Trzonolinowiec to jedyny taki budynek w Polsce. Mieszkali w nim m.in. Linda i Globisz

Zwykle domy buduje się od fundamentów po dach. Z wrocławskim trzonolinowcem było na odwrót. Budynek zaczął powstawać od najwyższego piętra i rósł w dół.

Wymyślili go dwaj młodzi wrocławianie: konstruktor Andrzej Skorupa i architekt Jacek Burzyński.

Wisząca konstrukcja miała powstawać szybciej, niż tradycyjne, bo z wykorzystaniem jak największej liczby gotowych elementów produkowanych poza placem budowy. Trzonolinowiec można też było wznosić bez pomocy dźwigów, których wykorzystanie w gęstej zabudowie jest trudne.

Eksperyment w razie powodzenia stosowany miał być na masową skalę. Wrocławski prototyp, którego budowa zakończyła się w 1967 roku, okazał się jednak mało udany. W połowie lat 70-tych stalowe liny, na których opierała się cała konstrukcja, trzeba było wzmocnić betonem, bo mieszkańcy narzekali, że podczas wiatru budynek się kołysze i w mieszkaniach powstają rysy.

Ostatecznie ideę wiszących domów odwieszono na kołek. Tym sposobem pierwszy polski trzonolinowiec stał się jednocześnie ostatnim.

Fot. Tadeusz Drankowski

Więcej zdjęć trzonolinowca na fotopolska.eu.

Był rok 1963. Na skrzyżowaniu ul. Dworcowej i Kościuszki najpierw pojawił masywny żelbetowy trzon. Wokół niego jeden na drugim ułożono wyprodukowane wcześniej stropy kolejnych kondygnacji. Na tym etapie budynek wyglądał jak złożona harmonia ręczna.

Potem zaczęło się jej rozciąganie w pionie aż do wysokości 41 m. Połączone stalowymi linami stropy wciągane były na górę w miarę jak podwyższany był trzon.

Na koniec, gdy konstrukcja była gotowa, całość podciągnięto jeszcze piętro wyżej. W ten sposób powstał parter budynku. Nie został on zabudowany ścianami zewnętrznymi, przez co widać trzon, który dźwiga ciężar wszystkich kondygnacji. Efekt jest taki, że trzonolinowiec sprawia wrażenie jakby był zawieszony w powietrzu.

Źródło: 'Wrocław Stary i Nowy' Janina Mierzecka, Zakład im.Ossolińskich Wydawnictwo Wrocław, Wrocław 1967

Szkielet budynku gotowy był w trzy miesiące. Wszystkie pozostałe prace trwały jednak znacznie dłużej. Pierwsi mieszkańcy zaczęli się wprowadzać dopiero po czterech latach. Od razu okazało się też, że 11-piętrowiec budowany był w taki sposób, że właściwie nadaje się do remontu.

Wanda Dybalska, nasza dziennikarka, pisząc kilka lat temu reportaż o trzonolinowcu, dotarła do protokołu odbioru technicznego. Zawierał długą listę usterek: wypaczona stolarka, uszkodzone zamki, zacieki, pęknięte szyby, brak dzwonków we wszystkich mieszkaniach i ściany odstające od pionu.

Nawet w Polskiej Kronice Filmowej, która służyła wtedy za tubę propagandową, naśmiewano się z tego cudu sztuki budowlanej. Owszem w trzonolinowcu były takie ówczesne nowinki jak podgrzewana podłoga, ściany od razu z tapetami. Jednak szafki, im bardziej się je próbowało zamknąć, tym szerzej się otwierały. Drzwi zbyt wąskie i brak parapetów - wyliczał kpiąco lektor. - Rozmiary pokoju jak dla liliputów, ale do otwierania lufcików potrzebny jest Guliwer.

- 11 pięter zawieszonych na linach, to się musi zawalić. Gdy powstał trzonolinowiec, wszyscy tak myśleli - wspomina Stefania Gardecka, jedna z najstarszych mieszkanek. - Budynek jest tak dziwaczny, że na początku nikt nie chciał w nim mieszkać. Dlatego ówczesne władze uznały, że to idealny dom dla ludzi kultury. Budynek wisi w powietrzu, oderwany, jakby nie miał fundamentów, zupełnie jak artyści.

W trzonolinowcu mieszkali m.in. aktorzy Bogusław Linda, Krzysztof Globisz i znany z filmu '300 mil do nieba' scenarzysta Cezary Harasimowicz.

- Dużo było muzyków z filharmonii i śpiewaków operowych - wylicza pani Stefania. - Teraz towarzystwo się wymieszało. Wielu dawnych lokatorów się wyprowadziło, bo pobudowali domy. Jedna śpiewaczka jednak została, bo nieraz słyszę jak ćwiczy.

Źródło: 'Panorama Kultury Współczesnego Wrocławia' pod red. Bogdana Zakrzewskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970

Stefania Gardecka pracowała w słynnym Teatrze Laboratorium Jerzego Grotowskiego. Wprowadziła się do trzonolinowca w 1978 roku.

- Spodziewałam się dziecka, koledzy z teatru uznali, że nie mogę dłużej mieszkać w poniemieckiej kamienicy przy ul. Oławskiej. Miałam tam mieszkanie na czwartym piętrze, bez windy i łazienki. Kąpać się chodziłam do teatru - wspomina mieszkanka.

Zbigniew Cynkutis, który pełnił wtedy obowiązki dyrektora administracyjnego teatru, poszedł więc i wyprosił dla niej dwa pokoje w trzonolinowcu. Gardecka: - Grotowski mieszkał po sąsiedzku, bo koło Pałacyku na Kościuszki, więc czasem się odprowadzaliśmy. Raz spytał: a co będzie, jak w nocy przyjdą z palnikami acetylenowymi i poprzecinają liny pod budynkiem? Całą noc potem nie spałam. Zeszłam nawet oglądać te liny, czy na pewno nie można ich przeciąć.

W 1966 roku, na rok przed końcem budowy trzonolinowca, zginął tragicznie jego projektant Jacek Burzyński. Miał 35 lat i postrzelił się na polowaniu, przeskakując przez jakiś rów. - To był wypadek, ale dał początek plotkom jakoby architekt popełnił samobójstwo w związku z budynkiem - opowiada Stefania Gardecka.

Potem mówiło się, że budynek w jakiś tajemniczy sposób przyciąga desperatów. - Młoda dziewczyna przyjechała z prowincji, wyszła na dach i rzuciła się w dół. Niedługo potem skoczyła jakaś narkomanka - mówi mieszkanka. - Od tego czasu wyjście na dach jest zamknięte, ale zła sława trzonolinowca została.

Inspiracją dla różnych niestworzonych historii była też nietypowa konstrukcja budynku. - Jedna z plotek głosi, że gdy mocno wieje, z wanny wylewa się woda, a pod sufitem huśtają się żyrandole. To zupełnie nieprawda - dementuje pani Stefania.

Przyznaje jednak, że podczas wichury nieraz miała stracha. - Kładłam się spać pośrodku pokoju, bo bałam się, że okna na mnie wylecą. Teraz je jednak wymieniłam na nowe i śpię spokojnie - mówi mieszkanka. Zapewnia, że w trzonolinowcu mieszka się jak w każdym innym bloku.

- Gdy pomyślę, jak ten dom jest zbudowany, od razu odechciewa mi się tu mieszkać. Jednak na co dzień się nad tym nie zastanawiam i żyje mi się tu całkiem dobrze - mówi Stefania Gardecka. Jeszcze w 2000 roku w trzonolinowcu było tylko czterech lokatorów, którzy wykupili mieszkania od miasta. Teraz prywatnych właścicieli jest blisko połowa. Chyba już się nie boją, że dom się zawali.

W budynku jest jedenaście pięter, na każdym po cztery mieszkania. Wąska klatka schodowa i drzwi w drzwi - jak w szafie z szufladami. - Pamiętam, że jak mój syn Piotr miał trzy miesiące, zepsuła się winda. Pół roku wymieniali ją na nową - mówi mieszkanka. - Dźwigałam wtedy syna pod pachą na ósme piętro, a w wózku, który zostawiałam na dole, ktoś ukradł mi kółka.

Po latach Piotr Gardecki został malarzem. - To dla niego idealne mieszkanie, bo dzięki dużym oknom jest dobre światło - mówi Gardecka. - Przy dobrej pogodzie z ósmego piętra świetnie widać Sobótkę. Trzonolinowiec ma niezwykły klimat. Około drugiej w nocy, gdy zamiera ruch na ulicy, słyszę zapowiedzi pociągów z pobliskiego dworca. Wiele lat temu włączyłam wieczorem radio, nagle coś przerwało muzykę i słyszę: 'Kazik, kur... gdzie jesteś'. Byłam przerażona, skąd ten głos. Okazało się, że złapałam częstotliwość krótkofalówek, przez które rozmawiają kolejarze.

- Mogłabym to mieszkanie sprzedać lub zamienić na inne, ale żal mi, bo wszyscy się tu znamy - mówi Gardecka. - Był taki sylwester przed laty, gdy muzycy z filharmonii wzięli instrumenty, chodzili od mieszkania do mieszkania i grali. Pamiętam, bo syn strasznie kobzy się bał. Przez to, że wszystkich znam, czuje się tu jak w akademiku. W trzonolinowcu nie ma anonimowości. Na moim piętrze mieszka koszykarz - taki duży, do tego syn śpiewaczki, a obok student.

Wejście do budynku, fot. Magda Nogaj

Mieszkańcy poznawali się zwykle już przy wprowadzaniu do budynku, bo gdy wnosili meble, wiedział o tym cały blok. Kanapy, szafy, pianina wwożone małą windą lub przepychane wąską klatką - zawsze był z tym cały cyrk. Wielu przychodziło się pośmiać.

Fot. Magda Nogaj

Konstruktorzy trzonolinowca nie przewidzieli też, w jaki sposób lokatorzy mają się ewakuować w razie pożaru.

- Pode mną mieszkał dyrektor administracyjny opery. Kiedyś podczas jakiegoś przyjęcia ktoś podpalił mu niedopałkiem kanapę - wspomina Gardecka. - Wychodzę na klatkę schodową, a tam kanapa jak płonąca żyrafa. Naprawdę stanął mi przed oczami obraz Salvadora Dalego. Pobiegłam wtedy do strażaka, który obok mieszkał i on zadzwonił po kolegów. Od tego momentu wiem, że tylko to nas może uratować, że strażacy są u nas w trzy minuty, bo tyle trwa dojazd z remizy na Wierzbowej. Z budynku nie ma drugiego wyjścia.

Obecnie budynek jest bardzo zaniedbany. Mieszkańcy narzekają, że klatka schodowa nie była remontowana co najmniej od trzydziestu lat. Cała pokryta jest graffiti i innymi bohomazami. Wygląda obskurnie. Widać ślady, gdzie ostatnio wymieniana była instalacja elektryczna, bo nawet wtedy ścian nie pomalowano.

Fot. Magda Nogaj

Fot. Magda Nogaj

Również otoczenie budynku jest w fatalnym stanie. - Mój syn się śmieje, że mieszkamy w luksusowych slumsach, bo jest woda i prąd - mówi Stefania Gardecka.

Trzonolinowiec był kiedyś chlubą Wrocławia. W plebiscycie 'Słowa Polskiego' - zlikwidowanego już dziennika - zdobył tytuł 'Budynek roku 1967'. Nigdy nie był piękny, ale zawsze wzbudzał zainteresowanie. Teraz wygląda na kompletnie zapomniany.

Teraz mieszkańcy wrocławskiego Trzonolinowca dostali pismo, z którego wynika, że ich budynek jest w fatalnym stanie technicznym. Zgodnie z ekspertyzą należy "jak najszybciej opuścić budynek, ewakuując pozostałych w nim mieszkańców".

- To nie jest rzetelna ekspertyza - twierdzą lokatorzy budynku. Teraz do ich opinii przychylił się Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego.

Spotkanie w tej sprawie ma się odbyć 31 lipca 2023 roku.