W zeszłym tygodniu na pl. Wolności została odsłonięta głowa Orfeusza, ostatnia praca Theodora von Gosena. Ma dwa metry wysokości, nie licząc postumentu, i waży tonę. Po ponad siedemdziesięciu latach została odlana z brązu przez Stanisława Wysockiego.
Wprawdzie von Gosen najbardziej lubił robić niewielkie rzeźby i medale - gipsowy model głowy Orfeusza ma 70 cm, został więc przez Wysockiego trzykrotnie powiększony - ale sławę przyniosły mu pomniki. Kilka pokoleń wrocławian umawiało się na randki pod Amorem w parku nad fosą miejską. Orfeusz dopiero będzie zabiegał o popularność, jednak ma wszystkie dane, żeby osiągnąć sukces - jego autor to szczęściarz.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
- Moje pierwsze spotkania z Gosenem odbywały się w kościele św. Augustyna przy ul. Sudeckiej. Byłem ministrantem, wielokrotnie siadywałem przy schodach prowadzących na ambonę. Pamiętam, że największe wrażenie robiły na mnie anioły o strzelistych sylwetkach: jeden trzymał puszkę na komunikanty, drugi Biblię, a trzeci kielich mszalny - opowiada dr Maciej Łagiewski, dyrektor Muzeum Miejskiego. - Nikt wtedy nie wiedział, że pod tymi schodami rzeźbiarz umieścił swój wizerunek. Skulona, podparta postać, przypominająca 'Myśliciela' Auguste'a Rodina, to autoportret Theodora.
Zrobił go w 1913 roku, pamiętnym dla Wrocławia i dla siebie. Świętowano stulecie wojny wyzwoleńczej z Napoleonem, w świeżo wybudowanym Pawilonie Czterech Kopuł otwarto Wystawę Historyczną, a naprzeciwko, w prowizorycznym budynku wystawowym, śląscy artyści pochwalili się swoimi najlepszymi dziełami. Wśród nich znalazł się również gipsowy model 'Amora na Pegazie'. Brązowy odlew miał stanąć na Promenadzie, nad fosą, koło dawnego Ogrodu Międzymurza. Theodor von Gosen odcisnął w mieście ślad silniejszy niż breslauerzy z urodzenia.
- Pochodził z Bawarii, związany był z monachijskim środowiskiem artystycznym. Nie ma co ukrywać, że Monachium dzieliły od Breslau lata świetlne, jeśli chodzi o stosunek do sztuki. Tam artyści byli noszeni na rękach, władze ich doceniały, a nad Odrą... cóż, brakowało wrażliwości i znajomości - mówi dyplomatycznie Maciej Łagiewski.
Von Gosen odrzucił dwie propozycje objęcia posady we Wrocławiu, ale za trzecim razem uległ Hansowi Poelzigowi, znakomitemu architektowi i dyrektorowi Królewskiej Szkoły Sztuki i Rzemiosła Artystycznego. W 1905 roku został nauczycielem w klasie rzeźby dekoracyjnej i nadzorował warsztat cyzelerstwa, trybowania oraz emalierstwa.
Do pracy miał blisko, bo zamieszkał przy ówczesnej Heiligegeiststraße 14 (ul. Świętego Ducha). Cieszył się pięknymi widokami na Odrę i Ostrów Tumski z bryłą kolegiaty świętokrzyskiej, co mogło mu trochę zrekompensować niechęć miejscowych. Cech rzeźbiarzy uznał, że ten obcy robi im konkurencję.
- Skrytykowali jego pierwszą pracę we Wrocławiu, pomnik nagrobny rzeźbiarza Christiana Behrensa na Nowym Cmentarzu św. Marii Magdaleny [między dzisiejszymi ulicami Ślężną i Spiską - dop. red.]. Miał formę antykizującego sarkofagu z małą liczbą detali - opowiada Maciej Łagiewski.
Gosen kochał antyk, mitologia grecka i rzymska była dla niego źródłem natchnienia, jego najbardziej znaną pracą jest 'Amor na Pegazie'. Amor uwiódł i breslauerów, i wrocławian. W plebiscycie 'Gazety Wyborczej' na najpiękniejszy wrocławski pomnik dał się wyprzedzić tylko hrabiemu Fredrze, 'Szermierzowi' i zwierzakom na Jatkach.
Co nie znaczy, że ma tu lekkie życie. Pegaz co rusz traci ogon (choć jest z żywicy poliestrowej wzmocnionej tkaniną szklaną i podbarwionej), a jeździec musi się obyć bez broni.
Na przedwojennych fotografiach Amor trzyma łuk. Nie wiadomo, kiedy bożek miłości został rozbrojony, ale musiało to być dawno temu, skoro nawet w Encyklopedii Wrocławia napisano, że Amor jest przedstawiony 'bez typowych atrybutów'. Mimo to doskonale radzi sobie z przyciąganiem zakochanych.
Jak twierdził prof. Bogusław Bednarek, 'jeśli okrążymy Amora na Pegazie w towarzystwie ukochanej istoty, to nasze uczucie nie pozostanie bez echa'. Sam uczynił to w towarzystwie prześlicznej dziesięciodolarówki.
Kilka lat temu, przy okazji odnawiania pomnika, konserwatorzy dyskutowali, czy nie dorobić Amorowi łuku, ale uznali, że łuk będzie kusić wandali, tak jak pióro Fredry czy szpada Szermierza.
Iustitia, rzymska personifikacja Sprawiedliwości, sławą dorównuje Amorowi, choć tak gorących uczuć nie budzi. Stoi nad wejściem do Sądu Okręgowego, od ul. Sądowej, została zrobiona w 1934 roku. Wzorem dla Iustitii był sławny posąg antyczny 'Woźnica z Delf', kompozycję cechuje pewna surowość, uzasadniona charakterem i powagą urzędu.
Ale sąd uznał, że surowości jest jednak zbyt mało i w 2006 roku kazał zakryć oczy Iustitii metalową opaską. Uznał, że bóstwo musi oślepnąć, bo podobno prawnicy i ich klienci kpili z takiego bystrookiego symbolu sprawiedliwości, imputując sądowi problemy z bezstronnością.
Pół Polski się śmiało z 'poprawiania' cennego dzieła sztuki, a wielu pracowników sądu przysięgało, jakoby na własne oczy widzieli ją bez oczu...
- Syn rzeźbiarza, Markus von Gosen, opowiadał mi, że ojciec specjalnie wstawił w źrenice posągu złote pierścienie, żeby spojrzenie Sprawiedliwości miało w sobie blask. Pociął w tym celu ślubną obrączkę - mówi dr Łagiewski.
Markus wspominał też, że starsi koledzy ojca przestrzegali go przed robieniem rzeźb z brązu. Uważali, że w czasie wojny brązowe figury pójdą do pieca. Tymczasem zginęły te, które robił z kamienia (wśród nich pomnik 'Jeźdźca Lützowa' z Sobótki, wzniesiony na pamiątkę korpusu ochotników Lützowa, walczących przeciwko Napoleonowi), a większość metalowych dzieł von Gosena ocalała. Trzeba ich było tylko dobrze poszukać.
W 2003 roku pod gruzem zalegającym dziedziniec między plebanią kościoła św. Macieja a budynkiem Ossolineum odkryto potężny blok piaskowca w formie zwężającego się ku dołowi słupa. Okazało się, że to pomnik poświęcony nauczycielom i uczniom sławnego katolickiego Gimnazjum Świętego Macieja, którzy polegli w czasie I wojny światowej. Wyryto na nim 183 nazwiska - niemieckie, polskie i żydowskie.
Monument zrobił Theodor von Gosen, został odsłonięty 6 listopada 1922 r. Piaskowcowy blok wieńczyła brązowa figura Chrystusa Zmartwychwstałego, ale nikt nie wiedział, co się z nią stało. Dyrektor Ossolineum Adolf Juzwenko szykował się już do rekonstrukcji rzeźby, więc 'Wyborcza' zaapelowała o pomoc w poszukiwaniach zdjęć pomnika, by można było odtworzyć figurę. Zamiast archiwalnej fotografii dostaliśmy e-maila: 'Chyba wiem, gdzie jest Chrystus'.
Rzeźbę zidentyfikował dr Romuald Kaczmarek, historyk sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego. Okazało się, że stała w lamusie kościoła uniwersyteckiego, przez lata zawalona rupieciami. Została odrestaurowana i stoi na dawnym miejscu.
Na dawne miejsce wróciła także alegoria sprawiedliwości, potęgi i bogactwa miasta. Zamówiona przez Radę Miejską w 1910 roku, trafiła do ratusza i została stamtąd zabrana dopiero w 1934 roku, w czasach gdy sprawiedliwość opuściła Breslau.
Putto z mieczem i koszem pełnym fruktów zostało usunięte w 1934 roku, w czasie prac remontowych i konserwatorskich prowadzonych przez Rudolfa Steina (pojawiły się za to wtedy emblematy hitlerowskie). Już przed wojną trafiła do muzeum, w 1948 roku znalazła się w zbiorach dzisiejszego Narodowego. Dwa lata temu została przekazana Muzeum Miejskiemu.
Symbol sprawiedliwości, siły i bogactwa miasta stoi na zakręcie schodów wiodących do Sali Wielkiej. Ktokolwiek przyjdzie do ratusza, będzie go musiał obejrzeć.
- To putto zawsze zdumiewało Markusa. Choć rzeźba powstała trzy lata przed jego urodzeniem, chłopczyk ma jego twarz - opowiada dr Łagiewski.
Maciej Łagiewski zajmuje się twórczością von Gosena od wielu lat, zgromadził w Muzeum największą kolekcję dzieł artysty, utrzymuje kontakty z jego rodziną. Robiąc kilkanaście lat temu pierwszą gosenowską wystawę, napisał w katalogu, że wrocławianie mogą w przestrzeni publicznej oglądać trzy dzieła Gosena. Teraz jest ich sześć. - Można już zrobić długi spacer śladami Theodora - mówi Łagiewski.
red
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze