Po 25 latach na emeryturę odchodzi Katarzyna Hawrylak-Brzezowska. To ona zorganizowała biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków i kierowała nim - za prezydentury Bogdana Zdrojewskiego, Stanisława Huskowskiego i Rafała Dutkiewicza.
Na obszarze Wrocławia miejski konserwator wykonuje zadania wojewódzkiego konserwatora zabytków - przede wszystkim uzgadnia projekty remontów i przebudów zabytkowych budynków, albo obiektów położonych na zabytkowym obszarze (np. Stare Miasto, Biskupin, Sępolno, Przedmieście Oławskie). Nie może tylko wpisywać zabytków do rejestru, nie zajmuje się też sprawami archeologii. Zajmuje się też rozdzielaniem pieniędzy z budżetu, przeznaczonych na konserwację zabytków.
Hawrylak-Brzezowska jest córką Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak, wybitnej architektki. W 1973 r. ukończyła Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Jej następczynią będzie Agata Chmielowska, doktorantka na Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, która w zeszłym roku wygrała konkurs na zastępcę MKZ.
Hawrylak-Brzezowska przygotowała i nadzorowała pierwszy projekt dofinansowania remontu zabytków, których miasto nie jest właścicielem. Uruchomiony 17 lat temu, przeznaczony był początkowo dla instytucji pożytku publicznego i związków wyznaniowych. Potem ze środków mogły skorzystać także kamienice, należące do wspólnot mieszkaniowych.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Z tego programu wyremontowano szereg różnorodnych zabytków - m.in. kamienice przy ul. Norwida, ul. Białoskórniczej czy ul. Kazimierza Wielkiego, gdzie odnowy doczekały się całe ciągi zabytkowych gmachów.
Według pierwszych planów remontowych zakładano, że odnowiony Dworzec Główny będzie przypominać wersję gmachu z 1905 roku, kiedy rozbudował go Bernard Klusche. Wtedy jego kolor był zbliżony do beżowego i stonowany.
MIECZYSŁAW MICHALAK
Jednak w trakcie remontu odkryto fragmenty pierwotnego neogotyckiego założenia Wilhelma Grapowa z lat 1855-1857. Wtedy budynek miał kolor ugrowy, bliski pomarańczowego. I konserwator zdecydowała, żeby dworzec przywrócić do oryginalnego kształtu.
Łukasz Giza
- Wybieramy rozwiązanie historyczne - przekonywała tuż po podjęciu decyzji Katarzyna Hawrylak-Brzezowska, miejski konserwator zabytków. - Może będzie ono dyskusyjne, przypominam jednak, że naszą rolą jest przywrócenie dworcowi pierwotnego kształtu, bo przecież remont finansowany jest z funduszu ochrony zabytków.
Fot. Mieczysaw Michalak / Agenc
Miejska konserwator zabytków stworzyła pierwszy w Polsce program ratowania całego zespołu architektury modernistycznej. Wuwa (z niem. Wohn- und Werkraum-Ausstellung, Mieszkanie i miejsce pracy) to architektorniczna wystawa, którą zorganizowano w 1929 r. Wybitni architekci (m.in. Adolf Rading, Hans Scharoun, Heinrich Lauterbach) zaprojektowali modelowe modernistyczne osiedle. W zdecydowanej większości zachowało się, choć zostało mocno zdewastowane w latach powojennych.
Prywatni właściciele domów wchodzących w skład Wuwy mogą występować o dofinansowanie z budżetu nawet 70 procent kosztów remontu elewacji, wymiany okien i ogrodzenia, poza tym powstał projekt zagospodarowania całej przestrzeni wspólnej: chodników, oświetlenia, zieleni, ławek, a nawet śmietników i numeracji domów.
KORNELIA GLOWACKA-WOLF
Dużo udało się już zrobić. Odrestaurowana została prywatna willa Ludwiga Moshamera przy ul. Zielonego Dębu 21 (teraz dzięki miejskiej dotacji jest także odtworzony ogród), odbudowano spalone w 2006 roku przedszkole Paula Heima i Alberta Kemptera, wyremontowano połowę dwurodzinnego domu przy ul. Dembowskiego czy galeriowiec przy Tramwajowej 2.
Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta
Obecnie trwa także remont przestrzeni wspólnych na osiedlu, razem z renowacją zieleni.
Gmina, pod nadzorem konserwator zabytków, od 2000 r. łożyła na remont cennego barokowego zabytków. Kaplica ufundowana przez opata klasztoru Norbertanów hr. Ferdinanda Hochberga przy kościele św. Wincentego na pl. bpa Nankiera.
To był "ostatni relikt Festung Breslau" - kaplica została zniszczona w 1945 r. Bomba wybiła w posadzce wielki lej, wnętrze wypalił ogień, więc gdy twierdza skapitulowała, kaplicę po prostu zamknięto na klucz. Ołtarz został rozbity przez bombę na 13 tysięcy kawałków.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
Renowacja skończyła się w 2014 roku. - Nie wierzyłam, że zobaczę kiedyś to wnętrze odrestaurowane. Jak tu weszłam kilkanaście lat temu, gruz sięgał do kolan, więc ciągle słyszałam, że mam "posprzątać". Nie posprzątałam, dzięki czemu można było z tysięcy kawałków z powrotem stworzyć wspaniałe dzieło sztuki - opowiadała konserwator Katarzyna Hawrylak-Brzezowska.
Wspaniała krata oddzielająca kaplicę od kościoła jest repliką, oryginalne dzieło zakonnego ślusarza Jacoba Meyera zaginęło po 1945 r.
To MKZ stała za decyzją, by oryginalne freski przywrócić w całości.
Fot. Kamila Kubat / Agencja Gazeta
- Najtrudniejsza była decyzja, co zrobić z freskami. Rozważaliśmy na przykład wyświetlanie z rzutników archiwalnych zdjęć albo konserwację tylko zachowanych fragmentów. Uznaliśmy jednak, że najwłaściwsza będzie pełna rekonstrukcja, której podjął się Edgar Pill, konserwator zabytków z Torunia, posiłkując się dobrą ikonografią zachowaną w Marburgu - mówiła Hawrylak-Brzezowska.
Chyba największym osiągnięciem Miejskiej Konserwator Zabytków był wpis Hali Stulecia na listę światowego dziedzictwa UNESCO. To jedyny obiekt z naszego miasta, który zdobył to prestiżowe wyróżnienie.
Hala została przejęta przez wrocławski samorząd od Skarbu Państwa i województwa dolnośląskiego, a potem, w latach 2009-2011 - gruntownie odrestaurowana.
Fot. Maciej Świerczyński / Agencja Gazeta
- Domyślamy się, że w złocistej tonacji barwnej był też budynek na zewnątrz, do teraz bowiem ten kolor przebija przez szarość żelbetu - mówi Katarzyna Hawrylak-Brzezowska. Kolor wnętrza znany jest dzięki żmudnym badaniom stratygraficznym Ryszarda Wójtowicza
Odzyskała m.in. oryginalny złoty kolor. - Domyślamy się, że w złocistej tonacji barwnej był też budynek na zewnątrz, do teraz bowiem ten kolor przebija przez szarość żelbetu - mówiła Katarzyna Hawrylak-Brzezowska. Kolor wnętrza znany jest dzięki żmudnym badaniom stratygraficznym Ryszarda Wójtowicza.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Problemem okazała się wymiana okien. Max Berg wykorzystał mahoń żelazowy, sprowadzony do tego celu z Australii. Dziś tego drzewa nie da się kupić. Hawrylak-Brzezowska zaproponowała, by wykorzystać drzewo teakowe.
Wygląd zmieniło też otoczenie Hali. Naprawiony został bruk na placu, wymienione schody przed głównym wejściem, są nowe ławki i kosze na śmieci, stanęły też latarnie wzorowane na oryginalnych.
Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta
Hawrylak-Brzezowska wspominała jedną z pierwszych wojen, które wytoczyła o ochronę zabytków.
Mieszkańcy rynkowej kamienicy Pod Gryfami wykuli domofon w XVII-wiecznym portalu i za nic na świecie nie chcieli go zdemontować.
- Znaleźli wielu naśladowców, bo w latach 90. wszystkim właścicielom wydawało się, że jak coś kupili, to ich prawo własności jest święte. Ostatecznie nie po to obalaliśmy komunę, żeby teraz urzędnik decydował, co wolno im robić we własnym domu. Z czasem emocje opadły, rozmowy oraz edukacja pomogły i małymi środkami udało się zrobić wielkie rzeczy - mówiła konserwatorka w rozmowie z Beatą Maciejewską.
Fot. Joanna Dzikowska
Nowy wygląd Zaułka Solnego wzbudził duże kontrowersje wśród mieszkańców Wrocławia. Wrocławska przebudowa zdobyła się na trzecim miejscu dorocznego konkursu "Makabryła" organizowanego przez architektoniczny portal Bryła.
To jedno z najbardziej charakterystycznych miejsc w centrum miasta. Zaułek łączy ulicę Kazimierza Wielkiego z placem Solnym. Podczas rewitalizacji starą bramę zastąpiono nowym wejściem, co nie spodobało wielu mieszkańcom. Na Facebooku powstało nawet wydarzenie "Zapal świeczkę pod zakładem pogrzebowym", gdzie zachęca się do palenia zniczy przy bramie.
FOT . WOJCIECH NEKANDA TREPKA
Katarzyna Hawrylak-Brzezowska odpierała zarzut, że to jej decyzja wpłynęła na ostateczny kształt bramy: - Dostałam do zaopiniowania kilka projektów i wybrałam z nich ten, jako najbardziej neutralny. Zgodnie z wytycznymi brama miała mieć formę uproszczoną i pozbawioną elementów ceramicznych, czyli dachówek. Sprzeciwiłam się odtwarzaniu tego, co nie istnieje. Nie mamy przecież do czynienia z warszawskim Zamkiem Królewskim, ale z kamienicą, która zniknęła bezpowrotnie. Zgodnie z planem zarówno z prawej, jak i lewej strony przejścia przewidziane jest ponowne wzniesienie kamienic, i wtedy inwestorzy będą proponować przemyślaną kompozycję całości - dodawała.
KORNELIA GŁOWACKA-WOLF
Jednym z pierwszych całościowych remontów kamienic, podejmowanych przez wrocławski samorząd, był remont secesyjnej kamienicy przy ul. Prusa. W 2006 r. gruntownie odrestaurowano półokrągły budynek z 1902 r., zaprojektowany przez Wilhelma Hellera.
- Traktujemy ten remont jako lekcję pokazową. Zobaczcie, tak pięknie może wyglądać stara kamienica - wyjaśniała Hawrylak-Brzezowska.
Fot. Krzysztof Gutkowski / AG
Część wrocławian oburzyła się, że za ich pieniądze odnawia się jedną z kamienic, gdy np. na ul. Traugutta odpada tynk.
- Kamienica przy Prusa została wybrana przez komisję specjalistów, do której ja też należałam, bo jest naprawdę cenna i nie mogła dłużej czekać. Przecież z jej fasady zostały już tylko resztki, a balkony trzymają się na słowo honoru! Wrocław ma naprawdę mało secesyjnych kamienic. A to na dodatek nie tylko secesja, ale i budynek rozplanowany na owalu, co jest rzadkością w budownictwie czynszowym. Ta czynszówka przy Prusa jest w przestrzeni miejskiej dużą wartością. Nie chcieliśmy wybierać jednej kamienicy z tysiąca podobnych, ale wskazaliśmy na obiekt naprawdę oryginalny - odpowiadała miejska konserwator zabytków.
MIECZYSŁAW MICHALAK
Trzypiętrowy budynek z charakterystyczną wieżyczką na rogu Kazimierza Wielkiego i Ruskiej powstał w 1899 r., a wybudował go mistrz murarski Robert Burghardt na miejscu dwóch dawnych kamienic. Pokryte ceglanym klinkierem elewacje nawiązują do stylu arkadowego. W 1925 r. budynek został rozbudowany wszerz, w stronę ul. św. Mikołaja.
Obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków, jest jednak zabytkiem, gdyż został ujęty na wojewódzkiej ewidencji zabytków.
Na początku 2016 roku wykonano remont gmachu, którego częścią jest nadbudowa obiektu o dwa piętra powyżej oryginalną wysokość. Zdjęcie inwestycji szybko rozeszło się po Facebooku. Na swoim profilu umieściła go m.in. grupa "Dobro", która w niewybrednych słowach wyraziła się na temat inwestycji.
Krytycznie o nadbudowie wypowiada się też Mateusz Kazula, autor architektonicznego bloga "Architektura i Buntownictwo". (kazula.tumblr.com). - To kolejny przykład brutalnej ingerencji w zabytkowa tkankę miasta, podyktowana przez chęć zysku inwestora. Pytanie: jak długo będziemy pozwalać na lekkomyślna dewastacje historycznych obiektów Wrocławia? Czy to jest ten "wrocławski duch innowacji"? - pyta ironicznie bloger.
MIECZYSŁAW MICHALAK
Wrocławska miejska konserwator zabytków nie była w stanie powiedzieć, czy inwestycja jest zgodna z zabytkowym charakterem Starego Miasta. - Nie umiem odpowiadać na tego typu pytania. Ten obiekt ma pozwolenie na budowę, które uzyskał po dłuższych konsultacjach. Wszystko jest zgodnie z prawem. Obowiązuje też miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który dopuszcza nadbudowę - mówiła Katarzyna Hawrylak-Brzezowska.
- Może ktoś mieć inne zdanie, może się komuś nie podobać, ale wszystko jest zgodnie z pozwoleniem, które wydano po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego - dodała Hawrylak-Brzezowska.
Dopasowany do otoczenia?
MIECZYSŁAW MICHALAK
Budynku bronił Tomasz Marhall, architekt obiektu: - Formę dostosowaliśmy, gdy chodzi o kąt i wysokość, do budynku biurowego powstającego obok [chodzi o biurowiec Pegaz - red.]. Budynek nadal nie jest gotowy. Wolałbym, żebyśmy co do formy budynku nie wypowiadali się przed końcem budowy, gdy nie widzimy całości projektu - podkreślał.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze