To oni wykonali pierwszą taką operację na świecie [SYLWETKI]

Do czasu tej operacji lekarze uważali, że jeśli ktoś urodził się bez ręki, to musi bez niej żyć.

- Wada wrodzona była przeciwwskazaniem do transplantacji. Obawiano się, że pacjent nie odniesie z tytułu operacji żadnych korzyści, bo nie będzie mógł poruszać przeszczepioną ręką. Tymczasem nasz pacjent już zgina i prostuje palce.

To dlaczego tak uważano?

- Człowiek, który urodził się bez ręki, nie ma odpowiedniej reprezentacji korowej w mózgu. W polu, które odpowiada za poruszanie kończynami górnymi, jest pusto, co potwierdzają badania rezonansem czynnościowym. Podobny proces zachodzi po pewnym czasie u osób po amputacji. Jeśli zamiast dłoni zaczynają używać stóp, pole kończyn górnych zajmowane jest przez rozszerzające się ośrodki odpowiadające za stopy. Lekarze bali się więc, że nowa ręka stanie się jedynie żywą protezą. Będzie ciepła, przeszczep się przyjmie, ale w mózgu zabraknie odpowiedniego oprogramowania, czyli ośrodka decyzyjnego, który pozwoli pacjentowi nią sterować.

Co jeszcze było trudne?

- Dopasowanie zdrowej anatomicznie kończyny dawcy i nieforemnego kikuta biorcy. Pewne struktury się w nim nie rozwinęły, inne rozwinęły się tylko częściowo lub patologicznie. Normalnie ? upraszczając ? szyje się białe do białego, a czerwone do czerwonego. Tym razem trzeba było kombinować: coś było wyżej, coś nie pasowało, bo było za krótkie, za słabe, za małe. Operacja była jak składanie puzzli, tylko bez obrazka na pudełku i z brakującymi elementami. Przewidując to, pobraliśmy kończynę od biorcy ze znacznym zapasem tkanek, bo lepiej jest mieć ich nadmiar niż za mało. Wszystko sprawdzaliśmy dziesiątki razy, do znudzenia. Także to, czy nie pomyliliśmy rąk przy pobraniu od dawcy.

Przeczytajcie cały wywiad z doktorem Domanasiewiczem

MICHAL, GROCHOLSKI

Kierownik Kliniki Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki

-Nawet najdłuższa podróż zaczyna się od pierwszego kroku i my ten krok zrobiliśmy. Jestem dumny, że kieruję jednostką, w której po raz pierwszy udało się przeszczepić rękę pacjentowi z wadą wrodzoną.

W czasie operacji byłem w zespole przygotowującym kikut biorcy, brałem także udział w zespoleniu kończyny. Czas na przygotowanie się do tego zabiegu był skrajnie krótki. To były trzy miesiące intensywnej pracy, bo taką operację musi poprzedzić szczegółowa analiza, zarówno stanu somatycznego, jak i psychicznego pacjenta. My również musieliśmy się przygotować. Analizowaliśmy wyniki badań, by ocenić uszkodzenia nerwu czy umocowanie mięśni. I trochę jak w filmach mieliśmy przygotowany plan A, B i C. Plany nie zawiodły, chociaż nie obyło się bez trudności.

Największym wyzwaniem było rozpoznanie i wypreparowanie struktur anatomicznych w kikucie, czyli nerwów, ścięgien czy naczyń krwionośnych, a to dlatego, że u osób, które nigdy nie miały ręki, są one o wiele słabiej wykształcone. Na przykład w wypadku nerwów różnica w średnicy była aż czterokrotna. Dlatego też połączenie kostne pacjenta przeprowadziliśmy powyżej nadgarstka, a naczynia krwionośne i nerwy zostały połączone na wysokości przedramienia.

Jako kierownik chciałbym sobie życzyć, by współpraca całego zespołu zawsze wyglądała tak, jak w czasie tego przeszczepu. Tym bardziej że po tym głośnym sukcesie do kliniki już zgłaszają się kolejni chętni.

-Ta operacja była trochę jak sztafeta, a my zadziałaliśmy jak bardzo sprawna drużyna. Najważniejsza przez cały czas była komunikacja pomiędzy zespołami, bo kiedy ja z prof. Jerzym Goskiem przygotowywaliśmy kikut pacjenta, to dr Adam Domanasiewicz z Markiem Stępniewskim pracowali nad amputatem. Wszystko musiało być zgrane w czasie, i to właśnie czas był naszym największym wrogiem.

Samo przygotowanie kikuta trwało ok. dwóch godzin, w sumie operacja przeciągnęła się do 13 godzin. Spodziewaliśmy się, że to może tyle potrwać, dlatego jedną z pierwszych rzeczy, które zrobiłem po informacji, że jest dawca, był telefon do domu, że nie wrócę na noc.

W USK pracuję od 2006 roku, a od 2015 roku przechodziłem szkolenia z procedur mikrochirurgicznych i dzięki odpowiedniemu przygotowaniu przestałem się bać takiego zabiegu. Ale chociaż nie potrafię nawet powiedzieć, w ilu operacjach brałem już udział w całej swojej karierze, to tę na pewno dobrze zapamiętam. Zazwyczaj na ortopedii zajmujemy się naprawianiem, a tu powstało coś z niczego. I to chyba jest najlepsze.

-W USK pracuję do roku, wcześniej leczyłem w szpitalu w Dzierżoniowie. Nie przeszczepiałem wcześniej kończyn, ale do tej operacji byliśmy dobrze przygotowani teoretycznie. Najważniejsze było dla nas, żeby nie dać się zaskoczyć i być gotowym na różne ewentualności.

Na pobranie narządu do przeszczepu pojechaliśmy nad ranem, a potem naszym zadaniem było przygotowanie amputanta do przyłączenia, czyli wypreparowanie naczyń czy nerwów. Na pobranie zabraliśmy ze sobą kupione wcześniej silikonowe protezy ręki, ze zdjęć znaliśmy rozmiar dłoni zmarłego, ale by lepiej dopasować kolor skóry, zabraliśmy trzy wersje fantomów. To standardowa procedura, by w czasie pogrzebu ciało nie wyglądało na okaleczone.

-Dr. Adama Domanasiewicza poznałam, gdy sama potrzebowałam chirurga. Zaszył mi przeciętego odwodziciela kciuka i od tego czasu regularnie utrzymywaliśmy kontakt. We wrześniu ub.r. przeniosłam się ze szpitala przy Kamieńskiego na Borowską. Przyjęto mnie na kontrakt do Kliniki Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej, ale dużo przesiadywałam u dr. Domanasiewicza w Klinice Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki. Po operacji, w czasie której odpowiadałam głównie za amputant do przeszczepu, oficjalnie zostałam przeniesiona do tejże kliniki.

Jestem jedną z osób odpowiedzialnych za kontakt z pacjentem, któremu przeszczepiliśmy, a także z innymi, przygotowującymi się do przeszczepu. Pamiętam, że powiedziałam Piotrowi, że ten przeszczep to będzie najlepszy prezent urodzinowy dla mnie, bo zawsze marzyłam o takiej operacji, oraz dla niego, bo zawsze marzył o dłoni. I udało się, bo operację przeprowadziliśmy w dniu moich urodzin, a Piotr swoje urodziny, które miał 18 stycznia, spędził już z nową ręką.

-Sam zabieg to tak naprawdę wisienka na torcie. Bo zanim doszło do operacji, to przez kilka tygodni wszyscy byliśmy zaangażowani w przygotowania. Jestem na trzecim roku specjalizacji z ortopedii i traumatologii. W czasie operacji asystowałam przy zespoleniu. Najpiękniejszym momentem był ten, w którym krew zaczęła dopływać do przeszczepionej dłoni i ta zaczęła nabierać kolorów.

-Od trzech lat robię w USK specjalizację z ortopedii i traumatologii. Byłem pierwszą osobą w szpitalu, która przyjęła pana Piotra. Przed samą operacją musieliśmy przeprowadzić jeszcze raz podstawowe badania, by sprawdzić, czy jego stan zdrowia się nie zmienił od poprzedniej wizyty w szpitalu. Cała procedura trwała ok. dwóch godzin i na szczęście okazało się, że wszystko jest w porządku.

W czasie samej operacji asystowałem podczas zespolenia. Od tamtego czasu wszystko inne jest dla mnie psychicznie prostsze. Bo myślę sobie, że jeżeli ten przeszczep się udał, to każdy inny zabieg też musi.

-Od sześciu lat robię w USK specjalizację z ortopedii i traumatologii. Byłem w zespole, który miał przygotować kończynę biorcy. Przed zabiegiem, mimo długich przygotowań, nie wiedziałem, czego się spodziewać. Pracowaliśmy bez przerwy dwie godziny, a cała procedura była bardzo skomplikowana technicznie. Problematyczna była w szczególności różnica w wielkości struktur anatomicznych.

-Od 2012 roku robię w USK specjalizację z ortopedii i traumatologii. Podczas operacji asystowałam przy preparacji kończyny dawcy. Zaskakujący był widok struktur anatomicznych w kikucie, chyba najbardziej różnica w wielkości nerwów w porównaniu ze zdrową kończyną.

To była najtrudniejsza operacja, w jakiej brałam udział, ale też najciekawsza, dlatego nawet gdy nie stałam przy stole, to obserwowałam jej przebieg. Sama asysta była bardzo angażująca, ale my, asystenci, w każdym kolejnym etapie się zamienialiśmy, a to główni operatorzy pracowali praktycznie bez przerw.

-To była żmudna i długa operacja, a do tego dochodziła jeszcze presja, że wszystko musi się udać, więc stresu nam nie brakowało. Znieczulałam już wcześniej przy replantacjach kończyn, przy przeszczepie jednak nie. W tym wypadku zastosowaliśmy podwójne znieczulenie ? oprócz ogólnego także znieczulenie splotu ramiennego. Dzięki temu dawka ogólnego znieczulenia mogła być mniejsza, a tym samym szybciej mogliśmy wybudzić pacjenta po narkozie.

-Po operacji wszyscy byliśmy bardzo szczęśliwi, że się udało, ale jednocześnie staraliśmy się studzić nasze emocje, bo tak naprawdę nie mogliśmy być pewni, że nie pojawią się jakieś komplikacje. Największym wyzwaniem był dla mnie czas. I nie chodzi wcale o konieczność pracowania przez 14 godzin, bo do tego jako lekarz zdążyłem się przyzwyczaić, ale o odpowiednie dobranie narkozy. Cała sztuka w tym, żeby każdego pacjenta i każdy przypadek traktować indywidualnie. Po podaniu środków usypianie pana Piotra nie trwało nawet minuty.

-W zawodzie pracuję 35 lat, ale ten przeszczep to była chyba najdłuższa operacja, w jakiej brałam udział. Przeszczepy nerek trwają zazwyczaj ok. trzech godzin, wątroby nawet 8-9, a przy tej operacji na nogach byłam 16 godzin. Dłużej niż lekarze, bo to pielęgniarki przygotowują salę przed zabiegiem i dbają, żeby wszystko wróciło na swoje miejsce już po operacji. Moim głównym zadaniem była współpraca przy procedurze anestezjologicznej.

-Najtrudniejszym zadaniem było upilnowanie tak dużej grupy ludzi, by cała operacja przebiegała w sterylnych warunkach. Tu ktoś robił zdjęcia, tam ktoś przyszedł popatrzeć, bo to w końcu pierwsza taka operacja, a do tego jeszcze było sporo krwi z kikuta pacjenta. Dlatego bardzo często musiałyśmy wymieniać opatrunki, serwety czy fartuchy lekarzy tak, by zadbać o bezpieczeństwo pana Piotra. A oprócz pilnowania ludzi trzeba liczyć gaziki czy klipsy naczyniowe, by przez przypadek żaden w tym ferworze nie został zaszyty w ciele pacjenta. Mieliśmy poczucie, że robimy coś nowego i ważnego jednocześnie. I naprawdę każdy starał się, jak mógł, żeby się udało.

-Zanim pan Piotr został zakwalifikowany do przeszczepu, musiał przejść szereg badań, m.in. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, USG czy szczegółowe badanie krwi. To do mnie, a także kolegów ? Michała Bąka i Łukasza Michalaka ? należało w głównej mierze zorganizowanie i przeprowadzenie tych badań. Wiadomo, jak to jest w służbie zdrowia ? wszędzie są kolejki. Dlatego zorganizowanie terminów dla nadprogramowych pacjentów to zawsze jest wyzwanie, które wiąże się z pracą po godzinach. Ale warto było.

-Pan Piotr był pierwszym naszym pacjentem, który po operacji miał przez dwa tygodnie indywidualną opiekę. Pielęgniarki opiekujące się panem Piotrem wymieniały się co 12 godzin, cały ten czas spędzając w jego izolatce. Mogły jedynie skorzystać z toalety, do której prowadziły drzwi wprost z sali pacjenta. Takie środki bezpieczeństwa były niezbędne, by zapobiec zakażeniom. 

-Podczas takiego 12-godzinnego dyżuru przy panu Piotrze nie było nawet chwili, żeby się nudzić. Jak nie podawanie leków, to badanie, jak nie badanie, to wysunął się wenflon albo trzeba wymienić opatrunek, a tylko to zajmuje godzinę. Problematyczne były chociażby posiłki. Podawane w przeznaczonych tylko dla pana Piotra naczyniach, przynoszone do śluzy przed izolatką i tam dopiero odbierane przez pielęgniarkę pełniącą dyżur przy pacjencie.

-Dawno nie widziałam tak szczęśliwego i dzielnego pacjenta jak pan Piotr. Taka chociażby wymiana opatrunków nie jest przyjemna, ma prawo boleć, a on nawet się nie skrzywi. Po pierwszych dwóch tygodniach pan Piotr nie ma już indywidualnej opieki, czuwamy jednak nad nim na zmianę. W sumie za jego bezpieczeństwo zawsze odpowiadają dwie pielęgniarki - zarówno podczas dyżuru w godzinach 7-19, jak i tego w nocy. Bo same opatrunki wygodniej robi się na cztery ręce, do tego dochodzi podawanie leków przeciwbólowych, antybiotyków i leków przeciwzakrzepowych.

W operacji brali udział także dr Piotr Barć i dr Tomasz Dawiskiba z Kliniki Chirurgii Naczyniowej, Ogólnej i Transplantacyjnej, którzy odpowiadali za zespolenie tętnic kikuta i przeszczepianej dłoni.
Koordynował przeszczep zespół w składzie: dr Paweł Chudoba, Jędrzej Janoch i dr Monika Pfanhauser.

W operacji przeszczepu ręki brały jeszcze udział pielęgniarki: Maria Pawlus, Małgorzata Bednarek i Edyta Kryś.

Na oddziale przy pacjencie pracowały też pielęgniarki: Wioletta Kiepura, Zofia Miszczuk, Dorota Chachulska, Elżbieta Kotwica, Barbara Wasilewska i Gabriela Palikowska.