Pilczyce z dawnych lat. Spacer po osiedlu z Wrocławskimi Argonautami [WIDEO]

Naszą wyprawę rozpoczęliśmy przy kościele parafii Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny przy ul. Pilczyckiej. Dokładnie w tym samym miejscu, w którym od 1938 roku wznosiła się skromna kaplica Konrada projektu Langera. Drewniana budowla zdmuchnięta zawieruchą wojenną w maju 1945 doczekała się murowanego następcy.

Już w 1950 roku, po dwóch latach budowy, pojawił się w Pilczycach 'biały kościółek', nazwany tak, by się odróżniać od 'czerwonego', stojącego w parku Zachodnim. Był jedną z pierwszych świątyń wybudowanych w powojennym Wrocławiu.

Fot. Tomasz Pietrzyk / Agencja Gazeta

Stanął za sprawą ówczesnego proboszcza parafii Władysława Nachtmana, który z oficjalną prośbą wystąpił do... samego Bolesława Bieruta. I sekretarz zgodził się na inwestycję w sposób szczególny. Przekazał parafii sporą gotówkę. Wkrótce 8 milionów złotych zasiliło kasę parafialną. I tak dzięki decyzji najważniejszej osoby w partii komunistycznej udało się na Pilczycach przywrócić życie duchowe w trudnych czasach brutalnego ludowego materializmu.

Kolejnym punktem naszej wyprawy był Dolnośląski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 12 przy ul. Dworskiej. W centralnym punkcie kompleksu ponad koronami drzew wznosi się dawny pałac Remusa von Woyrsch. Dom rodzinny i miejsce urodzenia feldmarszałka. Historyzujący, z licznymi wpływami secesji pałac jest następcą pilczyckiego zamku. Tradycja okazałych budowli w tym miejscu sięga średniowiecza i rycerskiej warowni, która strzegła dostępu do dawnej wsi Pylsech.

Ze względu na bliskość Odry i Ślęży ten skrawek ziemi popularny był od zawsze. Pierwsi osadnicy żyli tu już w neolicie, a badania archeologiczne wykazały, że zamieszkiwali tu także Wandalowie, którzy kontaktowali się choćby z ludnością kultury przeworskiej zamieszkującą np. Osobowice.

TOMASZ PIETRZYK

Obecny pałac zaprojektował w 1901 roku Karl Grosser. Najciekawszą historią związaną z tym zakątkiem Wrocławia jest wizyta króla Prus Fryderyka II Wielkiego. Tego samego, którego pomnik stał w rynku i który w dzisiejszym Muzeum Miejskim ustanowił swój wrocławski pałac. Otóż Fryderyk II przybył do Pilczyc na zaproszenie rodziny wrocławskich patrycjuszy Reimer und Remberg. Spędził w pilczyckim pałacu sylwestra 1740 roku.

Wizyta króla nie była przypadkowa. Podczas I wojny śląskiej właśnie tutaj przygotowywał się do zdobycia Wrocławia, pozostającego dotąd pod panowaniem austriackich Habsburgów. Triumfalny wjazd Hohenzollerna do Wrocławia odbył się 3 stycznia 1741 roku. Wszystko wskazuje na to, że Fryderyk II na Pilczycach po hucznej zabawie sylwestrowej spędził jeszcze trzy dni.

Równo sto lat po tych wydarzeniach, w 1841 r. posadzono tu lipę 'król', upamiętniającą niecodzienną wizytę oraz przyjęcie austriackiej kapitulacji Breslau przez Fryderyka II.

Obecnie w dawnym pałacu mieści się internat dla dzieci niesłyszących, którego dyrektorem jest pani Alina Brzezińska. Uczniowie od lat znajdują się tu pod czułą i kompetentną opieką wspaniałych wychowawców, dzięki czemu mogą się uczyć i prawidłowo rozwijać.

Ośrodek również jest jednym z najlepszych centrów nauki języka migowego w kraju.

Skok na drugą stronę dawnej Pisnitzstrasse i po chwili mogliśmy porównać archiwalne zdjęcia Villi Schwarz ze stanem obecnym. W latach 80. dzieci z pobliskiego Kozanowa miały tu swoje przedszkole. Aktualnie willa pełni funkcję przychodni, przypominając tym samym sanatorium dr. Voita, które mieściło się tu w latach trzydziestych XX wieku.

TOMASZ PIETRZYK

Nieopodal przychodni, tuż obok starego mostu nad Ślężą, znajduje się niewielki pomnik upamiętniający bohaterów pierwszowojennych. Sama ślężańska przeprawa również zwraca uwagę zupełnie innym ułożeniem w stosunku do mostu drogowego znajdującego się obecnie.

Pocztówki zapraszające do Pilsnitz ukazują żeliwny, bogato ażurowany most na kamiennych cokołach. Bez trudu można je wypatrzyć także dzisiaj.

Materiały ze strony Fotopolska.eu

Odkrycie tajemnicy starego mostu jest również świetną wskazówką dla zrozumienia historii osiedla. Przed 1928 rokiem jego sercem było niewielkie skrzyżowanie ulic Pilczyckiej i Dworskiej. W miejscu dawnych gościńców Gelkego i Hellmannsa znajduje się obecnie węzeł tramwajowy. Ostatnie zabudowania pilczyckich gościńców przegrały z potrzebą usprawnienia komunikacji miejskiej wokół stadionu.

Po krótkiej przerwie nabraliśmy pełnego pędu, przecinając ulicę Mączną. Jej nazwa jest pamiątką po dawnym młynie wodnym, w miejscu którego dzisiaj jest jedyna we Wrocławiu prywatna elektrownia.

Młyn z Pilczycami związany był od zawsze. Był kartą przetargową podczas sprzedaży wsi przez biskupa wrocławskiego Tomasza II Zarembę w roku 1291. Odtąd Pilczyce ulokowane zostały na prawie niemieckim. Siedem lat po sprzedaży częściowo wróciły pod opiekę duchownych. Tym razem wrocławskich joannitów.

Po przedarciu się przez zapraszający leśną dzikością park pilczycki dotarliśmy do jednej z trzech dawnych glinianek. Kiedyś i one znaczyły bardzo wiele. W miejscowej cegielni produkowano 100 tysięcy cegieł rocznie. Ukryci pod drzewami, patrząc na osiedle, rozpoczynaliśmy właśnie zupełnie inną podróż.

Modernizm lat 20., tak charakterystyczny dla Wrocławia, właśnie na zachodzie Breslau miał objawić się w formie dotąd nieznanej. Założenie budowy nowego osiedla przewidywało postawienie na powierzchni 32 ha 1600 mieszkań dla 6400 ludzi.

Osiedle, od początku projektowane z myślą o robotnikach, miało być tanie, ale w żadnym wypadku nie byle jakie. Wręcz przeciwnie, za sprawą dwóch przyjaciół, którzy przy okazji stali się szwagrami, modernistyczne Pilczyce miały być wspaniałe, zyskując indywidualny charakter.

TOMASZ PIETRZYK

Tych dwóch dwudziestoparolatków to Albert Kempter i Paul Heim. Przyjechali do Breslau w 1910 roku.

Z marszu rozpoczęli współpracę z Maksem Bergiem, jednym z najbardziej rozpoznawalnych architektów Breslau. Twórca Hali Stulecia pełnił funkcję architekta miejskiego w latach 1909-25. Wkrótce o miłośnikach modernizmu Kempterze i Heimie zrobiło się w mieście głośno. Za sprawą takich projektów jak osiedla na Księżu, Grabiszynie, Biskupinie i Sępolnie stali się bardzo popularni. Zaowocowało to zaproszeniem do współtworzenia WuWy - wzorcowego osiedla mieszkaniowego powstałego z okazji wystawy 'Wypoczynek i miejsce pracy' w 1929 r. Zrealizowali wówczas dom nr 1 i przedszkole.

Realizacja Pilczyc miała być dla obu największym wyzwaniem. Niestety kryzys lat 30. pozwolił zrealizować jedynie kilka ulic, m.in. Górniczą. Dawna Rihtchofenstrasse była dobrze przemyślana, stały tu piekarnia i sklep z artykułami kolonialnymi. Wina, cygara i inne egzotyczne artykuły sprzedawano w miejscu stojącym do dzisiaj.

Zamurowane owalne zakończenie ciągu kamienic przywodzi na myśl dawną historię Pilznitz. Nie ma przy Górniczej śladu po 'Pilczance', kultowym miejscu spotkań dorosłych miłośników zimnego piwa, nie zachowała się również piekarnia.

Nazwy ulic osiedla przypominały bohaterów niemieckiego lotnictwa. Koszykarska upamiętniała Rudolfa Bertholda, Murarska - Oswalda Boelckego. Jednym z wyjątków była obecna Rękodzielnicza, upamiętniająca córkę szwedzkiego dyplomaty - Elsę Brändström. Nazywana Aniołem Syberii zasłynęła z opieki, jaką roztaczała nad niemieckimi jeńcami zesłanymi na Syberię w czasie I wojny światowej.

Po 1933 r. zgodnie z narodowosocjalistycznymi ustaleniami płaskie modernistyczne dachy miał być zastąpione przez styl ojczyźniany. Nawiązanie do zabudowy wiejskiej narzucało stawianie dachów ostrych. I tak Pilczyce stały się świetnym przykładem ingerencji polityki w architekturę. Czy inna, bardzo aktualna historia wrocławska nie nasuwa podobnych skojarzeń? Oczywiście teraz chodzi o teatr, a nie o architekturę, jednak intencje, chęci i zagrożenia są bardzo podobne.