Jest koniec lat 20. ubiegłego wieku, w ponurym Breslau dzieje się źle. Rośnie przestępczość, dochodzi do serii brutalnych morderstw. Popularność zdobywają ruchy okultystyczne, młode artystki szukają sensu życia, uczestnicząc w kokainowych seansach i rozszerzając granice ars amandi, mężczyźni zaś, pozostając na nieustającym rauszu, odwiedzają mnożące się w mieście domy schadzek.
W tym świecie żyje, pracuje i oddaje się grzesznym uciechom 44-letni radca kryminalny, celebryta swych czasów, Eberhard Mock. Zajmuje pięciopokojowy apartament w kamienicy przy Rehdigerplatz 2, gdzie zaczynamy naszą wędrówkę.
Dzisiejszy plac nie przypomina tego, który z okien na drugim piętrze oglądał Mock, a pewnie częściej -Mie jego 20 lat młodsza żona Sophie. Nie ma dziedzińca z żydowską szkołą ludową, której uczniowie budzili swym wesołym śmiechem skacowanego radcę. Jako jedna z nielicznych zachowała się natomiast kamienica, w której mieszkali. Jej ściany słyszały echa licznych kłótni i awantur małżeńskich.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Po drewnianych schodach Mock zbiegał, żeby kupić świeże wydanie 'Breslauer Neueste Nachrichten'. Nie bywał w tym domu jednak często, gdyż w przerwach od tropienia zbrodniarzy wolał przesiadywać w knajpach.
Fot. MATERIAŁY PKP
Jedną z nich miał sto metrów od domu - Restauracja Grajecka - przy Gräbschenerstrasse gościła głównie 'księżniczki nocy' i 'spracowanych mieszczan'*, w jednej z sal stało pianino. Mieściła się na parterze w szeregu gęstej zabudowy kamienic naprzeciwko kościoła św. Elżbiety, po których dziś nie został ślad.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Mock znał Breslau jak własną kieszeń. Wiedział, gdzie dają najlepsze jedzenie i najzimniejszą wódkę, gdzie spotykają się typy spod ciemnej gwiazdy i gdzie na klientów czekają najlepsze dziwki. Brukowane ulice miasta przemierzał albo stylowym samochodem marki Adler, albo dorożką. Dziś na Gartenstrasse (ul. Piłsudskiego), gdzie kontynuujemy zwiedzanie, najłatwiej dotrzeć tramwajem.
Adler Primus (fot. http://commons.wikimedia.org)
* Wszystkie cytaty pochodzą z książki 'Koniec świata w Breslau', wyd. W.A.B., Warszawa 2006.
W czasach Mocka była to jedna z najbardziej reprezentatywnych ulic miasta. Oprócz scen teatralnych (a znajdujemy się jeszcze w czasach przed otwarciem Capitolu w 1929 r.) mnóstwo restauracji i kawiarni prowadziło małe teatry, kabarety, rewie.
W oficynie pod numerem 35 (dziś nie istnieje), za pasmanterią Hartmana, mieszkała artystka Inge Gänserich - modelka, malarka i muza, którą miłością niemal szaleńczą pokochał bratanek Mocka, Erwin. Poprawiny po jej pierwszym weselu trwały w oficynie niemal rok, a sąsiadom dawały się we znaki pijackie orgie. Na niewielkim podwórku, oświetlanym gazowymi lampami, bawiły się dzieci, stały śmietniki, pozbawiona dachu szopa udająca wigwam oraz pracował szlifierz ostrzący noże i nożyczki.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Kilka numerów dalej, obok dzisiejszego Teatru Polskiego, stał okazały Wrocławski Dom Koncertowy, dokąd chodziła ambitna publiczność, by zobaczyć takie sławy jak Gustav Mahler, Johannes Brahms, Clara Schumann i Richard Wagner. Ale na koncertach dobroczynnych grywała tam także Sophie Mock wraz ze swą przyjaciółką Elisabeth Pflüger.
FOTOPOLSKA
Blisko skrzyżowania Gartenstrasse ze Schweidnitzerstrasse (ul. Świdnicką) stał hotel Vier Jahreszeiten - Cztery Pory Roku. Goście mieli do dyspozycji 125 pokoi, sklepy, restaurację, winiarnię, salę bilardową i balową, ekskluzywny klub wzorowany na angielskich oraz luksusowe łazienki. Nas interesują jednak bardziej podziemia, gdzie działało kasyno. Tam tysiąc marek przegrał wspomniany już Erwin Mock, a stryj zmuszony był ratować go z opresji. Po wojnie Vier Jahreszeiten zamienił się w hotel Polonia.
Restauracja hotelu Vier Jahreszeiten. Mat. Fotopolska.eu
Dalej możemy przejść się pieszo lub podjechać jeden przystanek tramwajem, by poznać jedno z najważniejszych miejsc w zawodowym życiu Mocka - budynek nowego Prezydium Policji przy Schweidnitzer Stadgraben, którego budowę radca dopiero obserwował. Rozpoczęto ją w maju 1926 roku, wbijając w ziemię 2,5 tys. betonowych pali, żeby ustabilizować podmokły teren, a siedziba została otwarta w roku 1929.
Jeleniogórska Biblioteka Cyfrowa
Już sam gmach budził respekt, jego fasada została wsparta czterema potężnymi filarami, z których każdy liczy ponad 13 metrów. Były (i są) ozdobione sześcioma ponadnaturalnej wielości rzeźbami przypominającymi rzymskich wojowników. Wewnątrz działały dwie centrale telefoniczne, windy oraz czujniki przeciwpożarowe połączone bezpośrednio ze strażą pożarną, były tam również mieszkania służbowe oraz areszt.
Bildarchiv zur Kunst und Architektur in Deutschland / Fotopolska.eu
Choć otoczenie tego miejsca się zmieniło - wcześniej nad tą okolicą dominowała Synagoga na Wygonie, zniszczona doszczętnie podczas 'nocy kryształowej' - to funkcja pozostała taka sama. Dziś mieści się tam Wojewódzka Komenda Policji.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Kierując się na wschód, miniemy dom towarowy Wertheim (Renoma), kościół Bożego Ciała, naprzeciw którego znajdowała się Generalna Komendantura (uszkodzona w czasie oblężenia Festung Breslau i rozebrana), dalej gmach Teatru Miejskiego (dziś Opera), Zwingerplatz (pl. Teatralny), gdzie w późniejszych latach mieszkał Mock wraz ze swą drugą żoną Karen, aż dotrzemy do Miejskich Zakładów Kąpielowych.
Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta
Jeden z bohaterów powieści, podstarzały i perwersyjny baron von Hagenstahl, wynajmował tu basen na wyłączność dla Sophie Mock i jej przyjaciółki, które chętnie gimnastykowały się nago w małej salce. Choć kąpiele powinny zmniejszać agresję, w pokoju kąpielowym na Mocka czekał trup mężczyzny z głową w wiadrze.
Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta
Fot. Maciej Świerczyński / Agencja Gazeta
Idąc dalej na wschód w kierunku Wzgórza Leibiecha (Partyzantów), dotrzemy na Taschenstrasse (ul. ks. Piotra Skargi), gdzie w jednej z kamienic w mieszkaniu na trzecim piętrze 'morderca z kalendarza' brutalnie zamordował bezrobotnego ślusarza Bertholda Honnefeldra.
'Mock jeszcze nigdy nie widział poćwiartowanego człowieka (...). Nie widział dotąd odciętych palców pływających w wypełnionej krwią balii, otwartej na oścież klatki żeber, mięsa łydek, które odskrobano od goleni, ani potrzaskanych głowic kolana, w które wepchnięto stalowy przecinak'.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Takie widoki radca zapijał, a nawet zajadał w knajpach. Lubił odwiedzać Piwnicę Biskupią przy Bischofstrasse - żeby zjeść kluski z pieczenią wieprzową i białą kapustą, nie pogardził też kuflem piwa, stopką wódki i galaretą z kurczaka. Kelner Max serwował na deser kawę, szarlotkę i kieliszek likieru kakaowego.
Dzisiejsza ulica Biskupia / KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Na prawdziwą ucztę Mock ruszał jednak do Piwnicy Świdnickiej, gdzie czas na pierwszą przerwę w spacerze. To najstarsza piwiarnia Wrocławia, z rodowodem sięgającym końca XIII wieku.
Fot. Maciej Świerczyński / Agencja Gazeta
W czasach Mocka we wnękach przy wejściu ustawiały się 'piekarki i sprzedawały bułki i kiełbaski'. Wewnątrz panował gwar i ruch, 'kelnerzy - ubrani jak przed wiekami, w sutanny - zwijali się jak w ukropie i unosili ponad głowami tace z talerzami, wazami, szklankami i kuflami'.
Fot. Tomasz Szambelan / Agencja Gazeta
Bohater Wrocławia wychylał tu kufel znakomitego piwa, zajadając takie smakołyki jak 'dorsz w maśle musztardowym i węgorz w galarecie z pieczonymi kartoflami'. Warto usiąść na chwilę, spotkać się z duchem miasta i sprawdzić, czy aktualne menu zyskałoby aprobatę radcy.
Fot. Marcin Biodrowski / Agencja Gazeta
Byle nie za długo, bo zgubimy ślad Mocka. Po wyjściu z Piwnicy Świdnickiej mijamy Rynek, Blücherplatz (pl. Solny) i przechodzimy na Krullstrasse (ul. Psie Budy). Można tu zobaczyć tylko kamienice na pierzei od strony południowo-wschodniej (pojawiła się później).
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
W jednej z nich, nazwanej Pod Czarnym Kozłem, mieściła się knajpa Truscha, gdzie bywała znaczna część mieszkańców Breslau płci męskiej. Funkcjonowała też pod nieoficjalną nazwą 'spelunka u Gabi Zelt'. Tu Mock spotykał breslauerskich zakapiorów. Psie Budy przyciągały amatorów płatnej miłości, a w spelunce można było kupić 'śnieg' - kokainę.
Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego
Stąd blisko już do kamienicy przy Antonienstrasse, gdzie w wigilijną noc rozgrywają się finalne sceny 'Końca świata...' i następuje rozwiązanie kryminalnej zagadki. Jakie - odsyłam do lektury.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Stamtąd kierujemy się do miejsca kolejnej zbrodni. Tam, gdzie dziś jest parking Arsenału Miejskiego, stały czynszowe domy. W parterowym budynku przerobionym z wozowni, gdzie również działał dom publiczny, policjanci odnaleźli zmasakrowane ciała rajcy Eduarda Geissena i młodej prostytutki.
Fotopolska.eu
Wracamy do Rynku. By nieco odpocząć, proponuję przerwę na dobry trunek w kluboksięgarni Speakeasy. To miejsce odsyła do czasów Mocka, ale na innym kontynencie - w Ameryce. Swą nazwę wzięło z czasów prohibicji w Stanach Zjednoczonych. Lokale, które nie miały koncesji, a mimo to nielegalnie sprzedawały alkohol, nazywano 'speakeasy'. Znane były jedynie wtajemniczonym.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Ściany pomalowane na ciemne kolory i czarne skórzane kanapy przełamują czerwone akcenty: obicia staromodnych foteli, zasłony i lampy. Na stolikach stoją gramofony, stylizowane lampki i radioodbiorniki. Nawet komputer, z którego można na miejscu skorzystać, został przyozdobiony w stylową ramę od obrazu. Odwiedzających witają półki z książkami, na których dominuje literatura kryminalna i sensacyjna z ostatnich lat. Czy znajdziemy tu powieści Marka Krajewskiego?
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Niedaleko, na tej samej pierzei Rynku, znajduje się architektoniczna perełka - Kamienica pod Gryfami, o której pierwsze wzmianki sięgają XVI wieku. Jej ówczesny właściciel, nuworysz z Brugii Konrad Starszy von Költsch, zlecił przebudowę kamienicy wrocławskiemu architektowi i rzeźbiarzowi Friedrichowi Grossowi. A ten stworzył dom na miarę ambicji właściciela: dziesięć kondygnacji (w tym dwie podziemne), wspaniały portal (autorem był prawdopodobnie wybitny niderlandzki artysta Gerhard Hendrik) i bogato dekorowana fasada z wizerunkami zwierząt.
Fot. Joanna Dzikowska
To propagandowy majstersztyk Költscha. Lwy zdobiące pierwszą kondygnację są i figurą heraldyczną Królestwa Czech, do którego Wrocław należał, i godłem Brugii, miasta fundatora. Znajdujące się powyżej gryfy reprezentują samego Költscha, a orły na trzeciej kondygnacji trzymające tarcze z herbem Konrada (nóż garbarski) i jego żony Apolonii (półksiężyc i gwiazda) przywołują postać cesarza habsburskiego, który małżonkom herby nadał. Problem jest z czwartą kondygnacją, bo to 'coś', co ma drapieżny dziób i pazury, ale tłusty kuper gęsi lub kaczki, na pewno nie było pomysłem Költscha. Być może miały tu być pawie, herbowe ptaki Apolonii.
Fot. Joanna Dzikowska
Na tyłach kamienicy, na wewnętrznym dziedzińcu, znajdował się mały warsztat szewski, którego właściciel zmagał się ze straszliwym smrodem wypełniającym pomieszczenie. Gdy w końcu rozbił kilofem ścianę, znalazł w niej zamurowanego trupa. Była to pierwsza ofiara 'mordercy z kalendarza', muzyk Emil Gelfert, zamordowany 12 września 1927 roku.
ALT- SCHLESIEN
Kamienicę Pod Gryfami można było obserwować z okien Czekoladowni Schaala. Pod oknem znajdował się duży stół, 'gdzie zazwyczaj klienci sklepu zaraz po kupieniu słodyczy dawali upust swojemu łakomstwu (...), zajadali słodycze, popijali je kawą i palili nader obficie'. Radca grywał tu ze znajomymi w śląskiego brydża, czyli skata.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Dziś w budynku działają klub i pizzeria, zatem po odrobinę słodyczy można wybrać się dalej, do Czekoladziarni na rogu ulic Więziennej i Igielnej. Spragnionym słodyczy można polecić praktycznie wszystkie specjały. Czy Mockowi smakowałyby ręcznie robione praliny czy wybrałby jednak szarlotkę na ciepło? Warto zapytać tu o czekoladowe pocztówki w kształcie wrocławskich kamieniczek.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Na tej samej ulicy, Stockgasse, istniał kolejny przybytek alkoholowy, zazwyczaj wypełniony 'po brzegi burszami, furmanami, złodziejami i jakimiś drobnymi rzezimieszkami'. Dziś nie ma śladu po gospodzie Petruskego, pod tym samym adresem studenci uczą się wykładni prawa.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Przejście brukowaną Ursulinenstrasse (Uniwersytecką) na Schuhbrücke (Szewską) zajmie ledwie kilka chwil, ale słynny policjant rzadko chadzał tędy na piechotę. Wolał jeździć swym czarnym adlerem, którym mógł poruszać się po wielu miejscach zamkniętych dziś dla ruchu kołowego, jak chociażby Rynek.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Docieramy do budynku z numerem 49 - to dawny dwór miejski książąt legnicko-brzeskich, dziś Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego. Dla Mocka - miejsce pracy. Tu właśnie mieściła się siedziba starego Prezydium Policji, gdzie gwiazda breslauerskiej kryminalistyki miała wyłożony ciemnym drewnem gabinet.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Stąd idziemy przez Ritterplatz (pl. Nankiera), skręcamy w lewo w Sandstrasse (ul. Piaskowa) i przechodząc przez czerwony dziś most, po lewej stronie natrafilibyśmy na Instytut Europy Wschodniej mieszczący się w pałacu Langhasów (zniszczony i rozebrany po wojnie), a po prawej - dawny klasztor Augustianów, czyli Bibliotekę Uniwersytecką. Jej dyrektor Leo Hartner, grzebiąc w przepastnych archiwach, pomagał Mockowi znaleźć informacje, które doprowadziłyby go do mordercy.
MOSTY WROCŁAWIA, MACIEJ ŁAGIEWSKI
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Dalej kierujemy się na północ w stronę Gneisenauplatz (pl. Bema), możemy tu wsiąść w tramwaj, by przejechać jeden przystanek lub przejść się przez Matthiasstrasse (ul. Drobnera), by po 500 metrach skręcić w prawo w Mehlgasse (ul. Rydygiera).
W jej głębi, za skrzyżowaniem z Heinrichstrasse (ul. Henryka Pobożnego), znajdował się szpital św. Jerzego. Radca kryminalny trafił do niego po tym, jak 'włożył głowę w pętlę utworzoną z paska i przytwierdzoną do klamki okna, za którym Wrocław stawał się bielszy niż otulający go śnieg'.
Profesjonalna i czuła opieka pracowników szpitala postawiła go szczęśliwie na nogi po tygodniu śpiączki i choć był jeszcze unieruchomiony w gorsecie (z powodu pęknięcia kręgu szyjnego), szybko wrócił do służby.
Fot. Łukasz Giza / AG
Spacer wśród duchów dawnego Breslau możemy zakończyć we Wrocławskim Teatrze Współczesnym - dwa przystanki autobusem lub tramwajem - gdzie w połowie maja miał premierę spektakl na podstawie 'Końca świata...'.
Przedstawienie w reżyserii Agnieszki Olsten z Konradem Imielą w roli głównej - zapijaczonego damskiego boksera owładniętego obsesją spłodzenia syna - to pierwsza sceniczna adaptacja prozy Marka Krajewskiego.
Krzysztof Bielinski
W przyszłym roku przybędzie kolejny obowiązkowy punkt na mapie spaceru śladami radcy kryminalnego dawnego Breslau. Tak jak Londyn ma muzeum Sherlocka Holmesa, tak Wrocław będzie miał Eberharda Mocka. Jego wnętrze zaprojektuje architekt Anna Morasiewicz (odpowiadała za renowację zabytkowej części Capitolu).
Wnętrze ma być w stylu modernistycznej Wuwy - art deco z klasycznymi akcentami nawiązującymi do zainteresowania Mocka starożytnością, odzwierciedlać klimat lat 30. XX wieku oraz oddawać charakter radcy, który więcej czasu spędza w knajpach niż w domowych pieleszach. Gdzie będzie się mieścić mieszkanie-muzeum Mocka - to pozostaje wciąż zagadką.
Krzysztof Bielinski / WTW
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze