Cała Polska budowała naszą elektrownię. 50 lat Elektrowni Turów

Elektrownia Turów została zbudowana w Kotlinie Żytawskiej, która jest częścią Bramy Łużyckiej, oddzielającej Rudawy od Sudetów. To miejsce od dawien dawna słynęło z olbrzymich pokładów węgla brunatnego.

Według zapisów kronikarskich w latach czterdziestych XVII wieku zaobserwowano pożary płytko zalegających złóż tego minerału. Po stu latach, w 1740 r., rozpoczęto wydobywanie węgla, a w XIX wieku w okolicach Zittau (Żytawy) i Bogatyni istniało już prawie 100 prywatnych kopalni podziemnych i wyrobisk odkrywkowych. Od 1890 roku stopniowo likwidowano drobne zakłady górnicze na rzecz większych zrzeszeń zwanych gwarectwami.

Miejsce z energetyczną przeszłością

W 1904 r. regularną eksploatację metodą odkrywkową rozpoczęła na skalę przemysłową spółka akcyjna Herkules. W 1908 r. powstała brykietownia, a w 1911 r. opalana węglem brunatnym elektrownia w Hirschfelde. Roczne wydobycie węgla przekraczało milion ton. Szacuje się, że ogólne wydobycie węgla w Turoszowie i jego okolicach (w istniejących kopalniach i odkrywkach) przez spółkę Herkules w okresie 180 lat, czyli w czasie życia i pracy sześciu, siedmiu pokoleń, osiągnęło 100 mln ton.

Węgiel wydobywano wówczas na nawóz i do produkcji energii elektrycznej. Po drugiej wojnie światowej przez pierwsze dwa lata kopalnia "w Trzcińcu nad Nysą" była administrowana przez okupacyjne wojska radzieckie. Pracowała tutaj niemiecka załoga z niewielką liczbą polskich pracowników fizycznych.

Budowa pod specjalnym nadzorem

Idea zlokalizowania na Dolnym Śląsku dużej elektrowni cieplnej narodziła się w latach pięćdziesiątych XX wieku. Powodem były analizy, które wskazywały, że w przyszłości Polakom prądu po prostu zabraknie. W połowie 1955 r. powołana przez ówczesne Ministerstwo Energetyki komisja lokalizacyjna wytypowała pod budowę elektrowni teren w pobliżu istniejącej kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w Turoszowie.

Badania polskich geologów ustaliły wielkość zasobów złoża na 1120 mln ton, z czego zasoby nadające się do eksploatacji określono na 900 mln ton. Założenia i projekt wstępny budowy elektrowni o początkowej mocy 1200 MW przygotował warszawski Energoprojekt. W pracach projektowych początkowo rozważano zastosowanie bloków energetycznych o mocy 150 MW, jednak później zdecydowano się na bloki 200-megawatowe z jednym kotłem o wydajności 650 ton na godzinę każdy.

1 stycznia 1958 r. utworzono przedsiębiorstwo inwestycyjne Kopalnia i Elektrownia Turów w budowie, przekształcone rok później w Kombinat Paliwowo-Energetyczny Turów (w budowie), a w 1961 r. w Kombinat Górniczo-Energetyczny Turów w budowie. Ta firma była już do końca odpowiedzialna za powstanie elektrowni.

Budowę objęto specjalnym nadzorem, także rządowym. Powołano specjalną komisję, a minister górnictwa i energetyki powołał swojego specjalnego pełnomocnika do spraw budowy kombinatu. Ostateczny, kompleksowy projekt Elektrowni Turów o mocy 1200 MW został zatwierdzony 2 lutego 1959 r.

Budowa elektrowni miała przebiegać w trzech etapach - jednocześnie budowane miały być tylko dwa bloki, każdy o mocy 200 MW. Bloki o numerach 1-6 powstawały od 1962 do 1965 roku.

W związku z późniejszą decyzją rozbudowy elektrowni do mocy 1400 MW, trzeci podetap objął dodatkowo siódmy blok. Generalnym wykonawcą zostało Dolnośląskie Przedsiębiorstwo Budowy Elektrowni i Przemysłu. Na przełomie lat 50. i 60. budowa elektrowni była największą inwestycją energetyczną tego typu w Europie.

Praca na najwyższych obrotach

Do takiej inwestycji potrzeba było bardzo wiele rąk do pracy. Pierwsza grupa pracowników tej przyszłej wielkiej budowy zjechała do Bogatyni 18 stycznia 1958 r. W szczytowym okresie budowy pracowało tam około 10 tysięcy osób. Jednym z nich był Wacław Kucharski, który na Dolny Śląsk trafił aż z Mazur. Tak opowiada o pierwszej wizycie w Bogatyni: - To była dla mnie wielka przygoda. Przyjechałem, bo zainteresowała mnie taka wielka budowa. Wcześniej bywałem już w Wałbrzychu, gdzie pracowałem w kopalni i polubiłem Dolny Śląsk. A i można było nieźle zarobić. Nająłem się jako brygadzista i od samego początku stawiałem kotły. Zresztą ilu nas wtedy było! Cała Polska zjechała, aby pomóc w budowie tej elektrowni.

Kiedy Kucharski przyjechał na teren budowy, nie było tam jeszcze dosłownie nic.

- Żadnych dziur, żadnych fundamentów - opowiada. - Tylko aneks stał, który służył za biuro budowy. Budowaliśmy elektrownię od zera. Pracowałem w głównym budynku: w kotłowni, w maszynowni. I zostałem aż do 1970 r., więc zaliczyłem także pierwszą rozbudowę.

Praca przy budowie w tamtych czasach nie była łatwa. Brakowało przede wszystkim maszyn, a najczęściej używanym narzędziem była taczka.

- Cały beton użyty do budowy elektrowni przenosiliśmy taczkami - wspomina Kucharski.

- Problemem były też skały w fundamentach, które trzeba było rozbijać. To była ciężka praca. Nieraz w soboty pracowało się po dziesięć godzin, a w niedziele po siedem. Na pewno uprzyjemniali ją ludzie, najwięcej ich było chyba z Warszawy. Ja już po trzech miesiącach zostałem brygadzistą i miałem pod opieką dwudziestu ludzi. To była dobra ekipa.

Problemem dla pracowników były także mieszkania. Na początku dostali tylko małe kwatery. Kucharski zamieszkał w Jędrzychowicach. Mieszkał tam z żoną i czwórką dzieci.

- Potem dostałem od państwa normalne mieszkanie, ale oddałem je synowi, który zaczynał nowe życie - opowiada.

Pierwsza elektrownia o takiej mocy

Oprócz elektrowni w tamtych czasach zaczęła się budowa 30 km odcinka nowoczesnej drogi (w tym dwóch mostów i trzech wiaduktów) ze Zgorzelca do Bogatyni przez Działoszyn. Powstał także tor kolejowy do Bogatyni. Równolegle trwały prace przygotowawcze do budowy odkrywki "Turów II". Wyprowadzeniu energii elektrycznej z Worka Turoszowskiego służyła wybudowana w Mikułowej rozdzielnia, skąd energia turoszowska szła dalej "w kraj".

31 października 1962 roku zakończono wszystkie prace i przekazano blok nr 2 do eksploatacji. Polska stała się wówczas siódmym krajem świata, który posiadał 200-megawatowe bloki opalane węglem brunatnym. Pierwszy etap budowy zakończył się w roku 1965, z chwilą przekazania do eksploatacji bloku nr 7. Podjęto wtedy decyzję o budowie kolejnych trzech bloków, co pozwoliłoby stać się Elektrowni Turów pierwszą w Polsce elektrownią o zainstalowanej mocy 2000 MW.

W roku 1971 Elektrownia Turów osiągnęła moc 2000 MW i do czasu oddania do użytku elektrowni w Kozienicach, a następnie w Bełchatowie, była najpotężniejszym dostawcą energii elektrycznej do krajowej sieci elektroenergetycznej.