Wyprawę rozpoczynamy tuż przy niedokończonej nitce obwodnicy śródmiejskiej w okolicy ul. Krakowskiej. Wrocławskie archiwa wspominają o istniejącej tu "Czerwonej Karczmie" - gospodzie chętnie odwiedzanej przez wrocławian, jak i podróżujących dawnym szlakiem kupieckim w kierunku Opola i Krakowa.
Dziś mijana bezwiednie okolica była dla dawnych wrocławian na tyle ważna, że w jej pobliżu wybudowano rogatkę miejską, postawiono jeden z sześciu kamieni stulecia i - co najistotniejsze - zlokalizowano pętlę tramwaju elektrycznego.
Powołana w 1892 r. spółka Elektrische Straßenbahn Breslau pierwszą trasę z Grabiszyna na Rakowiec otworzyła 14 czerwca 1893 r.
Fotopolska.eu
Pod koniec XIX wieku nadburmistrz Wrocławia Georg Bender wydał zgodę na rozbudowę sieci tramwajów elektrycznych i wkrótce pierwsi pasażerowie mogli odbyć podróż z okolic dzisiejszej ul. Kazimierza Pułaskiego do Wilczego Kąta. Miejscem docelowym była ul. Krakowska, oczywiście przy Czerwonej Karczmie. Do tej pętli właściwie od początku kursowała piątka. W 1940 r. dojeżdżała tu także dwudziestka piątka, pędząca przez Rynek ze Szczepina.
Mieszkańcy przyjeżdżali tu z centrum m.in. po to, by pospacerować po ścieżkach w Parku Wschodnim, odwiedzając po drodze np. Knopfmühle. Nieistniejący dzisiaj Młyn Guzikowy był jednym z czternastu młynów wodnych, jakie we Wrocławiu występowały. Jedynym śladem po dawnym młynie jest dzisiaj mostek prowadzący od strony ul. Krakowskiej.
TOMASZ PIETRZYK
Tereny zielone na południowym wchodzie miasta wrocławianie wykorzystywali już do celów rekreacyjnych od XIX wieku. Oficjalnie status Ostpark uzyskały w 1929 r., kiedy to po trwającej dwa lata realizacji zakończono projekt Paula Dannenberga. Zajmujący obszar 45 ha Park Wschodni jest malowniczo położony pomiędzy korytami Górnej i Dolnej Oławy. Od 1927 r. sąsiadował z Parkiem Sportowym ?Wschód? projektu Richarda Konwiarza, który obejmował boisko piłkarskie otoczone bieżnią, korty tenisowe, łąkę ćwiczebną oraz basen pływacki. Nic nie zachowało się do dzisiaj. Nie odnajdziemy już w parku także wypożyczalni łodzi i restauracji z tarasem.
TOMASZ PIETRZYK
Podążając w kierunku jego centrum, natkniemy się na resztki budowli przypominającej brunatną historię miasta. Pośrodku polany na wyspie stoi do dzisiaj niewielka okrągła budowla, będąca niegdyś miejscem kultu nazistowskich Oddziałów Szturmowych NSDAP. Pomnik chwały SA (SA-Ehrenmal) otoczony został przez dziewiętnaście dębów upamiętniających poległych esamanów pochodzących z Dolnego Śląska.
TOMASZ PIETRZYK
Do dzisiaj zachowało się piętnaście drzew. Budynek w dolnej części po bokach posiadał żelazne swastyki, po stronie zachodniej widniała tablica z napisem "W walce o Trzecią Rzeszę zmarli wrocławscy esamani". Nad tablicą umieszczone zostało godło III Rzeszy. Zaprojektowany w 1935 roku uroczyście odsłonięty został 27 czerwca 1937 r.
Opuszczamy Park Wschodni i wracamy do ulicy Krakowskiej. Na łuku jezdni stają przed nami otworem dwa osiedla tworzące jeden mikrokosmos. Zarówno dla przedwojennych mieszkańców osiedla, jak i dla powojennych pionierów były małymi ojczyznami.
Pierwszy zapis o Księżu Małym (Czanschin Minus) znany jest z 1353 r. O Księżu Wielkim wspomniano już w 1149 r., niemniej badania archeologiczne prowadzone w 1937 r. odkryły ślady późnośredniowiecznego grodziska w okolicy ul. Wadowickiej.
TOMASZ PIETRZYK
Do 1810 r. Tschansch, zarówno Klein, jak i Gross, były własnością kapituły wrocławskiej i klasztoru św. Wincentego.
Podążając ulicą Krakowską, natrafiamy na jeden z największych księskich zakładów. Dawna pralnia i farbiarnia (Farberei Chemische Waschanstalt Gross-Wascherei) Kellinga powstała w 1901 r., kontynuując tradycję zakładów prowadzonych przez Kellinga od 1862 roku. W latach 1925-27 zakład, utrzymany w stylu modernistycznym, rozbudowano wg projektu Richarda Mohra. Obejmował hale przemysłowe, wieżę ciśnień, kotłownię oraz reprezentacyjny budynek administracyjny z pseudoryzalitem nad głównymi drzwiami.
TOMASZ PIETRZYK
Jedną z nielicznych dekoracji były barwne plakiety przedstawiające pracę farbiarzy i praczy. Na terenie zakładu, w narożniku od strony ul. Opolskiej znajduje się okazała willa właściciela. Niestety, nie licząc budynku administracyjnego, zarówno willa, jak i hale fabryczne są obecnie w opłakanym stanie.
Powojenna historia pralni i farbiarni związana była z usługami, jakie zakład świadczył dla wojska. Po 1945 r. dla radzieckiego, następnie polskiego. Od 1976 r. funkcjonowała tu spółdzielnia pracy, po 1986 r. zakład pralniczy Pralena.
TOMASZ PIETRZYK
Mijając dawną farbiarnię, skręcamy w ulicę Rybnicką. Wiejski charakter ulicy w pełni oddaje jej historię. To właśnie przy Rybnikerstrasse 16-18 znajdowało się najstarsze gospodarstwo ogrodnicze rodziny Stache, działające od 1892 do 1945 r. To także tu mieszkała rodzina zamożnych rolników Gotlieba i Mathilde Rossband, których grobowiec jako jedyny z dawnych czasów pozostał na miejscowej nekropolii. Łącznie w latach 1919?33 gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze na Księżu zajmowały 25 ha.
TOMASZ PIETRZYK
Spacerując ulicą Rybnicką, pamiętajmy, że pod numerem siódmym znajdował się gościniec z restauracją Adolfa Taube "Pod Przytulnym Adolfem", nieco dalej pod numerem 35 sklep kolonialny "Agnes Fleicher's Kolonialgeschäft".
Trzymając się Rybnickiej, dojdziemy do ul. Świątnickiej. Wędrówka opłaci się, gdy dojdziemy do numeru pierwszego, gdzie z dala od centrum miasta schowana jest perełka architektury przemysłowej. To stacja pomp miejskich wodociągów ? wybudowana została w 1904 r. Utrzymana jest w stylu późnego historyzmu z przewagą cech neogotyku z elementami secesji. Inwestycja związana była z rosnącym zanieczyszczeniem Odry, które stało się w XIX w. poważnym zagrożeniem. Po przebadaniu wód gruntowych w okolicy Świątnik i Księża w latach 1893-96 pod okiem radcy sanitarnego Carla Flüggego zdecydowano się na zastosowanie nowej techniki oczyszczania wody pitnej.
TOMASZ PIETRZYK
Wybudowano kilkadziesiąt stawów infiltracyjnych i 313 studni, które zasilały dwie studnie zbiorcze. Były też budynki przepompowni, kotłownia, warsztaty, magazyny i dwa mieszkania dla obsługi. Infrastrukturę uzupełniły także budynki odolejacza, wagi wozowej oraz główny dom mieszkalny. Świątnicki kompleks zachował się w stanie oryginalnym. Zwracają uwagę bogate wykończenia oraz typowe dla secesji płynne linie dachów.
Nieco dalej, przy ul. Świątnickiej, bez trudu natkniemy się na dominującą nad okolicą bryłę kościoła parafii Matki Bożej Wspomożenia Wiernych. Zaprojektowana przez Hermanna von Carlowitz świątynia wzniesiona została w 1909 r. Udało się tego dokonać głównie za sprawą ofiarności hrabiny Eleonory Stolberg zu Stolberg, mieszkającej w ksiąskim majątku w okolicy ul. Wodzisławskiej.
TOMASZ PIETRZYK
Wniosek o wybudowanie w Księżu kościoła katolickiego złożono kardynałowi Georgowi Koppowi już 16 maja 1898 r., jednak brak funduszy skutecznie blokował budowę. Ostatecznie dzięki wkładowi hrabiny w ciągu pięciu miesięcy udało się poświęcić nowy kościół.
Utrzymany w stylu neoromańskim doby późnego historyzmu, zwraca uwagę szczególnie swoją wielkością, podkreślając rangę, jaką mu nadano. Współcześnie kościół z Księża kojarzony jest z mszami prowadzonymi przez egzorcystów raz w miesiącu.
TOMASZ PIETRZYK
Eleonora Stolberg zu Stolberg była także fundatorką domu dziecka "Maria Hilf" przy ulicy Księskiej 4-6. Prowadziły go siostry wincentki, stacjonujące na Księżu do I wojny światowej. Po ich wyjeździe opiekę nad domem dziecka przejęły siostry zakonne.
Kierując się w stronę ul. Opolskiej, mijamy po lewej dawną fabrykę słodyczy oraz ślady po zajeździe "Pod Orłem Rzeszy", gdzie po wojnie w ocalałej części funkcjonowała miejscowa knajpa Opolanka.
Przechodząc na drugą stronę ulicy Opolskiej, miłośnicy architektury modernistycznej zostaną tu na dłużej, jeśli nie na zawsze. Jesteśmy w miejscu, gdzie pasjonatom płaskich dachów szybciej bije serce. W wyniku konkursu na rozbudowę Wrocławia, ogłoszonego w 1921 r., już po trzech latach zdecydowano się na budowę nowego osiedla na południu miasta. Jak się później okazało, osiedle na Księżu Małym było jedynym w pełni zrealizowanym tego typu projektem w Breslau.
TOMASZ PIETRZYK
Plan zabudowy opracowali Fritz Behrendt i Heinrich Knipping. Dysponując 12 hektarami, planowano budowę 700 mieszkań o powierzchni kolejno: 46, 57 i 70 m kw. dla 3 tys. osób. Nadrzędną ideą było stworzenie mieszkań spełniających warunki "minimum socjalnego". Szczególną rolę w założeniu odgrywały woda i integracja. W celu zbierania deszczówki cały obszar podzielono betonowymi nieckami. Integrację i socjalizację zapewnić miały części wspólne dla osiedla: łazienki, pralnie i suszarnie umieszczone w centralnym punkcie osiedla. Obecnie niecki zostały zmodernizowane, a wspólne pralnie i suszarnie przestały pełnić swoje pierwotne funkcje.
TOMASZ PIETRZYK
Na uwagę zasługują nieliczne ozdoby nad wejściami do klatek schodowych. Na ceramicznych plakietach zobaczyć można ptaka karmiącego młode, lisa ze swoją zdobyczą, kaczki i słonie w blasku księżyca.
Wracamy w kierunku centrum. Nie zobaczymy dzisiaj na Księżu budynku dawnej poczty i szkoły, a w dawnej fabryce papierosów Paula Winklera przy ul. Opolskiej 33 znajdują się mieszkania. Jeszcze rzut oka na parafialny cmentarz, choćby po to, aby zobaczyć najstraszniejsze wyobrażenie Chrystusa ukrzyżowanego. Nie wiedzieć czemu, powojenny autor rzeźby nadał Chrystusowi o czerwonej twarzy diaboliczny charakter.
TOMASZ PIETRZYK
Mijając pętlę tramwajową, warto zwrócić uwagę na rozkład jazdy. Podobnie jak ponad 120 lat temu wejdziemy tu do piątki.
TOMASZ PIETRZYK
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze