Okrążymy osiedle przekornie, wbrew zegarom. Po przekroczeniu mostów Osobowickich, dawnych Gröschelbrücke, wybudowanych w latach 1895-97 według projektów Alfreda von Scholtza i Karla Klimma, od razu skręcamy mocno w prawo i ulicą Na Polance dojeżdżamy do miejsca, gdzie jeden z największych wrocławskich architektów, Heinrich Lauterbach, zaplanował nowe osiedle mieszkaniowe, powstałe w latach 1938-39. Malownicza bliskość Odry, kontrastująca z surowością elewacji budynków, zachowanie przestrzeni i udział terenów zielonych stworzyły doskonałą wykładnię modernizmu Lauterbacha, tak charakterystycznego dla Wrocławia.
Uruchamiając wyobraźnię, zobaczymy jeszcze w tle przejeżdżającą kolejkę wąskotorową. Jeździli nią do Breslau uczniowie i robotnicy. W przeciwną stronę kuracjusze i pielgrzymi, odwiedzający sanktuarium w Trebnitz. O dawnej świetności Klainebahn Breslau świadczą dworzec przy pl. Staszica projektu Karla Klima i nieliczne wagony, przerobione na altanki, które do dzisiaj możemy odnaleźć tu i tam na wrocławskich ogródkach działkowych.
Mała kolej z centrum miasta została usunięta 17 grudnia 1951 roku. Z Różanki ostatni pasażerowie odjechali 27 maja 1967 roku.
Pędzimy dalej, mijając po lewej stronie nieistniejące już boisko piłkarskie klubu SC Alemannia Breslau. Dojeżdżamy do mostów Trzebnickich, zwanych przed 1945 r. Różaneckimi (Rosenthaler Brücke). Powstały w latach 1904-05 i w przeciwieństwie do mostów Osobowickich ubrano je w nitowaną stal, barwnie różnicując sąsiadujące ze sobą przeprawy odrzańskie. Nieopodal mostu, tuż przy ulicy, stoi jeden z sześciu wrocławskich Słupów Stulecia. Zaprojektowane przez Karla Klimma granitowe pomniki z napisami 'Gemarkung Breslau 1900-1901' przypominały o przełomie wieków.
Spośród sześciu do dzisiaj zachowały się tylko trzy, w tym jeden na Różance. Ciekawa forma Słupa Stulecia do złudzenia przypomina Kurka Wrocławskiego, który stał do 1946 r. przy ul. Legnickiej, oraz inne tego typu kapliczki, tak bardzo charakterystyczne dla Wrocławia. Śmiało można uznać, że od zawsze były dla miasta wizytówkami, z pewnością dużo bardziej charakterystycznymi niż fontanna w Rynku i tandetne krasnale siedzące na każdym rogu Starówki.
Jedziemy dalej, wzdłuż ul. Żmigrodzkiej, sunąc przy torach tramwajowych, właśnie wzdłuż dawnego biegu wąskotorówki. Dojeżdżamy do ul. Kamieńskiego i choć formalnie jesteśmy na Karłowicach, warto spojrzeć na dwa obiekty widniejące na starych pocztówkach z pozdrowieniami z Rosenthal. Pierwszy to dawny cmentarz parafii Jedenastu Tysięcy Dziewic z Ołbina. Lokalizację nekropolii można rozpoznać po ceglanych budynkach cmentarnej administracji, stojących przy parku Marii Dąbrowskiej. Nekropolia, założona w 1895 r., istniała 68 lat, została przeznaczona do likwidacji w 1963 roku.
Znaną z pocztówek kaplicę cmentarną zaprojektował mistrz budowlany Aust. Posiadała dzwonnicę, a wewnątrz budynku ołtarz oraz bogate biblijne zdobienia na ścianach. Przejeżdżając przez park, podobnie jak na innych dawnych cmentarzach, które zmieniły się w tereny zielone, z przebiegu alejek możemy odczytać ich pierwotny układ. Także w parku Marii Dąbrowskiej bez trudu odnajdziemy układ pól grzebalnych, skrywających doczesne szczątki dawnych wrocławian.
Wracając w kierunku Różanki, mijamy po prawej stronie drugi z częstych widoków wielopolowych pocztówek. Willa pod numerem 58 to dawna restauracja Friedrichsruch Alberta Groera. Na początku wieku starając się o dobry stolik, najlepiej było wcześniej to ustalić telefonicznie, dzwoniąc pod numer 3188.
Ulica Żmigrodzka towarzyszyć nam będzie jeszcze przez chwilę. Jadąc w kierunku Poznania, za chwilę odbijemy w lewo, jednak zanim poczujemy zapach mąki z miejscowego młyna, oczyma wyobraźni na skrzyżowaniu Bałtyckiej i Żmigrodzkiej musimy zaglądnąć do nieistniejącego Etablissementu Carla Seifferta lub - jak kto woli - Drei-Krone-Säle Karla Krausego. Bardzo atrakcyjne miejsce z salą letnią, ogródkiem i sporą restauracją cieszyło się niemałym zainteresowaniem wrocławian, szukających chwili wytchnienia oraz okazji do dobrej zabawy.
Zajazd Trzy Korony to także miejsce, będące świadkiem jednej z najtragiczniejszych chwil w historii osiedla. 8 czerwca 1945 roku znalazły tu schronienie dzieci, które do Breslau przybyły z Saaz. Chore, opuszczone i przestraszone. Jak relacjonowali świadkowie: 'Dzieci były całkowicie wyczerpane'. Daina Kolbuszewska, która w 2012 r. na łamach 'Wyborczej' opisywała exodus małych wrocławian, ustaliła, że zginęło wówczas około 60 dzieci. W sumie podróż pociągiem pełnym tyfusu, gruźlicy i głodu przeżyło jedynie 37 ze 120 dzieci. Jak pisze Kolbuszewska, większość z nich nie miała więcej niż dwa lata. Były wśród nich Anita Libenberg, urodzona 4 marca 1943 r. przy ul. Traugutta, oraz Gertrud Wieczorek, urodzona 19 września 1943 r.
Opuszczamy skrzyżowanie, które przypomina, jaką tragedię niesie ze sobą nienawiść. Kolejny przystanek przy ulicy Młynarskiej widoczny jest już z daleka. Czerwonoceglany budynek dawnego młyna Różanka został wzniesiony w ciągu pięciu lat, pomiędzy 1914 i 1919 rokiem. Autorem był Max Mathias, który zaprojektował większość neogotyckich hal. Monumentalny modernistyczny silos, górujący nad całym założeniem, powstał nieco później w wyniku rozbudowy młyna w latach 1927 i 1938.
Rosenthaler Mühle założony został dzięki Arthurowi Baierowi. Poza neogotykiem i modernizmem nie zabrakło tam budynków eklektycznych w formie, takich jak neobarokowa willa właściciela z 1916 r. Podobnie jak w Stabłowicach, także na Różance tuż przy zakładzie pracy wzniesiono osiedle mieszkaniowe dla pracowników. Pięć modernistycznych budynków do dzisiaj stoi przy Zaułku Rogozińskim.
Warto przyjrzeć się bliżej młynowi i jego otoczeniu. Jest on świetnym przykładem zmieniających się stylów we wrocławskiej architekturze przemysłowej, w której historyzm został zastąpiony modernizmem, godnym projektów Maksa Berga i Richarda Konwiarza. Niestety, od 2011 roku cały kompleks niszczeje i - jak wiele obiektów przemysłowych Wrocławia - czeka na lepsze czasy. Niestety, na Różance nie udało się także zachować dawnej cukrowni, znajdującej się przy ul. Obornickiej 68/70. Wstrzymanie produkcji cukru i cykorii nastąpiło w 1945 r. i było początkiem końca jednego z najstarszych wrocławskich zakładów produkujących słodkie kryształki.
Obecnie teren dawnych budynków fabrycznych rozparcelowany jest pomiędzy prywatnych właścicieli. Wybudowana w 1835 roku, rozbudowywana w latach 1889-96 cukrownia utraciła budynki kotłowni, maszynowni i suszarni. W ich miejscu powstał kolejny dyskont i niezbędna dla wszystkich stacja paliw. Co ciekawe, zarówno młyn, jak i cukrownia posiadały bocznice kolejowe, tak dla kolei normalnotorowej, jak i dla miejscowej wąskotorówki.
W pobliżu cukrowni przy ul. Obornickiej 59 i 61 znajdują się dwie kamienice tworzące z sąsiadką z nieistniejącej ulicy Kwiatowej 4 w miarę zwarty układ. Brakuje jednej narożnej oraz drugiej rozebranej z powodu rozbudowy ulicy Bałtyckiej pod numer 1. Zespół mieszkalny w tym miejscu jest bardzo charakterystyczny dla Różanki. To właśnie tu, w Kuh'n Gasthof Waarena Handlunga, mieszkańcy Różanki spotykali się po pracy, aby świętować, dobrze zjeść i po prostu pobyć razem.
Ulicą Obornicką podążamy w kierunku ul. Bezpiecznej, aby dotrzeć do osiedla na terenach zlikwidowanej XIX-wiecznej cegielni Silbersteina przy ul. Czeskiej, dającej 200 tysięcy cegieł rocznie. Osiedle powstało w latach dwudziestych XX w., na chwilę przed włączeniem w 1928 r. Różanki do granic Breslau. Typowe dla tego okresu domy stoją do dzisiaj pomiędzy ulicami Łużycką, Bałtycką i Jugosłowiańską.
Osiedle ma ukrytą ciekawą historię, która staje się jasna dopiero podczas przeglądania dawnych map Breslau. W niemieckich nazwach ulic skryły się planety Układu Słonecznego i tak Czeska oddana była Merkuremu, Jugosłowiańska - Neptunowi, Lutycka - Wenus, Morawska - Marsowi, Obodrzycka - Uranowi, Serbska - Jowiszowi, a Słowacka - Saturnowi. Wśród ulic znalazły się także Droga Mleczna (ul. Bułgarska) i gwiazdozbiór Oriona (Łużycka).
Opuszczamy kosmiczne osiedle, aby wrócić nad Odrę. Zmierzamy właściwie do punktu wyjścia, i dobrze. Bo sił w nogach coraz mniej. Ostatnim przystankiem jest zlokalizowany tuż przy moście Osobowickim jaz Różanka. Warto mu się przyjrzeć nieco dokładniej. Położony na 254,01 km biegu Odry, powstał w latach 1913?17. Charakterystyczne wieżyczki Rosenthaler Schluse są jednymi z najładniejszych w mieście, unikatowe jest także rozwiązanie, które zostało tu wprowadzone. Zastosowano zasadę działania zamknięcia segmentowego wrót górnych. Jest to jedyne tego typu rozwiązanie na Drodze Wodnej Odry i jedno z nielicznych, jakie odnaleźć można w Europie.
Podczas wycieczki nie zobaczymy dawnych dworów i parków. Oba należały do rodziny Uthmann und Schmolz i von de Brück genannt Angermund. Pierwszy z nich, istniejący na pewno od 1793 r., rozebrano jeszcze w XIX wieku. Funkcję rezydencji przejął wówczas drugi, należący później do Friedricha Wilhelma Leopolda von Haugwitza. Niestety, ten również nie przetrwał do dzisiaj. Pamiątką po dawnym ogrodzie pałacowym jest dąb Nestor. Wyrazy szacunku jedynemu na Różance pomnikowi przyrody można składać codziennie w okolicy ul. Obornickiej 28, na skwerze Szkoły Podstawowej nr 50. Odwiedzając staruszka, należy pamiętać: obwód pnia - 425 cm, wysokość - 16 m, średnica korony - 24 m.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze