Pierwsze wzorcowe osiedle powstało w 1927 roku na wzgórzu Weissenhof w Stuttgarcie w ramach wystawy 'Mieszkanie', przygotowanej przez niemiecki oddział Werkbundu.
Do udziału w budowie osiedla zaproszono siedemnastu architektów z Niemiec, Belgii, Francji, Holandii i Austrii: Petera Behrensa, Victora Bourgeois, Richarda Döckera, Josefa Franka, Waltera Gropiusa, Ludwiga Hilberseimera, Pierre'a Jeannereta, Le Corbusiera, Ludwiga Miesa van der Rohego, Jacobusa Johannesa Pietera Ouda, Hansa Poelziga, Adolfa Radinga, Hansa Scharouna, Adolfa Gustava Schnecka, Marta Stama, Bruno Tauta i Maxa Tauta.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Landesmedienzentrum Baden Wurtemburg, Standort Stuttgart, Dieter Knauss
Autorem urbanistycznej koncepcji osiedla był słynny niemiecki architekt Ludwig Mies van der Rohe (jego imię noszą dziś tzw. europejskie Oscary architektury), który pełnił również kierownictwo artystyczne. Nadzór nad realizacją projektu urząd miejski Stuttgartu zlecił Richardowi Döckerowi. Wystrojem wnętrz zajmowało się dodatkowo 38 architektów.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Stadtarchiv Stuttgart Heike van der Horst
Tytuł wystawy - 'Mieszkanie' - wskazywał główny cel Werkbundu, czyli przedstawienie nowoczesnych domów wybudowanych przy użyciu nowych technologii i materiałów budowlanych, a tym samym znalezienie odpowiedzi na społeczne wyzwanie XX wieku, jakim był niedobór mieszkań w przeludnionych miastach europejskich. Gotowe domy z urządzonymi wnętrzami były udostępnione do zwiedzania w trakcie trwania wystawy.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Stadtarchiv Stuttgart Heike van der Horst
W osiedlu zaprezentowano różne rodzaje domów: wielorodzinne, jednorodzinne w układzie szeregowym oraz jedno-i dwurodzinne wolno stojące. Pokazano przykłady nowoczesnych rozwiązań dostosowanych do potrzeb wielkiego miasta. Typy domów uwzględniały potrzeby różnych warstw społecznych. Ich zakres uległ rozszerzeniu w stosunku do koncepcji z 1925 roku, kiedy planowano przedstawić jedynie tanie masowe budownictwo mieszkaniowe. Dostęp do światła i zieleni oraz otwarcie mieszkań na otaczającą przestrzeń poprzez duże przeszklenia - to główne cechy przedstawionych budynków. Funkcjonalne rozwiązania wnętrz miały ułatwić prowadzenie gospodarstwa domowego, a co za tym idzie - umożliwić kobiecie podjęcie pracy zawodowej.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Mercedes Benz Classic Archive
Zobaczcie osiedle w Brnie ->
Do udziału w budowie osiedla zaproszono dziewięciu architektów z Brna i Pragi. Byli to: Bohuslav Fuchs, Jaroslav Grunt, Jiří Kroha, Hugo Foltýn, Miroslav Putna, Jan Víšek, Jaroslav Syřiště, Ernst Wiesner i Josef Štěpánek. Koncepcję urbanistyczną osiedla stworzyli Bohuslav Fuchs i Jaroslav Grunt.
Głównym celem jego budowy było przedstawienie idealnych propozycji mieszkań dla konkretnego klienta. Zaprezentowane domy miały być kompromisem między architektem, przyszłym mieszkańcem i wykonawcą. Brneńskie osiedle miało propagować przede wszystkim tanie i racjonalne rozwiązania mieszkań dla warstwy średniej, łączyć dotychczasowe doświadczenia w tej dziedzinie ze współczesną praktyką architektoniczną oraz wykorzystywać nowe konstrukcje i materiały budowlane.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Muzeum m'sta Brna
Na przykładzie szesnastu obiektów przedstawiono nowe oblicze 'idealnego' domu jednorodzinnego z właściwymi rozwiązaniami technicznymi i sanitarnymi oraz z wyposażeniem wnętrz, przygotowanego do ewentualnej budowy seryjnej, a co za tym idzie - bardziej dostępnego cenowo. Jak pisał ówczesny recenzent, tanie domy szeregowe lub wolno stojące ''otoczone zielenią, słońcem i powietrzem miały dołączyć do architektury prawdziwie nowoczesnej, w której każdy detal powinien być w miarę swoich możliwości doskonały i dla której nie jest jedynym osiągnięciem bycie 'nowocześnie' modną'.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Muzeum m'sta Brna
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Muzeum m'sta Brna
Zobaczcie osiedle we Wrocławiu ->
Inicjatorem wystawy ''Mieszkanie i miejsce pracy'' (''Wohnung und Werkraum'' Ausstellung - WuWA) był Heinrich Lauterbach - przewodniczący śląskiego oddziału Werkbundu. Do udziału zaproszono jedenastu architektów z Wrocławia: Paula Heima, Alberta Kemptera, Theodora Effenbergera, Ludwiga Moshamera, Heinricha Lauterbacha, Paula Häuslera, Moritza Haddę, Emila Langego, Gustava Wolfa, Hansa Scharouna i Adolfa Radinga. Autorami koncepcji urbanistycznej osiedla byli Heinrich Lauterbach i Adolf Rading.
Fot. Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa / wroclaw.fotopolska.eu
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu (MAt IIIb-533/4)Wrocławiu
Osiedle zbudowano, by przedstawić nowe typy tanich małych i średnich mieszkań oraz nowoczesnej formy domów, a także nowatorskich technologii i materiałów budowlanych, które miały być przetestowane w trudnym śląskim klimacie. Gotowe domy z urządzonymi wnętrzami były udostępnione do zwiedzania przez trzy i pół miesiąca, a następnie zostały wynajęte przez wrocławskie Towarzystwo Osiedlowe Wrocław SA na dwa lata w celu wypróbowania w praktyce założeń nowej architektury.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu (MAt IIIb-533/4)Wrocławiu
Auf dem Weg zum Neuen Wohnen - Die Werkbesiedlung Breslau 1929
W osiedlu zaprezentowano wielorodzinne domy czynszowe różnego typu (klatkowy, galeriowy, wysokościowy, z mieszkaniami dwupoziomowymi) i domy jednorodzinne w układzie szeregowym oraz jedno- i dwurodzinne domy wolno stojące o wyższym standardzie niż czynszowe. Miały powierzchnię przekraczającą 150 metrów kwadratowych, o efektowną formę architektoniczną zespoloną z otaczającą zielenią. Koncepcja osiedla była powiązana z ideą 'Neuer Mensch', potrzebą światła, powietrza i słońca. Przedstawiono ponadto różne rozwiązania funkcjonalne w zakresie rozplanowania domów.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu (MAt IIIb-1032/2)
Zobaczcie osiedle w Zurychu ->
Z inicjatywą budowy osiedla w Zurychu wyszła grupa architektów, której członkami byli Max Ernst Haefeli, Carl Hubacher, Werner Max Moser, Hans Schmidt, Rudolf Steiger, Sigfried Giedion i generalny sekretarz szwajcarskiego Werkbundu Friedrich T. Gubler.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / gta Archives/ETH Zurich (holding Haefeli, Moser, Steiger)
Aby zrealizować projekt, założono spółdzielnię Neubühl, którą miasto Zurych wspomogło kredytem. Do udziału w projektowaniu osiedla zaproszono siedmiu szwajcarskich architektów. Byli to: Paul Artaria, Max Ernst Haefeli, Carl Hubacher, Werner Max Moser, Emil Roth, Hans Schmidt i Rudolf Steiger. Autorem koncepcji urbanistycznej osiedla był Werner Max Moser.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / gta Archives/ETH Zurich (Werkbundsiedlung Neubühl, Genossenschaftsarchiv)
Celem była budowa standardowych mieszkań dla wykształconej klasy średniej, przeznaczonych do masowej produkcji. Dzięki zastosowaniu systemu opartego na module metrycznym stworzono wiele różnych typów mieszkań - zarówno dla osób samotnych, jak i rodzin z dziećmi. Dążono do osiągnięcia różnorodności, która zapewniałaby mieszkańcom możliwość przeprowadzki w obrębie osiedla, jeśli wymagałaby tego ich sytuacja życiowa.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu /fot. Grete Hubacher gta Archives/ETH Zurich (holding Haefeli, Moser, Steiger)
Ideą architektów była praca zespołowa - projektowali wszystko wspólnie, począwszy od planu sytuacyjnego, na wyposażeniu łazienek kończąc. Zastosowane technologie budowlane miały obniżyć koszty budowy i uczynić domy konkurencyjnymi w stosunku do innych dostępnych na wolnym rynku. Osiedle zrealizowano w trzech etapach. Mieszkania nie były sprzedawane przez spółdzielnię Neubühl, lecz wynajmowane jej członkom.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / gta Archives/ETH Zurich (holding Haefeli, Moser, Steiger)
Zobaczcie osiedle w Wiedniu ->
W projektowaniu wiedeńskiego osiedla udział wzięło aż 33 architektów z Austrii, Niemiec, Francji i ze Stanów Zjednoczonych: Richard Bauer, Karl Augustinus Bieber, Anton Brenner, Otto Breuer, Josef Franz Dex, Max Fellerer, Josef Frank, Hugo Gorge, Jacques Groag, Arthur Grünberger, Gabriel Guevrekian, Oswald Haerdtl, Hugo Häring, Josef Hoffmann, Clemens Holzmeister, Julius Jirasek, Heinrich Kulka, Ernst Lichtblau, Adolf Loos, Walter Loos, André Lurçat, Richard Neutra, Otto Niedermoser, Ernst Plischke, Gerrit Thomas Rietveld, Margarete Schütte-Lihotzky, Walter Sobotka, Oskar Strnad, Hans Adolf Vetter, Helmut Wagner-Freynsheim, Eugen Wachberger, Josef Wenzel i Oskar Wlach.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Architekturzentrum Wien, Sammlung, Foto: Julius Scherb
Celem inicjatorów było pokazanie różnorodności typów domów jednorodzinnych i wskazanie ich jako możliwych wzorców dla nowych osiedli. W pełni wyposażone domy przeznaczono do sprzedaży. Można je było oglądać w ramach międzynarodowej wystawy Werkbundu od 5 czerwca do 7 sierpnia 1932 roku.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Architekturzentrum Wien, Sammlung, Zdjęcie: Julius Scherb
W osiedlu zaprezentowano 70 małych domów jednorodzinnych w zabudowie wolno stojącej, bliźniaczej lub szeregowej. Projekty zakładały maksymalne wykorzystanie przestrzeni i propagowanie nowoczesnego sposobu mieszkania.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Architekturzentrum Wien, Sammlung, Zdjęcie: Julius Scherb
Josef Frank, autor urbanistycznej koncepcji osiedla, pragnął pokazać przede wszystkim różne modelowe rozwiązania nowoczesnych domów jednorodzinnych, a nie najnowsze metody budowlane. Według jego koncepcji, znaczny wkład w tworzenie nowej kultury mieszkania miały wnieść nie tylko racjonalne rozwiązania planów domów, ale także zróżnicowany dobór wyposażenia wnętrz.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Architekturzentrum Wien, Sammlung, Zdjęcie: Julius Scherb
Zobaczcie osiedle w Pradze ->
Na zaproszenie Czechosłowackiego Stowarzyszenia Twórczego do realizacji przedsięwzięcia przystąpiło początkowo 21 czeskich architektów, w tym 19 z Pragi i dwóch z Brna (Bohuslav Fuchs i Jiří Kroha). Wykonali projekty budynków, uwzględniając indywidualne potrzeby przyszłych mieszkańców.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / HLAVN
Z różnych powodów (kryzys gospodarczy, brak porozumienia z inwestorami) nie zostało zrealizowanych osiem domów. Finalnie, autorami osiedla Baba było 24 architektów: Zdeněk Blažek, Antonín Černý, Jaroslav Fišer i Karel Fišer, Josef Fuchs, Josef Gočár, Josef Grus, Antonín Heythum i Evžen Linhart, Ladislav Horák, Pavel Janák, František Kavalír, František Kerhart, Vojtěch Kerhart, Jan E. Koula, Antonín Kučera, Hana Kučerová-Záveská, Ladislav Machoň, Mart Stam i Jiří Palička, Oldřich Starý i Ladislav Žák, František Zelenka i Štěpán Zelenka.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / HLAVN
Łącznie w latach 1932-1940 w obrębie wzorcowego osiedla Baba wybudowano trzydzieści dziewięć domów mieszkalnych. Autorzy chcieli pokazać różne warianty modernistycznej zabudowy mieszkaniowej dla klasy średniej w domach jedno- lub dwurodzinnych oraz domach z pracowniami dla artystów. Jesienią 1932 roku - od września do listopada - udostępniono zwiedzającym 20 domów w trakcie budowy, aby mogli się zapoznać z metodami i technologiami budowlanymi.
mat. pras. Muzeum Architektury we Wrocławiu / Osiedle Baba. Plany i modele, Tomáš Šenberger, Vladim~r Šlapeta, Petr Urlich, Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2002, s. 128
Zobaczcie jak dziś wyglądają osiedla ->
6. Wystawa budownictwa mieszkaniowego w 1932 roku ? wzorcowe osiedle Baba w praskiej dzielnicy Dejvice
Na zaproszenie Czechosłowackiego Stowarzyszenia Twórczego do realizacji przedsięwzięcia przystąpiło początkowo dwudziestu jeden czeskich architektów, w tym dziewiętnastu z Pragi i dwóch z Brna (Bohuslav Fuchs i Jiří Kroha), którzy wykonali projekty budynków, uwzględniając indywidualne potrzeby przyszłych mieszkańców. Z różnych powodów (kryzys gospodarczy, brak porozumienia z inwestorami) nie zostało zrealizowanych osiem domów (Bohuslav Fuchs, Josef Havlíček i Karel Honzík, Jaromír Krejcar, Jiří Kroha, František Marek, Otakar Novotný, Josef Štěpánek i Oldřich Tyl). Finalnie, autorami osiedla Baba było dwudziestu czterech architektów: Zdeněk Blažek, Antonín Černý, Jaroslav Fišer i Karel Fišer, Josef Fuchs, Josef Gočár, Josef Grus, Antonín Heythum i Evžen Linhart, Ladislav Horák, Pavel Janák, František Kavalír, František Kerhart, Vojtěch Kerhart, Jan E. Koula, Antonín Kučera, Hana Kučerová-Záveská, Ladislav Machoň, Mart Stam i Jiří Palička, Oldřich Starý i Ladislav Žák, František Zelenka i Štěpán Zelenka. Łącznie w latach 1932?1940 w obrębie wzorcowego osiedla Baba wybudowano trzydzieści dziewięć domów mieszkalnych.
Celem inicjatorów była prezentacja różnych wariantów modernistycznej zabudowy mieszkaniowej dla klasy średniej w domach jedno- lub dwurodzinnych oraz domach z pracowniami dla artystów. Jesienią 1932 roku ? od września do listopada ? udostępniono zwiedzającym dwadzieścia domów w trakcie budowy, aby mogli się zapoznać z metodami i technologiami budowlanymi.
Lata powojenne to dla większości osiedli Werkbundu, częściowo zniszczonych wskutek działań militarnych, okres degradacji i zaniedbań. Zainteresowanie i uznanie rodziły się bardzo powoli, a dopiero po okresie ustrojowej transformacji pod koniec lat 80. XX wieku możliwe było właściwe spojrzenie na ogólnoeuropejski wymiar tych architektonicznych osiągnięć.
Wszystkie osiedla Werkbundu do dzisiaj istnieją i są zamieszkałe. Zachowanie tych eksperymentalnych domów i ich otoczenia jest wielkim wyzwaniem dla ochrony i konserwacji zabytków.
Lata powojenne to dla większości osiedli Werkbundu, częściowo zniszczonych wskutek działań militarnych, okres degradacji i zaniedbań. Zainteresowanie i uznanie rodziły się bardzo powoli, a dopiero po okresie ustrojowej transformacji pod koniec lat 80. XX wieku możliwe było spojrzenie na ogólnoeuropejski wymiar tych architektonicznych osiągnięć.
KORNELIA GLOWACKA-WOLF
- To właśnie wzorce osiedla Werkbundu symbolizują ''architektoniczno-urbanistyczną rewolucję'' pierwszej połowy XX wieku - twierdzą kuratorki Grażyna Adamczyk-Arns i Jadwiga Urbanik, które w ramach programu architektonicznego obchodów ESK Wrocław 2016 przygotowały ekspozycję w Muzeum Architektury. - Są dziedzictwem kulturowym nadzwyczajnej rangi, odzwierciedleniem historii ruchów polityczno-społecznych w Europie, świadectwem rozpowszechniania architektury modernizmu, a dzisiaj i w przyszłości ambitnym wyzwaniem w dziedzinie ochrony zabytków - przekonują.
Wszystkie osiedla Werkbundu do dzisiaj istnieją i są zamieszkałe.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze