dzielące ścianę na płyciny i podtrzymujące belki 'kasetonów' na suficie.
Kiedyś Krupniczą rządzili krupnicy czyli producenci krup, kaszy z oczyszczonych i złuszczonych ziaren zbóż. Jako pierwszy zjawił się w 1461 roku niejaki Scholczen. Nie wiadomo, czy dożył 1504 roku, kiedy jego ulica wystąpiła po raz pierwszy pod nazwą Graupenstrasse (Krupniczej), w każdym razie o krupnikach nikt przez następnych 500 lat nie mógł zapomnieć.
Materiały Fotopolski
W polskim Wrocławiu też krupiarze początkowo nikomu nie wadzili, a nawet się dobrze rymowali. Kawiarnia 'Małgorzatka' z ul. Krupniczej wabiła: kto chce 'rozgrzać swe chce kości, niechaj krupnik, ciepły trunek, tam wypije na frasunek'. Ale w końcu ktoś zapytał: Jak to być może, że miasto dotąd nie uczciło godnie pierwszego przywódcy Polskiej Partii Robotniczej Marcelego Nowotki? I krupiarze musieli się posunąć.
Wieś gminna głosi, że do tej zamiany przyłożył rękę pierwszy prezydent Wrocławia Bolesław Drobner. W tym czasie był już w Krakowie, ale z Wrocławiem utrzymywał kontakt. Na Krupniczą miał alergię, bo w Krakowie przy ulicy o takiej nazwie mieścił się oddział Związku Literatów, z którym Drobner wojował. "Żadnej Krupniczej, jedna zaraza wystarczy" - miał powiedzieć władzom Wrocławia. I Krupnicza znikła na 43 lata, aż do solidarnościowej rewolucji.
KAMILA KUBAT
Dziś na Krupniczej nie ma już wprawdzie krupników, ani krupniku (można go ewentualnie zastąpić winem z ciekawej winoteki pod numerem '7'), ale za to jest jedyny we Wrocławiu tak dobrze zachowany ciąg kamienic z połowy XIX wieku: w mieście: numer 5 - z 1840 roku, przebudowana w 1881 roku (na parterze sklep, na pierwszym piętrze drukarnia), numer 9 - z 1854, numer 7 - z 1855 roku, z bardzo ładną fasadą, zdobioną elementami neogotyckimi, numer 11 - najpóźniejsza, wzniesiona w 1858 roku, w stylu neorenesansu florenckiego.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze