Duże budowle, które zniknęły z krajobrazu polskich miast [STARE ZDJĘCIA]

Most Podgorski

fotopolska.eu

Most Podgórski w Krakowie (oficjalnie: most cesarza Franciszka Józefa I)-nieistniejący most w Krakowie nad rzeką Wisłą, który funkcjonował w latach 1850-1925 w pobliżu zniszczonego przez powódź w 1813 r. mostu Karola. Łączył krakowski Kazimierz z miastem Podgórze (obecnie będącym dzielnicą Krakowa) u wylotu dzisiejszych ulic Mostowej i K. Brodzińskiego. Przed wybuchem I wojny światowej most był w złym stanie technicznym, a zbyt gęsto rozmieszczone filary utrudniały żeglugę po Wiśle-noszono się zatem z zamiarem jego rozbiórki. Został on ostatecznie rozebrany w 1925 i do czasu wybudowania mostu Józefa Piłsudskiego zastąpiony kładką drewnianą, za przejście po której pobierano opłaty.

Ratusz

Akwarela Jana Stróżyckiego z 1849 r.

Ratusz w Krakowie (istniejący w latach ok. 1300-1820) budowla wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku, dziś nieistniejąca, jedna z najstarszych w Polsce siedzib władz miejskich w średniowieczu i czasach nowożytnych.
Budynek był położony w południowo-zachodniej części Rynku, prostopadle do Sukiennic. W 1820 roku ratusz został zburzony mimo pierwotnych zamiarów wyburzenia jedynie spichlerza. Niektóre elementy zabytkowe zostały zdeponowane w innych krakowskich budynkach.

Odwach ratuszowy

Stanisław Tondos - wikimedia commons

Odwach Ratuszowy (1782-1946) nieistniejący już odwach zlokalizowany niegdyś na Rynku Głównym w Krakowie przy wieży ratuszowej.
Ta parterowa garnizonowa wartownia została wzniesiona w 1782 w stylu klasycystycznym. Był to odwach dla polskiego garnizonu, wybudowany z polecenia gen. Józefa Wodzickiego. Posiadał niewielkie podwórko z arkadowymi wnękami na fasady. Wartownia miała otwarty na zewnątrz przedsionek, gdzie dyżurowali pełniący wartę żołnierze. Wewnątrz strażnicy znajdowało się kilka izb przeznaczonych dla wartowników oraz areszt, w którym przetrzymywano tymczasowo aresztowanych lub zatrzymanych na ulicy podejrzanych osobników. Odwach zlokalizowano po stronie południowej wieży ratuszowej, czyli od strony ul. Wiślnej oraz ul. Brackiej. Po II wojnie światowej, w 1946 zburzono neogotycki odwach utożsamiany z wrogim panowaniem austriackim oraz niemieckim.

Bar Smok

S. Arczyński / fotopolska.eu

W "Encyklopedii Krakowa" trudno znaleźć o nim choćby wzmiankę. Owszem, jest o Smoku Wawelskim, Smoczej Jamie, a nawet Krakowskim Klubie Cyklistów "Smok" . O barze Smok ani słowa. Niebywałe, bo przecież przez lata uchodził - obok "Adasia", kościoła Mariackiego i Wawelu - za najbardziej rozpoznawalny punkt w Krakowie.
Dla niektórych bar o nieciekawej barakowej architekturze stał się miejscem kultowym. - Może nie przesiadywała tam bohema artystyczna. Ale zjeść w tamtych czasach coś na ostro, ze świeżą kiełbasą, to było coś - mówi krakowski artysta malarz Andrzej Łukaszewski, który do Smoka wpadał na gołąbki.
W latach 80. bar coraz częściej kojarzył się z kiepskim jedzeniem i nieciekawym towarzystwem. Przez ostatnich 20 lat nie świecił już nawet neonowy smok. Smok, tak jak system, którego był symbolem, przegrał z kapitalizmem. W tym miejscu stoi dziś Galeria Krakowska.
Więcej o barze przeczytacie na stronach lokalnych.

Nowa Synagoga

fotopolska.eu

Nowa Synagoga w Opolu (niem. Neue Synagoge)  największa synagoga opolskiej gminy żydowskiej, znajdująca się przy dawnej Hafenstrasse (obecnie ul. Piastowska). Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków miasta i dumą opolskich Żydów. 9 listopada 1938 roku w synagodze odprawiono ostatnie nabożeństwo. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, hitlerowcy zmusili ówczesnego rabina synagogi, Hansa Hirshberga, do własnoręcznego podpalenia synagogi (tuż po tym policja aresztowała rabina za podpalenie synagogi). W synagodze spłonęła także biblioteka i archiwum gminy żydowskiej. Kilka dni później przystąpiono do rozbiórki ruin synagogi. W kwietniu 1939 roku po synagodze pozostał tylko pusty plac. Na tym miejscu zlokalizowano schron.

Zamek Piastowski w Opolu

Zamek Piastowski w Opolu

Zamek na Ostrówku w Opolu, którego budowę rozpoczął w 1217 r. książę Kazimierz I opolski na miejscu wcześniejszego grodu Opolan, rozebrany w latach 1928-1931.
W latach 1928-1931 na mocy decyzji ówczesnego prezydenta rejencji opolskiej i nadprezydenta prowincji górnośląskiej, dra Alfonsa Proskego, rozebrano zamek w związku z fatalnym stanem technicznym. Dzięki ostrym sprzeciwom mniejszości polskiej w Opolu oraz Związku Polaków w Niemczech udało się powstrzymać jedynie rozbiórkę wieży zamkowej tzw. Wieży Piastowskiej, obecnie symbolu Opola.
W miejscu zamku postawiono biurowiec, nową siedzibę rejencji, zbudowany wedle projektu architekta Friedricha Lehmanna, oddany do użytku w 1934 roku. Przed budową rozpisano konkurs, a wedle założeń każdy z projektów miał uwzględniać pozostawienie wieży. Obiekt ten stanowi jeden z najwspanialszych przykładów architektury modernistycznej w regionie. Biurowiec jest własnością Urzędu Wojewódzkiego, a w jego gmachu swoją siedzibę ma także Urząd Marszałkowski.

Opolskie Browary

Browar na placu Kopernika

W szczytowym okresie w mieście działało nawet sześć browarów, w tym dwa duże. Po II wojnie światowej nic się po nich nie ostało. Browarnicze tradycje Opola sięgają około tysiąca lat wstecz. Już w X wieku w osadzie na Ostrówku warzono bowiem piwo. Nie odbywało się to oczywiście na wielką skalę - dopiero po kilku wiekach co bogatsi mieszkańcy grodu stworzyli organizację warzelniczą.
W drugiej połowie XIX wieku w Opolu powstały dwa znacznie potężniejsze browary. Jeden - browar Zamkowy - wybudowany został na Pasiece i należał do prominentnej rodziny Friedlaenderów. Drugi browar wzniesiono na wzgórzu, gdzie znajduje się teraz pl. Kopernika, a jego właścicielem był Pringsheim, potentat przemysłu cementowego. Geneza powstania browarów była prosta - w owym czasie następował gwałtowny rozwój miast, a wraz ze wzrostem ludności zwiększało się też zapotrzebowanie na piwo.

- W 1911 roku nastąpiła fuzja browarów Friedlaendera i Pringsheima w spółkę pod nazwą Opolskie Browary Akcyjne. Spółka ta pochłonęła także inne pomniejsze, lokalne browary. Zaś w 1928 roku browary przejęła spółka Schultheiss-Patzenhofer i taki stan trwał do końca wojny - mówi Andrzej Hamada, opolski historyk.
Cały tekst na temat browarów na stronach lokalnych

Rejencja Opolska

fotopolska.eu

Opole zostało podniesione do rangi stolicy rejencji w 1816 roku. Podział na rejencje odpowiadał w przybliżeniu podziałowi administracyjnemu na dzisiejsze województwa. W 1816 roku powierzchnia rejencji liczyła ponad 13 tys. kilometrów kwadratowych, podczas gdy dzisiejsze województwo ma 8,5 tys. kilometrów kwadratowych.

Nie istniejący już gmach rejencji stał na dzisiejszym placu Wolności, w miejscu w którym dziś znajduje się część spacerowo- rekreacyjna, w rejonie fontanny z kolorowej terakoty.

W gmachu rejencji rezydował jej prezydent oraz mieściły się poszczególne biura wydziałów. Od lutego1920 do lipca 1922 roku swą siedzibę w nim miała aliancka Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa (składająca się z przedstawicieli Polski, Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i Watykanu) z generałem Henri Le Rondem na czele. Miała ona, na podobieństwo dzisiejszej ONZ, do czasu rozstrzygnięcia podziału spornych ziem, strzec porządku i łagodzić nastroje polskich i niemieckich Ślązaków.

Wraz z upływem czasu i rozwojem niemieckiej biurokracji, budynek stawał się coraz bardziej ciasny. Dlatego w 1860 roku na biura rejencji przeznaczono wyremontowany Zamek Piastowski, który jednak po kilkudziesięciu latach wyburzono (w 1928 r.), aby na jego miejscu wznieść supernowoczesny, jak na owe czasy, biurowiec. Rejencję, częściowo spaloną podczas walk o Opole, po wojnie zburzono całkowicie.

Poczta Główna

http://dolny-slask.org.pl/962010,foto.html?idEntity=508839

Przedwojenny Wrocław był bogaty w wielkie budynki pocztowe. Część z nich istnieje do tej pory (np. dawny Urząd Czeków Pocztowych przy ul. Krasińskiego czy dyrekcja okręgu poczty przy ul. Powstańców Śląskich). Do naszych czasów nie dotrwała zaś dawna Poczta Główna przy rogu Wita Stwosza i Błogosławionego Czesława. Wielki gmach wybudowano między latami 1884 a 1888 zgodnie z projektem Waltera Kyllmanna, Adolpha Heydena i Carla Dofleina. Budynek został mocno zniszczony w 1945 r. i zaraz potem wyburzony.

Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych

http://dolny-slask.org.pl/613896,foto.html?idEntity=508867

Budynek muzealny powstał  w latach 1875-1880 według projektu Ottona von Ratheya, w stylu klasycystycznym. Sama instytucja istniała już wcześniej, od początku XIX w. zbiory były wystawiane m.in. w gmachu Augustianów na Piasku. W 1945 r. Muzeum Śląskie urządzono nie w dawnym budynku, a w dawnym gmachu urzędu rejencji przy pl. Powstańców Warszawy. Najcenniejsze zbiory zostały jednak wywiezione do Muzeum Narodowego w Warszawie. Mimo możliwości odbudowy, w 1964 r. gmach wyburzono, gdyż w budżecie państwa nie przewidziano środków na inwestycje we wrocławską kulturę. Większe pieniądze przeznaczano na edukację, dlatego na miejscu wyburzonego budynku powstałą szkoła-tysiąclatka.

Pałac Hatzfeldów

http://dolny-slask.org.pl/5513811,foto.html?idEntity=508847

Pierwotnie na ul. Wita Stwosza (dawniej św. Wojciecha) znajdowały się od 1308 rezydencje brzeskich i oleśnickich Piastów śląskich.

Przebudowano je na początku XVIII w. na pałac w stylu barokowym. Ten pałac w latach rozbudował do ostatecznej formy 765-1773 Carl Gotthard Langhans, później autor berlińskiej Bramy Brandenburskiej. Pałac został potem uznany za prekursorskie dzieło wczesnego klasycyzmu i neorenesansu. Od początku XIX wieku to tam znajdowała się siedziba śląskich władz prowincjonalnych i rejencyjnych.

W trakcie oblężenia Wrocławia w 1945 r. gmach został mocno zniszczony. W latach 50. XX wieku Edmund Małachowicz stworzył plany odbudowy, które jednak zostały zarzucone. Kilka lat temu prezydent Rafał Dutkiewicz również zastanawiał się nad odbudową na potrzeby urzędu miejskiego. W latach 60. pozostałości pałacu zaadaptowano na galerię sztuki (dziś BWA Awangarda), również projektu Małachowicza.

Więcej o wrocławskich budynkach, których już nie ma przeczytacie w tym artykule

Wieża Górnośląska

fotopolska.eu

Wieża Górnośląska w Poznaniu (niem. Turm der Oberschlesischen Eisenindustrie, Oberschlesischer Turm, Oberschlesien-Turm) wieża wodna z halą targową w Poznaniu, zbudowana w 1911 roku przez niemieckiego architekta Hansa Poelziga, przy okazji organizacji przez władze niemieckie wystawy przemysłu, rzemiosła i rolnictwa. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę planowano wieżę wyburzyć, ale ze względu na koszty operacji oraz obecność cysterny z planów tych zrezygnowano. W 1921 była jednym z budynków goszczących pierwszy Targ Poznański. W okresie okupacji na terenie targów Niemcy stworzyli filię fabryki samolotów Focke-Wulf, która 9 kwietnia 1944 roku została częściowo zniszczona przez Amerykanów w czasie bombardowania, a w 1945 roku ponownie została uszkodzona w czasie walk o miasto. Po wojnie nie zdecydowano się na jej odbudowę i w 1947 roku dokonano częściowej rozbiórki ruiny. W 1955 roku dokonano przebudowy pozostałości wieży według projektu prof. Bolesława Szmidta i zbudowano w tym miejscu "Iglicę"(istniejący do dziś pawilon 11.)

Kościół św. Piotra

fotopolska.eu

Kościół św. Piotra w Poznaniu- kościół ewangelicko-reformowany w Poznaniu, neoromański, wzniesiony w latach 1838-1841 według projektu Karla Friedricha Schinkla, zniszczony w 1945, niezachowany.Świątynia znajdowała się na trójkątnej parceli na stoku wzniesienia u zbiegu dzisiejszych ul. Półwiejskiej i Krysiewicza, zwrócona fasadą do pl. Wiosny Ludów. Była dwuwieżową budowlą neoromańską z żółtej cegły, wzniesioną na rzucie prostokąta, w który wciągnięto apsydę ołtarzową. Kryte stropem wnętrze wypełniały 2 kondygnacje empor. Po 1890 r. pozostawiono tylko jedną kondygnację, wtedy też wnętrze otrzymało wyrazistą polichromię o motywach geometrycznych. Szczegóły wyposażenia nie są znane. Surowa szata architektoniczna kościoła budziła sprzeczne uczucia: była chwalona przez część niemieckiej opinii publicznej, która w smukłych wieżach dopatrywała się nawet podobieństwa do słynnej katedry Notre-Dame w Paryżu.

Fort Winiary (Cytadela)

fotopolska.eu

Fort Winiary (nazywany potocznie Cytadelą) centralny fort w strukturze poligonalnych umocnień Twierdzy Poznań (niem. Festung Posen) położony na Wzgórzu Winiarskim w Poznaniu. Był największym fortem artyleryjskim w Europie.Cytadela stanowiła ostatni punkt oporu Niemców i została zdobyta 23 lutego 1945 roku, w 27. rocznicę utworzenia Armii Czerwonej. Fortyfikacje zostały częściowo zburzone w trakcie zdobywania miasta. Najbardziej ucierpiała redita koszarowa, pozostałe elementy fortu doznały tylko lekkich uszkodzeń.

Na stokach Cytadeli miała miejsce ostatnia w historii Polski publiczna egzekucja. W dniu 21 lipca 1946 roku powieszono tutaj z wyroku Najwyższego Trybunału Narodowego, niemieckiego zbrodniarza, gauleitera Kraju Warty (niem.Reichsgau Wartheland; Warthegau) Artura Greisera.

W kolejnych latach fort systematycznie rozbierano. W latach 1963-1970 Cytadela została oczyszczona z ruin budowli obronnych i przekształcona w Park-Pomnik Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (obecnie Park Cytadela). Budowa parku doprowadziła do niemalże całkowitej rozbiórki fortu, a pozyskaną cegłę użyto do odbudowy zrujnowanej Warszawy i Poznania

Hala Sterowców

fotopolska.eu

Nieistniejąca obecnie hala sterowców zlokalizowana dawniej na terenie obecnych Winograd (wtedy Winiar) w osi Alei Solidarności, na południe od Osiedla Zwycięstwa.

Halę zbudowano w 1913 (firma Arthur Mueller) z przeznaczeniem dla mierzącego 140 metrów długości sterowca Zeppelin Z4, stąd polska potoczna nazwa Cepelinhala. Obiekt miał długość 170 metrów, wysokość 28 metrów i szerokość 36 metrów. Stacjonowały tu także: niemiecki LZ16 (ZIV) oraz (krótko) polski sterowiec Lech.

Hala została zdobyta 6 stycznia 1919 przez powstańców wielkopolskich, a zdeponowany tu sprzęt istotnie przysłużył się do powstania polskiego lotnictwa wojskowego. Lądowisko przy hali, czyli Łąka Zeppelinów (Zeppelinwiese) było areną silnych starć pancernych w końcu II wojny światowej. Jedyny niemiecki czołg Tygrys walczący w Poznaniu zniszczył tutaj kilkanaście jednostek bojowych Armii Czerwonej. Po wojnie drewniane elementy zbombardowanej przez Rosjan hali rozebrała okoliczna ludność.

Wojskowa Komendatura Miasta

fotopolska.eu

Gmach wybudowano dla Dowództwa V Korpusu Armijnego (jednego z siedmiu w Prusach), mającego siedzibę w Poznaniu. Mający pałacowy charakter budynek powstał w 1889 roku. Usytuowano go na Placu Działowym, przy dzisiejszej ul. Solnej 4, w osi dawnej alei Wilhelmowskiej (dzisiaj al. Marcinkowskiego).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości mieściła się tu siedziba gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, dowódcy powstania wielkopolskiego i Armii Wielkopolskiej. W latach 1921- 1939 w budynku działało Dowództwo Okręgu Korpusu VII Armii Polskiej. W czasie okupacji budynek mieścił siedzibę wojskowej komendantury miasta. Po zakończeniu działań wojennych (1945 roku) zniszczony, podczas walk, budynek rozebrano. Ocalała mała część kompleksu- oficyna, która mieści działającą obecnie patronatem Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, Galerię AT.

Teatr Miejski

fotopolska.eu

Teatr działający od 1849 roku do II wojny światowej w Szczecinie przy Königsplatz 13 (obecnie plac Żołnierza Polskiego).
Reprezentacyjny budynek Teatru Miejskiego wzniesiono w 1848 roku według projektu Carla Ferdinanda Langhansa. Budynek mieścił się przy Königsplatz 13 (obecnie Plac Żołnierza Polskiego, stoi tam obecnie maszt ze statku s/s "Kapitan K. Maciejewicz"). W 1904 budynek rozbudowano, powstało wtedy monumentalne wejście z charakterystycznymi wieżyczkami.
W czasie nalotów dywanowych na Szczecin uszkodzone zostały górne partie budynku. Nadawał się on jednak do odbudowy. Za kadencji prezydenta Szczecina Piotra Zaremby podjęto decyzje o jego wyburzeniu. Teatr został zburzony jednak dopiero w 1954 roku

Budynek Giełdy

fotopolska.eu

Nieistniejący budynek giełdy w Szczecinie powstały w latach 1833-1836. Mieścił się przy Frauenstrasse 30 (obecnie ul. Panieńska).
Budynek nawiązywał do architektury silnie związanego ze Szczecinem architekta Karla Friedricha Schinkla. Powstał na miejscu dawnego Domu Żeglarza i pobliskich budynków na narożniku ulic Panieńskiej i Szewskiej  w sąsiedztwie odwachu.
W 1938, po dokonanej przebudowie wnętrza budynku, zmieniono jego nazwę na Haus der Wirtschaft (dosł. dom gospodarki). Uległ częściowemu zniszczeniu w nocnym nalocie na Szczecin 16/17 sierpnia 1944. W nalotach uległa zniszczeniu większość budynków Podzamcza, budynek giełdy był jednym z najlepiej zachowanych. Po wojnie ulokowano w nim Urząd Zatrudnienia. Wyburzono go jednak w 1951.

Fontanna Amfitryty

fotopolska.eu

Neobarokowy pomnik (w kształcie fontanny) bogini Amfitryty dłuta berlińskiego rzeźbiarza Reinholda Felderhoffa. W latach 1902-1932 stał przed Bramą Portową w Szczecinie u zbiegu trzech ulic: średniowiecznego traktu przecinającego Stare Miasto (dzisiaj ul. Wyszyńskiego), pruskiego Zielonego Placu Parad (dzisiejsza al. Niepodległości) i dawnej ulicy Lipowej (obecnie al. 3 Maja), która była osią Nowego Miasta, pierwszej dziewiętnastowiecznej dzielnicy Szczecina. W tym czasie był to ruchliwy i reprezentacyjny punkt miasta.
W 1929 w związku z przebudową ulicy w tej części miasta okazało się, że pomnik przeszkadza w sprawnej komunikacji w związku z czym 12 października 1932 pomnik i fontannę zdemontowano i przekazano Muzeum Miejskiemu. Oficjalnym powodem rozebrania pomnika były protesty szczecińskich dewotek, których zdaniem nagość bogini powodowała publiczne zgorszenie.

Hala Centralna w Szczecinie

fotopolska.eu

Mieściła się przy Bismarckstrasse 15(obecnie Obrońców Stalingradu 14-16). Budynek zbudowany został w 1889 roku. Miał kształt rotundy, przykryty był wielką kopułą. Centralna arena mieściła na widowni 2000 osób. Ponadto w budynku znajdowały się restauracje, kawiarnie, sale bilardowe, mniejsze sale zgromadzeń oraz stajnie dla zwierząt na parterze. Największa arena mogła być dostosowana do różnych funkcji- cyrku, parkietu tanecznego lub areny walk zapaśniczych.
Budynek został zniszczony podczas nalotów dywanowych na Szczecin, prawdopodobnie w nocy z 20 na 21 kwietnia 1943 roku. Rozebrano go w latach 50. Na jego miejscu powstała Szkoła Podstawowa nr 54 im. Janusza Korczaka.

Dom Zdrojowy

fotopolska.eu

W 1899 roku ruszyła budowa Domu Zdrojowego. Miał to być najbardziej reprezentatywny hotel miasta. Konversationhaus, bo taką z początku nosił nazwę późniejszy Dom Zdrojowy, szybko stał się wizytówką miasta. Przestronne i szykownie umeblowane pokoje hotelu ,mieszczącego się na dzisiejszej ulicy Uzdrowiskowej. Hotel ''Kurhaus'' prężnie rozwijał swą działalność przyciągając do siebie coraz większe rzesze turystów. Nie przeszkodziły w tym nawet dwie Wojny Światowe, albowiem powiększony świnoujski garnizon również stał się źródłem zysków- i to wcale nie małych! Hotel obsługiwał tutaj żołnierzy pruskich, weimarskich, a na końcu nawet - hitlerowskich. W 1943 roku wybuch pożar. Zaczęło się od strychu, a następnie dach hotelu stanął w płomieniach trawiąc przy tym znaczną część hotelu. Dodatkowych strat przyniosła niestety akcja gaśnicza, która zakończyła się dopiero nad ranem. W 1958 roku ruiny dawnego ''Kurhausu'' przekazane dostały władzom polskim, które planowały nawet ponowne przywrócenie budynku, do stanu z czasów jego świetności, jednak - z tego planu zrezygnowano, a resztki budynku 1962 roku rozebrało Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane.

Fort II Twierdzy Świnoujści

fotopolska.eu

duży fort poligonalny, wchodzący w skład pruskiej Twierdzy Świnoujście. Został zbudowany w latach 1848-1860 w miejscu starej szwedzkiej i pruskiej reduty. Fort posiadał ok. 70 dział. W 1864 fort przebudowano- zlikwidowano południową prochownię, a północny (lewy) odcinek wału wraz z drugą prochownią przebudowano w dwukondygnacyjną podwalnię osłoniętą od strony morza podwójnym wałem. Fort wysadzony i rozebrany został w latach 70. XX wieku w związku z rozbudową portu w Świnoujściu.

Wielka Synagoga

fotopolska.eu

Największa synagoga Gdańska, która znajdowała się w Śródmieściu przy ówczesnej Reitbahnstrasse, która obecnie nosi nazwę Wojciecha Bogusławskiego.Synagoga została zbudowana w latach 1885-1887. Została sfinansowana przez pięć zjednoczonych gmin reformowanych: Winnicy, Wrzeszcza, Szopy, Starych Szkotów i ul. Szerokiej. Wybudowała ją berlińska firma Ende i Boeckmann, wybrana przez gdańskie władze miejskie.

Synagoga została uroczyście otwarta 15 września 1887 roku przez gdańskiego rabina Kossmana Wernera.Po dojściu nazistów do władzy (1933 rok) przy synagodze utworzono wartę strzegącą jej przed bojówkami. Dzięki temu synagoga ocalała aż do 1939 roku, mimo że próbowano ją dwa razy zniszczyć i podpalić. Zarząd gminy obawiając się kolejnych napadów sprzedał wyposażenie synagogi; organy sprzedano do Krakowa, świeczniki do Warszawy, ławy zborowi ewangelickiemu w Nowym Porcie, archiwum do Jerozolimy, a zbiory judaików wywieziono do Ameryki dzięki Jointowi, które pozostają tam do dnia dzisiejszego. Zbiory bogatej biblioteki wywieziono do Wilna. Na początku 1939 roku synagoga została sprzedana Senatowi Wolnego Miasta Gdańska. 15 kwietnia 1939 roku w synagodze odbyło się ostatnie nabożeństwo szabatowe. Wkrótce została otoczona drewnianym płotem, na którym powieszono napis: ''Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei'', który znaczy Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów. 2 maja 1939 roku władze nazistowskie przystąpiły do rozbiórki synagogi.

Hala plażowa w Brzeźnie

Yanek/fotopolska.eu

Mało kto wie, że to nie Sopot był najstarszym kąpieliskiem nad polskim morzem. Jeszcze przed 1804 r. promowano walory uzdrowiskowe Brzeźna, które w październiku 1890 r. zostało włączone do Gdańska. Brzeźno nazywane jest często "najstarszym kąpieliskiem w Polsce", chociaż w 1804 r. należało do Prus. Na turystów czekało tam piękne molo, dom zdrojowy i hala plażowa. Obecnie Dom Zdrojowy popada w ruinę, a Hala plażowa nie istnieje, chociaż są plany jej odbudowy, na razie na papierze.

Cypel Wyspy Spichrzów

fotopolska.eu

Wyspa jest położona pomiędzy Motławą a jej przekopem -Nową Motławą. Leży w centrum Śródmieścia. Około 1330 powstały tutaj pierwsze spichlerze Głównego Miasta, folwark miejski, rzeźnia, Dwór Popielny i składy. Wyspa została utworzona w 1576 po przekopaniu kanału Nowej Motławy. Od XIII w. była to dzielnica przemysłowa z licznymi spichlerzami, w XVI w. było ich już około 340. Były to duże i przestronne magazyny, z wieloma piętrami, zbudowane z drewna, cegły, gliny, kamieni. Wykopanie kanału i utworzenie wyspy ułatwiło ochronę spichrzów przed częstymi grabieżami. Na wyspie wprowadzono całkowity zakaz przebywania w nocy, dodatkowo w nocy spuszczano watahy psów. Rabunek karano śmiercią.
W 1935 r. odbyłą się rozbiórka magazynów na cyplu wyspy. Następnie poszerzono kanał, aby w tym miejscu ułatwić obracanie statków.

Synagoga Alte Szil

fotopolska.eu

Synagoga Alte Szil w Łodzi -główna synagoga łódzkiej gminy żydowskiej, znajdująca się przy ulicy Wolborskiej 20 na Starym Mieście. Była jedną z najbardziej okazałych synagog -zarówno w Łodzi, jak i w całej Polsce.
Synagoga została zbudowana w latach 1863-1871, według projektu Jana Karola Mertschinga, gdyż stara drewniana synagoga groziła zawaleniem i we wrześniu 1861 roku została zamknięta przez władzę miasta. W 1897 roku świątynia została przebudowana według projektu Adolfa Zeligsona i nabrała ostatecznego wyglądu. Podczas II wojny światowej w nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku hitlerowcy ograbili i podpalili synagogę. Na fotografiach z 1940 roku widać jeszcze wypalone ściany budowli, potem na zdjęciach z getta widać jedynie gruzy.

Synagoga Ezras Izrael

CC wikimedia commons

Nieistniejąca synagoga, która znajdowała się w Łodzi, przy ulicy Wólczańskiej 6. Synagoga została zbudowana w latach 1899-1904, według projektu Gustawa Landau-Gutentegera.Plac przy Wólczańskiej 6 w końcu XIX wieku kupiła grupa żydowskich kupców. Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, synagoga zarządzana była przez stowarzyszenie "Ezras Izrael".
Podczas II wojny światowej, w nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku niemieccy okupanci spalili synagogę. Podczas niszczenia budynku Niemcy znęcali się nad rabinami synagogi. W 1940 roku ostatecznie usunięto zgliszcza bóżnicy.

Synagoga Wielka

wikimedia commons

Synagoga zbudowana z funduszy łódzkich fabrykantów, m.in.: Izraela Poznańskiego, Joachima Silbersteina i Karola Scheiblera.
Projekt wykonał Adolf Wolff ze Stuttgartu, choć oficjalnie był zatwierdzony przez Hilarego Majewskiego. Budowa rozpoczęła się w 1881 roku. Synagoga była przeznaczona dla żydowskiej burżuazji, zasymilowanej z polską kulturą. Wstęp do świątyni umożliwiały tylko specjalne przepustki, wydawane najbogatszym Żydom, przede wszystkim tym, którzy sponsorowali jej budowę. Podpalona przez Niemców w 1939 (z 10 na 11 listopada) i rozebrana w 1940. Po wojnie na miejscu synagogi nic nie powstało.

Teatr Miejski

fotopolska.eu

Pierwszy stały budynek teatru w Bydgoszczy wzniesiono na fundamentach rozebranego kościoła mariackiego karmelitów w 1824 r. Otwarcie obiektu nastąpiło 3 września 1824. Budynek teatru dwukrotnie odbudowywano po pożarach, które miały miejsce 30 sierpnia 1835 r. i 24 marca 1890 r., kiedy spłonął zbudowany w 1840 r. gmach z 320 miejscami na widowni. Ostatnia odbudowa wiązała się ze wzniesieniem w latach 1895-1896 monumentalnego, reprezentacyjnego gmachu według projektu berlińskiego architekta, królewskiego radcy budowlanego Heinricha Christiana Seelinga

W czasie II wojny światowej teatr objęli w posiadanie niemieccy aktorzy z Rygi, przesiedleni do Bydgoszczy na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow. W tym czasie zorganizowano scenę kameralną (w miejscu funkcjonowania obecnego teatru), a w sezonie 1943/44 również scenę lalek. Ze względu na proklamowanie wojny totalnej, w sezonie 1944/45 teatr został zamknięty dla publiczności. Kres istnienia budynkowi teatru przyniósł rok 1945. Podczas walk o wyzwolenie miasta gmach został trafiony pociskami, a następnie spaliło się wnętrze obiektu. Decyzję wyburzenia nadającego się do odbudowy Teatru Miejskiego podjął ówczesny wiceprezydent miasta Jagniewski. Ostatecznie gmach rozebrano wiosną 1946 r.

Synagoga

fotopolska.eu

Synagoga ortodoksyjnej gminy żydowskiej w Bydgoszczy, znajdująca się na skrzyżowaniu ulicy Wały Jagiellońskie z ulicą Jana Kazimierza. Była jedną z okazałych i najbardziej charakterystycznych budowli miasta z okresu XIX wieku. W 1867 r. zakupiono parcelę w Śródmieściu, ale z powodów finansowych nie przystąpiono do realizacji projektu. Dopiero w 1882 r. rozpoczęto budowę nowej synagogi. Projekt budowli wykonał gdański architekt Alfred Muttray. Kamień węgielny pod budowę nowej synagogi położono 21 października 1882 r. Budowa synagogi trwała dwa lata, ukończono ją 9 września 1884 r., 4 września 1939 r., nadburmistrz Bydgoszczy Werner Kampe ogłosił na łamach ''Deutsche Rundschau'' przetarg na rozbiórkę synagogi i innych budynków należących do gminy żydowskiej. Przetarg wygrał Herbert Matthes, właściciel fabryki mebli przy ul. Garbary. Zanim w styczniu - lutym 1940 r. doszło do rozbiórki budowli, w październiku 1939 r. została ona podpalona.

Stolica Polski przez lata straciła wiele bardzo pięknych i istotnych budynków. Wymienimy tu tylko kilka.

Pałac Saski

wikimedia commons

Nieistniejący obecnie pałac klasycystyczny, znajdujący się w Warszawie do 1944 przy dzisiejszym placu marsz. Józefa Piłsudskiego. Pierwotnie na miejscu pałacu stał dwór Tobiasza Morsztyna. Jego spadkobierca Jan Andrzej Morsztyn wybudował po 1661, w miejscu dworu i części Wału Zygmuntowskiego, piętrowy barokowy pałac z czterema wieżami. Pałac został zakupiony w 1713 przez króla Augusta II, który rozpoczął jego przebudowę zakończoną w 1748, w czasach panowania króla Augusta III. Pracami kierowali Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch. W 1724 do rezydencji wprowadził się dwór królewski. Przebudowany pałac stanowił jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. W 1837 Adam Idźkowski, magister budownictwa i miernictwa oraz absolwent Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, opracował na zlecenie nowego właściciela, Iwana Skwarcowa, który nabył pałac od rządu za sumę 115 200 zł, plany przebudowy pałacu. Po zniszczeniach, jakich doznał budynek pałacowy w czasie powstania listopadowego w 1830, na podstawie planów Idźkowskiego dokonano w latach 1839-1842 kolejnej przebudowy w stylu klasycystycznym, rozbierając część środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę w stylu korynckim. W latach 1930-1937 w Pałacu Saskim mieściła się także siedziba Biura Szyfrów, gdzie po raz pierwszy, w grudniu 1932, złamano kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. W 1938 Biuro Budowlane T. Czosnowski i Ska dokonało gruntownego remontu elewacji Pałacu. Podczas II wojny światowej pałac był siedzibą sztabu hitlerowskiego.
Gmach został wysadzony w powietrze przez Niemców po upadku powstania warszawskiego w dniach 27-29 grudnia 1944 r.  Po zakończonej II wojnie światowej komunistyczne władze nie zdecydowały się na odbudowę pałacu, odnowiono jedynie pozostałą po zniszczeniach środkową część, w której urządzono ponownie Grób Nieznanego Żołnierza. W okresie powojennym kilkukrotnie planowano rozpoczęcie prac rekonstrukcyjnych, jednak do końca PRL w 1989 nie podjęto żadnych konkretnych działań.

Sobór św. Aleksandra Newskiego

fotopolska.eu

Prawosławny sobór katedralny, zbudowany w okresie między 1894 a 1912 rokiem według projektu Leontija Benois. Jego wolno stojąca dzwonnica była w okresie swojego istnienia jedną z najwyższych budowli Warszawy (z wysokością 70 m ustępowała m.in. 75-metrowym wieżom kościoła św. Floriana). Obiekt był zlokalizowany na jednym z ważniejszych placów Warszawy, placu Saskim, i w założeniach rosyjskich władz zaborczych miał stanowić symbol rosyjskiego panowania na ziemiach polskich.

Sobór został rozebrany w latach 20., mniej niż 15 lat po ukończeniu budowy. Podzielił los wielu świątyń prawosławnych w Warszawie wybudowanych w okresie rozbiorów i rozebranych po odzyskaniu niepodległości.

Teatr Letni

wikimedia commons

Początkowo był on częścią Warszawskich Teatrów Rządowych jako letnia scena Teatru Rozmaitości.Drewniany budynek teatru zbudowano w 1870 w Ogrodzie Saskim według projektu Aleksandra Zabierzowskiego. Mieścił 940 widzów i charakteryzował się znakomitą akustyką i obszerną sceną. W 1890 został przystosowany do użytku całorocznego, a widownię powiększono do ok. 1000 miejsc. W budynku teatru pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902 roku pierwsza polska wytwórnia filmowa Towarzystwo Udziałowe Pleograf założona przez wynalazcę Kazimierz Prószyńskiego. Budynek teatru spłonął we wrześniu 1939.

Sąd na placu Krasińskich

Bildarchiv Foto Marburg

Wybudowany w latach 70-80-tych XVII w. Budynek powstał jako piętrowa oficyna pałacu Krasińskich mieszcząca m.in. kuchnię i arsenał. W 1819-20 przebudowana została oficyna, podwyższona o jedno piętro i gruntownie przebudowana w stylu klasycystycznym przez Ch. P. Aignera.
W 1938 ulica Bonifraterska została przedłużona na odcinku Świętojerska-Franciszkańska. Był to jeden z etapów budowy połączenia Żoliborza ze Śródmieściem. Jednym z elementów tej inwestycji było połączenie placu Krasińskich z Bonifraterską. W tym celu rozebrano fragment parteru budynku Sądu Okręgowego tworząc przejazd dla samochodów i tramwajów. Autorem projektu przebudowy budynku był M. Lalewicz.
Budynek został zniszczony w czasie II wojny światowej. Najmniej zniszczony przejazd, wykonany w latach 30-tych, został rozebrany dopiero po 1957. Obecnie w tym miejscu znajduje się skrzydło kompleksu Sądu Najwyższego w nowoczesnej formie nawiązujące do kształtu przedwojennego budynku.

Pałac Karasia

Fot. IS PAN

Pałac powstał w 1769 roku dla Kazimierza Karasia. Fasada budynku miała przypominać elewacje dziedzińca Zamku Królewskiego. Za projekt odpowiadał architekt Jakub Fontana. Na parterze pałacu w XIX wieku znajdował się znany szynk "Pod Karasiem". W końcu XIX w. w związku z poszerzaniem Oboźnej skrócono pałac od strony północnej. W 1912 roku nowy właściciel otrzymał zgodę na rozbiórkę pałacu, w jego miejscu miała powstać kamienica czynszowa. Nowa kamienica miała być ukończona w 1915 roku. W 1914 roku w warszawskiej prasie pojawiły się ogłoszenia oferujące do wynajęcia komfortowe powierzchnie biurowe. Wybuch I wojny światowej pokrzyżował te plany. Fundamenty kamienicy widoczne były do II wojny światowej.