10 meczów, które wstrząsnęły Wrocławiem. Nasz ranking

Było to dopiero 19. spotkanie reprezentacji Polski rozegrane w kraju po wojnie, ale pierwsze na Ziemiach Odzyskanych. Osiem poprzednich odbyło się w Warszawie, a jedno w Chorzowie. Ten mecz chciał obejrzeć każdy. Miasto nim żyło. Ludzie jechali na Stadion Olimpijski, wisząc na wagonach tramwajowych jak winogrona. Nie byłem oczywiście świadkiem tych wydarzeń, ale znam atmosferę towarzyszącą meczowi z Rumunią z barwnej opowieści Iścisława Karabona, emerytowanego inżyniera i wrocławskiego pioniera: - Drzwi w wagonach były wtedy ręcznie przesuwane. Za mostem Szczytnickim między torami stał płotek i jak tramwaj tamtędy przejeżdżał, ci, co wisieli, tarli o niego portkami. Niektórym płot rozszarpał gacie i jechali tak z na wpół gołymi tyłkami.

Z prasowych relacji wynika, że na stadionie, który jeszcze pięć lat wcześniej nosił imię Hermana Göringa, a w dniu meczu Karola Świerczewskiego, zasiadł komplet widzów. Ilu ich było? Kołowrotków na bramkach wówczas nie było, a pojemność szacowano wzrokowo. Gazety informowały o 50 tysiącach.

Atmosfera była podniosła, ale Polska nie wygrała, choć fantastyczny mecz rozegrał będący u progu kariery Gerard Cieślik, strzelec wszystkich goli dla Polski.

To był chyba pierwszy mecz, w którym zobaczyłem światowe gwiazdy. Do Wrocławia przyjechali zawodnicy, których zdjęcia wycięte ze sportowych gazet wieszałem na słomiance nad łóżkiem. Bramkarz reprezentacji Anglii Roy Clemence, obrońcy Phil Neal, Emlyn Hughes czy sławny napastnik Walijczyk John Toschak (jeszcze sławniejszy Kevin Keegen nie zagrał) -  to były wtedy nazwiska z najwyższej piłkarskiej półki. Do tego legendarny trener Bob Paisley, który za kilka lat miał z tymi zawodnikami zmonopolizować rozgrywki o Puchar Europy.

Mecz z Liverpoolem to jedno z najmocniejszych przeżyć mojego dzieciństwa. Po pierwsze, bo był o godz. 13 i trzeba było zwiać ze szkoły. Po drugie, bo to była moja pierwsza tak daleka wyprawa tramwajem bez mamy. Po trzecie, bo nie miałem pieniędzy na bilet, a na stadion wszedłem tylko dlatego, że nad naszą grupą 12-latków ulitował się bramkarz ormowiec. Po czwarte, bo było minus 10 stopni i zmarzłem jak jasne licho. Po piąte, bo nigdy naraz nie widziałem tak wielu ludzi (gazety znów pisały o 50 tysiącach). I w końcu, po szóste, bo nigdy nie zapomnę jęku zawodu, jaki wydał ten tłum, gdy Roman Faber strzelił Zygmuntowi Kalinowskiemu samobójczą bramkę. Mecz, choć przegrany,  do dziś żyje w legendzie.

Spotkanie z Borussią było chyba jeszcze bardziej dojmującym przeżyciem. A to z tego powodu, że w pierwszym meczu w Moenchengladbach nasi sensacyjnie zremisowali 1:1. Nadzieje były więc rozbudzone, a awans na wyciągnięcie ręki. Borussia była wtedy u szczytu potęgi i nigdy później nie zbliżyła się do tego poziomu. Dla mnie (wówczas trampkarza Śląska) najistotniejszy był jednak pojedynek 'wielkich małych piłkarzy', czyli mojego idola Janusza Sybisa (162 cm wzrostu) i gwiazdy Borussii, najlepszego piłkarza Europy w 1977 roku, Alana Simonsena (164 cm).

Mróz był nie mniejszy niż na Liverpoolu, ale stadion rozgrzany emocjami, wielkimi nadziejami i lejącą się dookoła wnoszoną za paskami spodni i w parasolach wódką. A potem przebyliśmy wszyscy drogę od euforii do rozpaczy. Gdy Pawłowski strzelił na 1:0, nikt nie wierzył, że Śląsk odpadnie. Stadion szalał. Ale potem mały Duńczyk pokazał klasę, strzelając trzy gole. Jasio Sybis nie dał mu rady. Mecz odchorowałem głęboką traumą i silnym przeziębieniem.

Legendarny mecz kończący rozgrywki sezonu 1982/83 wstrząsnął mną, i to nawet dwukrotnie. Pierwszy raz oczywiście po końcowym gwizdku sędziego, gdy nie mogłem uwierzyć, że Śląsk nie zdobył mistrzostwa Polski. Żeby osiągnąć ten cel, musiał jednak pokonać Wisłę, która nie walczyła już - jak nam się wszystkim wydawało - o nic. Dramat rozpoczął się tuż po przerwie, gdy Piotr Skrobowski strzelił bramkę dla krakowian. Nadzieja wróciła, gdy sędzia podyktował dla Śląska karnego. Ale po chwili 20 tysięcy kibiców (oglądających mecz nawet z drzew) jęknęło, bo bramkarz Adamczyk obronił jedenastkę Pawłowskiego. A gdy mecz się zakończył, na stadionie zapadła grobowa cisza. Porażka przy jednoczesnym remisie w meczu Ruchu Chorzów z Widzewem Łódź oznaczała, że to Widzew jest mistrzem.

Drugi raz szok, i to o wiele większy, przeżyłem wiele lat później, gdy dowiedziałem się, jakie były kulisy tego spotkania. Śląsk kupił zwycięstwo od Wisły za 400 tys. zł, ale nie wiedział, że Widzew dał jej piłkarzom więcej za ogranie wrocławian. A by kontrolować sytuację, łodzianie opóźnili swój mecz w Chorzowie o osiem minut, by w razie czego mieć czas na pokonanie Ruchu (z którym też się ułożyli), gdyby Wisła jednak tylko zremisowała ze Śląskiem.

Krakowianie podczas meczu chcieli zresztą wykiwać także Widzew, bo próbując więcej zarobić, proponowali piłkarzom Śląska zwycięstwo już nie za 400 tys., lecz za cały milion.

Ci nie mieli jednak tyle kasy. I całe szczęście.

Niespełna półtora roku później jedyny chyba raz w historii polscy kibice zamiast polską reprezentację wspierali jej przeciwników - Portugalię. A gdy ci strzelili gola, stadion oszalał ze szczęścia, a nasi kibice wiwatowali, krzycząc: 'Portugalia! Portugalia! Portugalia!'. Piłkarze Antoniego Piechniczka patrzyli na to z niedowierzaniem.

Na tym meczu w eliminacjach do mistrzostw Europy cieniem położyła się polityka. Polska reprezentacja nie grała już o nic, Portugalczycy musieli we Wrocławiu wygrać, by zachować szansę na awans i wyeliminowanie drużyny Związku Radzieckiego. I właśnie na tym drugim szczególnie polskim kibicom zależało. Niedawno zakończył się stan wojenny, Związek Radziecki prowadził wojnę w Afganistanie, a dwa miesiące przed meczem jego myśliwce zestrzeliły nad Kamczatką pasażerski samolot Korei Południowej. Gdy zwycięski dla Portugalczyków mecz się zakończył, fani biało-czerwonych radośnie skandowali: '?Ka-ca-py do do-mu!, Ka-ca-py do do-mu!'. I te marzenia się spełniły, bo kilkanaście dni później Portugalczycy pokonali ZSRR i to oni pojechali na Euro do Francji.

'Nie tylko niebo płakało' - tak zatytułowaliśmy w 'Gazecie' relację z tego meczu. Przesądził on o spadku z ekstraklasy Śląska po 20 sezonach nieprzerwanej gry w ekstraklasie i paśmie odniesionych w tym czasie niebagatelnych sukcesów. Z nieba lał deszcz, na trybunach łkali kibice, a na murawie leżeli wrocławscy piłkarze i wyli jak bobry. Byli wśród nich m.in. tak wybitni gracze jak Adam Matysek, Waldemar Tęsiorowski czy Zbigniew Mandziejewicz. Po meczu omal nie doszło do linczu wojskowych jeszcze wtedy władz Śląska. Przed wtargnięciem do klubowego budynku rozzłoszczony tłum powstrzymał policyjny kordon. Muszę przyznać, że też mi wtedy broda latała, ale gdy wspominam płaczących piłkarzy Śląska, mój redakcyjny kolega Artur Brzozowski śmieje się, że niektórzy udawali rozpacz. I chyba ma rację, a przyznać to muszę, bo później dogłębnie poznałem od kulis obyczaje panujące w naszej piłce i coś mi podpowiada, że Śląsk wtedy nie mógł się utrzymać.

Wcale nie sromotna klęska wrocławian decyduje o tym, że ten mecz znalazł się w zestawieniu, ale dramat, jaki rozegrał się poza stadionem. Gdy gdyńscy piłkarze strzelali II-ligowemu wtedy Śląskowi kolejne gole, nieopodal trwała wielka bitwa stadionowych bandytów. W potężnej ustawce na ul. Grabiszyńskiej wrocławscy i wspierający ich krakowscy pseudokibice tłukli się na pięści i noże z połączonymi siłami bandziorów z Gdyni i Poznania. Jeszcze w trakcie meczu na stadion dotarła wiadomość, że zasztyletowany został młody gdynianin, a rannych jest wielu innych uczestników bójki. Ogrodzeni parkanem kibice Arki ustawili się w krzyż, krzyczeli do wrocławskich szalikowców: 'Śmierć za śmierć'. Aż nagle zamilkli. I do końca meczu trwała ta grobowa cisza.

Było na wrocławskim stadionie wiele zadym, po kilku go zamykano, a czasem mecze rozgrywano bez publiczności. Ale to właśnie tragiczne wydarzenia z Grabiszyńskiej stały się we Wrocławiu symbolem koszmaru, w jaki stadiony piłkarskie zamienili bandyci w szalikach. Niestety i dziś na trybunach ich nie brakuje.

Są wydarzenia, które stają się punktami odniesienia, pamiętanymi przez lata symbolami przeżytych wspólnie emocji. I ten mecz właśnie takim symbolem się stał. Niestety, negatywnym. Porażkę na własnym stadionie 'wielkiego Śląska', jak trochę na wyrost określają wrocławski klub kibice, z zespołem z absolutnego zadupia, którego nazwy niektórzy nawet nie byli w stanie zapamiętać, określono jako 'dzień hańby'.

Cóż, to były czasy, gdy Śląsk rzeczywiście stoczył się na dno. Grał w III lidze, był zadłużony po uszy, a żeby go jakoś ratować, sportową spółkę wydzierżawiono koszykarskiemu przedsiębiorstwu Grzegorza Schetyny, które wtedy stawiano za wzór tego, jak powinno się działać w sporcie.

Dla mnie tamten smutny dzień nie jest jednak powodem do rozpaczy czy też sięgania po górnolotne określenia o hańbie i upadku. Jest przede wszystkim dowodem na to, że w futbolu nic nikomu nie jest dane raz na zawsze, bez względu na to, czy chodzi o wielki klub, czy malutki klubik. Ważne, by dziś, gdy Śląsk jest znów na szczycie, kibice o tym pamiętali.

Temu meczowi towarzyszyło wzmożenie niemal patriotyczne - 43 tysiące ludzi przyszło zobaczyć pierwsze spotkanie na nowym stadionie. Przekonać się, czy było warto wydawać na niego taką fortunę z pieniędzy podatników. I choć trybuny pachniały jeszcze farbą, dookoła trwały prace wykończeniowe, a odbiory techniczne były w powijakach, wrocławianie - znani z tego, że uważają się za absolutnie wyjątkowych - chyba rzeczywiście poczuli się wyjątkowo. Niesamowite było to, że na meczu padł polski ligowy rekord frekwencyjny (nie licząc tych czasów, gdy ludzi na stadionach liczono szacunkowo). Wszyscy mogli się też przekonać, że stadion, przypominający wtedy jeszcze z zewnątrz rolkę papieru toaletowego z wetkniętą do środka świecącą się żarówką, w środku jest nie tylko nowoczesny i funkcjonalny, lecz także piękny.

Symbolem rozpoczynającej się wtedy nowej piłkarskiej ery był też fakt, że pierwszą bramkę na nowym stadionie (dającą zresztą zwycięstwo Śląskowi) strzelił obcokrajowiec - holenderski napastnik Johan Voskamp. Przeszedł do historii jak i wszyscy, którzy byli na trybunach. I nikt chyba wtedy nie przypuszczał, że to dopiero początek wielkiej piłkarskiej hossy w mieście. I że pół roku później Śląsk zostanie mistrzem Polski i wywalczy prawo gry o Ligę Mistrzów.

Ten mecz spinał historyczną klamrą wielkie piłkarskie powojenne wydarzenia. Od momentu kiedy uwieszonym na tramwaju kibicom jadącym na spotkanie z Rumunią parkan rozrywał portki, minęło 61 lat. Dla pierwszego powojennego pokolenia na ziemiach odzyskanych tamten mecz musiał być epokowym wręcz wydarzeniem. Ktoś przecież zdecydował, że reprezentacja zagra w mieście, którego przyszłość w polskich granicach nie była wtedy jeszcze wcale traktowana jako pewnik. Zorganizowanie go we Wrocławiu było więc w tamtej rzeczywistości nie tylko wydarzeniem sportowym, lecz także politycznym.

Mecz z Włochami z polityką nie miał absolutnie nic wspólnego. Był tym, czym powinien być -  wyłącznie wydarzeniem sportowym. 43 tysiące kibiców jechało na stadion na Maślicach (nie trąc portkami po parkanie) tylko po to, by pokibicować naszym. Wyłącznie dlatego, by emocjonująco spędzić dwie godziny w przyjemnym otoczeniu. Tylko po to, by zobaczyć gwiazdy i być świadkami wydarzenia z najwyższej półki. I choć nasi przegrali, z pewnością w takim wydarzeniu uczestniczyli.

A następne przed nami.